Tôi dừng xe cách chợ Giảng Võ (Hà Nội) một quãng, suy tính mãi xem làm thế nào hòa nhập với họ trong vai “cửu vạn”. Nhiều bài báo đã viết về chợ người này, nhưng tôi vẫn muốn viết lại, viết thêm, viết nữa. Cái chữ “chợ người” xuất hiện giữa thời buổi mấp mé thế kỷ XXI này quả là chua xót làm sao ấy. Chợt trong đầu tôi lóe lên một sáng kiến. Tôi đem xe vào một nhà thằng bạn trong khu Giảng Võ gửi, rồi mượn nó chiếc áo “quân khu” rộng thùng thình, chân xỏ một đôi dép lê quèn quẹt, đầu đội chiếc mũ cối bất hủ, quà tặng của thời chiến. Xong xuôi, tôi thả bộ ra chỗ chợ người.

[…] Tôi lóng ngóng đứng một lúc, không dám tranh giành, chen lấn. Đã có vài người ào đến, vụt đi, mang theo những người được thuê với bộ mặt mãn nguyện. Phần đông những người bán sức lao động là thanh niên, họ to khỏe gấp rưỡi tôi, nhưng ai nấy đều hiền lành, ít lời. Có vẻ như không ai làm “chủ xị” trong đám đông này cả. Những chàng lực điền vốn không thích những điều đó.

Chợt một cặp mắt đừng lại nơi tôi, dò xét:

- Mày cũng “cửu vạn” à?

- Vâng! Thất nghiệp rồi.

- Mày đến Hà Nội lúc nào?

- Được vài hôm.

Tôi nói bừa, chẳng theo kịch bản nào cả. Cặp mắt ấy nhìn tôi, ra dáng khuyên bảo:

- Ngữ mày không làm “cửu vạn” được đâu. Như tụi tao làm chúng nó còn dần cho nhừ tử.

Tôi lùi ra phía sau để tránh đôi mắt ấy. Một người thuê việc phóng xe máy đến:

- Cần 4 người phá nhà, khoán việc.

Cả đám đông nhao lên:

- Con đi! Con nữa! Đủ bốn người rồi. Bao nhiêu tiền cũng được. Đi thôi anh em!

Bốn người được tuyển đi theo người kia, không ai nói một lời nào nữa. Đám cửu vạn trở về chỗ, lại ngóng các đầu đường. Lát sau thêm vài người nữa đến thuê: Dọn kho, móc cống, đào mương, bốc gạch, chở sắt… Đã đôi lần tôi nhích ra lề đường, thử xem có ai chọn tôi không. Nhưng những cặp mắt sành sỏi của các “chủ nhân ông” chỉ lướt qua người tôi theo kiểu “quá cảnh”.

Con người độ lượng lúc nãy lại an ủi tôi:

- Mày yên tâm, tao nhận được việc tao sẽ kéo mày theo, anh em chia nhau, vô tư.

Nhưng cả anh ta cũng chẳng nhận được việc gì. Có lẽ vì anh ta trông già quá.

Một người nữa xịch đến:

- Cần hai người phá tường!

Đám đông nhao lên, vây lấy “cứu nhân” vừa xuất hiện. Chợt tôi thấy một gã thanh niên mặc y như đám cửu vạn cúi xuống tháo nhanh chiếc cốp xe cúp của người khách. Ông khách không hề biết gì. Gã nọ liền chuyền chiếc cốp xe cho một “cửu vạn” mặt mũi đang sượng ngắt rồi đứng lên vỗ vai ông khách.

- Này, có kẻ lấy cốp xe rồi, có chuộc thì đưa đây trăm nghìn.

Ông khách tá hỏa tam tinh hết nhìn đám đông lại nhìn chiếc xe. Vừa giận dữ làu bàu, ông vừa mặc cả và cuối cùng móc năm chục nghìn ra chuộc cốp xe. Mặt anh cửu vạn trắng bệch khiến tôi nghĩ anh chỉ là kẻ bị động.

Gần trưa, người thưa dần. Chẳng ai thuê tôi cả. Có lẽ cái bụng phệ đã tố cáo tôi không phải là người họ cần. Tôi cũng bắt đầu ngán và muốn rút lui. Nhìn quanh, chỉ thấy anh chàng có gương mặt buồn lúc nãy đang chán nản ngồi bó gối. Anh cười nhạt với tôi:

- Trưa nay lại đói rồi, chú em ạ!

Tôi liền nảy ra một sáng kiến vĩ đại. Đi kiếm bia uống. Tôi rủ anh ta:

- Thôi ông đi với tôi, ta kiếm chút gì nhậu chơi.

Anh bật dậy ngay:

- Đi thì đi! Nhưng nói trước tao không có tiền đâu nhé.

Tôi lôi anh ta đi một mạch ra gần hồ Giảng Võ, bên hông một khách sạn lớn. Ở đây có dê nướng, lẩu dê, bia hơi. Tóm lại, tôi có thể tự cho phép mình nhậu thả giàn để bù lại công sức đi thực tế mỏi nhừ cả chân (may mà không ai thuê, chứ họ thuê thì loại “trói gà không chặt” như tôi không biết làm sao chịu nổi đây?).

Anh bạn lực điền nhìn tôi nghi hoặc:

- Tiền đâu mà oai thế?

- Vô tư (quái, tôi học hai chữ đó bao giờ thế?) - Tôi đáp. Tôi đủ tiền cho hai đứa mình uống và trò chuyện đến mai.

Thấy anh ta băn khoăn, tôi bèn đổi sang giọng “hình sự”:

- Thật ra, tôi là khách hàng cần thuê anh làm một việc, trong một tiếng đồng hồ, tiền công 10 ngàn, chịu không? Nhậu nhẹt tôi lo hết.

Anh lực điền bối rối:

- Tôi không làm việc bất lương đâu nhé!

- Tại sao anh lại nghĩ thế? Trông tôi mờ ám lắm à?

- Làm gì có chuyện vừa được ăn uống vừa được trả công!

- Có đấy! Một việc hết sức đàng hoàng. Ông chỉ việc kể về công việc của ông cho tôi nghe, kể thật trung thực. Hết.

- Thế thì được!

Vừa uống bia với dê nướng, chúng tôi vừa trò chuyện về cái chợ người cách đó không xa. Hóa ra còn kém tuổi tôi, nhưng trông anh ta già hơn tôi đến mấy tuổi. Anh rụt rè ăn uống, chậm rãi hít từng hơi thuốc tôi mời và đi ngược về quá khứ:

- Tôi tên là TVK quê ở vùng biển Quảng Xương, Thanh Hóa. Gia đình tôi làm nghề chài lưới, có tám anh chị em. Tôi chỉ học hết cấp một. Năm 1983 tôi đi bộ đội, thuộc sư đoàn 305 đặc công. Tôi đóng quân ở ngoại thành Hà Nội, rồi vào Đồng Nai. Ra quân năm 1988, tôi phiêu bạt lên Lạng Sơn làm cửu vạn. Nhưng sống không nổi. Về quê, lấy vợ, sinh hai đứa con. Quê năm nào cũng đói. Gia tài chẳng có gì, tôi chỉ có đôi tay còn khỏe mạnh làm lụng nuôi gia đình. Tôi bàn với vợ tôi: “Hay là mình để tôi đi cửu vạn ở Hà Nội kiếm tiền nuôi con?”. Vợ trẻ nào muốn xa chồng, anh ạ, nhưng rồi vợ tôi cũng phải đồng ý thôi. Tôi lấy bộ quần áo bộ đội duy nhất còn lại mặc vào, mua vé ô tô 12 nghìn ra Hà Nội, thêm 2 nghìn đi xích lô đến Giảng Võ. Thế là bắt đầu cuộc đời làm thuê, cuộc đời “tôi đi bán tôi”.

Đến đây không ngờ anh lực điền bật ra một cụm từ gây ấn tượng đến thế! Ly bia thứ nhất, thứ hai, rồi thứ ba lần lượt biến mất trong thân hình vạm vỡ của anh. Trời bỗng nhiên đổ mưa, lạnh hơn cả lúc sáng. Tôi ngồi nhìn màn mưa tầm tã, nghĩ về miền quê xa xôi của anh, còn anh vẫn buồn buồn kể, lúc này anh xưng “em”.

- Anh biết không, ra Hà Nội làm đã mấy năm nay mà đây là lần thứ hai em được uống bia hơi đấy. Lần trước một ông chủ đồng hương Thanh Hóa đãi uống. Anh tính, một cốc bia hai nghìn, mà hai nghìn ở quê em mua được bốn bò gạo, cả nhà ăn được một ngày, em nào dám uống.

- Anh đi làm có mang được tiền về gia đình nuôi vợ con không?

- Có chứ anh. Cứ hai, ba tháng em về quê một lần, khi thì đem tám chục, khi thì trăm nghìn. Thế mà vợ em nó mừng quýnh.

- Làm những việc gì có tiền nhất?

- Đập tường, bốc gạch, dỡ sắt, đủ việc. Tiền nhiều hay ít tùy ông chủ hơn là tùy việc. Ông chủ tốt thì có khi vừa được ăn, vừa được nhiều tiền. Chủ ác thì có khi được ít tiền, thậm chí có khi bị quịt, có đứa còn bị ăn đòn.

[…]

- Có ai thuê làm những chuyện bất lương không? Đánh đấm chẳng hạn?

- Không đâu. Mà có thuê bọn em cũng không làm. Mình làm ăn thôi. Anh tin đi. Bọn em là những người lao động chân chính nhất, chỉ biết làm việc để nuôi vợ con. Không ai dám nhậu nhẹt, hút xách, đĩ điếm, đánh lộn bao giờ. Mà nếu trộm cắp, côn đồ thì hôm sau còn ai dám chường mặt ra đứng đây nữa! “Lô gic” nó thế!

(Huỳnh Dũng Nhân, Tôi đi “bán” tôi,

NXB Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh, 2004)

Câu 1: