I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc ngữ liệu sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

NGHÈO

(Nam Cao)

(Gia đình anh chị Chuột gồm 4 miệng ăn đang ở trong hoàn cảnh nghèo đói phải vay tiền của bà Huyện để mua gạo, mua thuốc cho chồng ốm nặng. Chị đĩ Chuột phải nấu cám và vờ bảo là chè để dỗ hai con ăn cho đỡ đói, dành cơm trắng cho anh đĩ Chuột mong anh mau hết bệnh. Khi nồi cám được bê lên, lũ trẻ rất háo hức vì được ăn chè, nhưng được miếng thứ 2 thì thằng cu bé không thể nuốt trôi và khóc òa lên. Còn cái Gái đã lớn nên hiểu chuyện, nó và chị đĩ Chuột vẫn cố ăn những bát cám cho đỡ đói. Để dỗ thằng cu bé nín, chị đĩ Chuột liền bế nó vào chỗ anh đĩ Chuột đang nằm để hỏi han và xin chút cơm trắng cho thằng cu bé ăn. Anh đĩ Chuột biết vì sao nó khóc, cho nên khi chị đĩ Chuột vừa bế con ra để đi mua thuốc cho anh thì anh liền gọi cái Gái vào hỏi chuyện.)

…Người cha khốn nạn nhìn đứa con chòng chọc, thở dài. Một giọt lệ từ từ lăn xuống chiếu.

- Thầy bảo gì con ạ?

- Lúc nãy mẹ con mày ăn cám phải không?

Gái gượng cười cãi:

- Ăn chè đấy chứ.

Bố nó chép miệng:

- Khốn nạn, chè đâu mà ăn, cơm còn không có nữa là chè! Rõ mày khổ từ trong bụng mẹ...

Cái Gái cúi đầu xuống không nói. Anh đĩ Chuột thở dài:

- Con đi lấy cho thầy cái ghế buộc giậu (1), với sợi thừng ở gác bếp để thầy mắc lại cái võng, thế này cao quá.

Cái Gái lấy ghế và thừng vào. Anh đĩ bảo:

- Để đấy cho thầy rồi ra vườn làm cỏ đi.

Nó ra vườn, anh gượng ngồi dậy, xuống khỏi giường, mon men ra đóng chặt cửa buồng lại. Anh lấy cái thừng, làm một cái tròng chắc chắn, dùng hết sức tàn còn lại, trèo lên ghế, hai chân khẳng khiu run lẩy bẩy. Anh buộc cẩn thận một đầu dây lên xà nhà, buộc xong, mệt quá, anh đu vào cái thừng, gục đầu xuống thở. Anh thấy lòng chua xót, nước mắt giàn ra hai má lõm. Rồi anh quả quyết, anh đứng thẳng người lên, chui đầu vào tròng, cái thừng cứng cáp cọ vào cổ làm anh rùng mình, khóc nấc lên một tiếng. Cả cái thân hình mảnh dẻ bắt đầu rung chuyển như một tàu lá run trước gió. Bỗng anh ngừng bặt, ngây người ra nghe ngóng. Tiếng ai vừa gọi ngoài ngõ, tiếp đến cái Gái thưa và chạy ra, tiếng người kia the thé:

- Bu(2) mày đâu?

Tiếng cái Gái rụt rè đáp lại:

- Bẩm bà, bu con đi vắng.

- Đi vắng! Đi vắng mãi! Mày về bảo con mẹ mày nội(3) ngày mai không trả tiền tao thì tao đào mả lên đấy. Cái giống(4) chỉ biết ăn không.

Anh đĩ Chuột rít hai hàm răng lại. Hai chân giận dữ đạp phắt cái ghế đổ văng xuống đất. Cái tròng rút mạnh lại. Cái bộ xương bọc da giãy giụa như một con gà bị bẫy, sau cùng, nó chỉ còn gật từng cái chậm dưới sợi dây thừng lủng lẳng.

Ở ngoài ngõ, mẹ con chị đĩ Chuột vừa kêu khóc vừa van lạy. Bà Huyện nhất định bắt mẻ gạo(5) mới đong để trừ sáu hào(6) chị Chuột vay từ hai tháng trước cho chồng uống thuốc.

               ( Trích “ Nghèo”– trang 22,23 tập 1,Tuyển tập Nam Cao- NXB Văn học- 2002)

 Chú thích

*Tác phẩm Nghèo:  In trong Tiểu thuyết thứ bảy số 158 Ngày 5-6-1937 với bút danh Thúy Rư. Truyện viết về đề tài người nông dân Việt Nam trước cách mạng tháng 8/1945.

[1]:giậu: hàng rào

[2]bu: mẹ ( cách gọi mẹ ngày xưa)

[3]nội: trong ngày

[4]cái giống: cái đồ

[5]mẻ gạo: chỗ gạo, thúng gạo

[6]hào: đơn vị tính tiền ngày xưa

(0,5 điểm) Câu chuyện trong văn bản được kể theo ngôi thứ mấy?

Cái Gái hiểu chuyện, cố gắng ăn cám cho đỡ đói; thằng cu bé không nuốt được và khóc, phản ánh sự non nớt nhưng cũng hồn nhiên trong nghèo đói.

Chi tiết “Một giọt lệ từ từ lăn xuống chiếu” thể hiện tình cảm sâu sắc, đau đớn và xót xa của anh đĩ Chuột:

- Anh xót thương con cái trước cảnh đói khổ, bất lực khi không thể nuôi sống gia đình.

- Thể hiện sự đau khổ, tuyệt vọng trước nghèo đói và áp lực từ xã hội (bà Huyện đòi nợ).

- Đồng thời, chi tiết này cho thấy tấm lòng nhân hậu, yêu thương gia đình, dù là người đàn ông thường bị xã hội phong kiến xem nhẹ tình cảm.

- Em không đồng tình với hành động lựa chọn cái chết của anh đĩ Chuột. Lý do:

+ Dù gia đình nghèo khó, cái chết không giải quyết được vấn đề, mà còn gây thêm bi kịch, đau khổ cho vợ con.

+ Hành động đó thể hiện tuyệt vọng trước hoàn cảnh, nhưng thiếu phương án giải quyết, thiếu hy vọng sống.

- Quan điểm: Thay vì từ bỏ, con người nên tìm cách vượt qua khó khăn, bảo vệ gia đình, học cách chịu đựng và tìm sự giúp đỡ từ cộng đồng.

→ Hành động của anh đĩ Chuột giúp người đọc cảm thông với bi kịch của người nghèo, nhưng không phải là lựa chọn đáng khuyến khích.

- Cuộc sống vô cùng khó khăn, nghèo đói: người nông dân thiếu thốn lương thực, thuốc men, phải vay nợ để tồn tại.

- Bị áp bức, bóc lột: chịu sự tàn nhẫn, vô cảm từ những kẻ giàu có, địa chủ, thương lái (bà Huyện trong truyện).

- Thiếu an toàn, bất ổn: nợ nần, đói khát khiến gia đình rơi vào bi kịch, không có hy vọng cải thiện cuộc sống.

- Gia đình và tình người là chỗ dựa duy nhất: tình cảm gia đình, sự hy sinh, sẻ chia là điểm sáng trong cuộc sống cơ cực.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Giải thích:

+ Lòng hy sinh là sẵn sàng chịu thiệt thòi, nhường nhịn, mất mát vì lợi ích, hạnh phúc của người khác.

+ Là thể hiện tình cảm cao đẹp, nhân phẩm, đạo đức con người.

- Biểu hiện:

+ Nhường nhịn, chịu thiệt thòi: nhường cơm, nhường vật chất, thời gian, sức lực cho người khác.

+ Hi sinh thầm lặng: không đòi hỏi lợi ích hay khen thưởng, làm vì tình thương, bổn phận.

+ Chăm sóc, bảo vệ người thân trong khó khăn, gian khổ.

- Ý nghĩa:

+ Giữ gìn tình cảm gia đình, tình người.

+ Tạo sức mạnh tinh thần, giúp con người vượt qua khó khăn, thử thách.

+ Thể hiện nhân phẩm, đạo đức, làm đẹp cho cuộc sống và xã hội.

- Bài học:

+ Học cách biết nhường nhịn, quan tâm, chia sẻ với người khác.

+ Trân trọng và giữ gìn giá trị đạo đức, lòng nhân ái trong gia đình và xã hội.

+ Biết hy sinh vì cộng đồng, giúp tạo nên xã hội đoàn kết, nhân văn.

Có sự sáng tạo trong cách viết

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Phân tích nhân vật anh Đĩ Chuột.

c. Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả, tác phẩm.

- Giới thiệu nhân vật: anh Đĩ Chuột là người cha trong gia đình nông dân nghèo khổ, xuất hiện trong trích đoạn Nghèo của Nam Cao.

- Nêu nhận định khái quát: nhân vật thể hiện bi kịch của người nông dân trước cảnh nghèo đói và áp bức xã hội, đồng thời phản ánh tình thương, lòng hy sinh của người cha.

* Thân bài:

- Hoàn cảnh và tính cách:

+ Gia đình sống trong cảnh nghèo đói, thiếu thốn lương thực, thuốc men, phải vay tiền bà Huyện.

+ Anh là người chăm lo cho gia đình, yêu thương vợ con, nhưng bất lực trước nghèo đói và áp lực xã hội.

- Hành động và tâm lý:

+ Yêu thương con cái: gọi Gái vào hỏi chuyện, xót xa khi nhìn con ăn cám, rơi nước mắt.

+ Tuyệt vọng, đau khổ: cảm giác bất lực trước nghèo đói, nợ nần và áp lực từ bà Huyện.

+ Hành động bi kịch: định tự tử, thể hiện sự dằn vặt, căng thẳng tâm lý và bi kịch của người nông dân.

+ Tinh thần trách nhiệm: mặc dù tuyệt vọng vẫn lo cho con, chuẩn bị mọi thứ cẩn thận trước khi định tự tử.

- Bi kịch nhân vật:

+ Bị nghèo đói và áp bức xã hội đè nặng, không còn lối thoát.

+ Thể hiện mâu thuẫn giữa trách nhiệm với gia đình và sự bất lực của con người trước hoàn cảnh.

- Nghệ thuật xây dựng nhân vật:

+ Miêu tả tâm lý sâu sắc, diễn biến cảm xúc tinh tế, qua hành động, lời nói, nước mắt.

+ Ngôn ngữ giàu hình ảnh và cảm xúc, ví dụ: “cái bộ xương bọc da giãy giụa như một con gà bị bẫy”.

+ Tương phản: tình thương gia đình – áp lực xã hội, bi kịch cá nhân – đạo đức con người.

* Kết bài:

- Khẳng định vai trò của nhân vật: biểu tượng cho bi kịch người nông dân trước Cách mạng, đồng thời thể hiện tình thương và trách nhiệm của con người trong nghèo đói.

- Nêu cảm nhận: nhân vật gợi lên sự đồng cảm, trân trọng giá trị nhân văn, lòng hy sinh và phẩm giá con người.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.