II. Bài tập tiếng Việt

(Bài tập 1, SGK) Tìm biện pháp tu từ nghịch ngữ trong các câu văn biền ngẫu dưới đây (trích Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc của Nguyễn Đình Chiểu). Cho biết mỗi nghịch ngữ đó có tác dụng khắc hoạ hình ảnh các nghĩa sĩ áo vải như thế nào.

a) Chưa quen cung ngựa, đâu tới trường nhung; chỉ biết ruộng trâu, ở trong làng bộ.

b) Ngoài cật có một manh áo vải, nào đợi mang bao tẩu, bầu ngòi; trong tay cầm một ngọn tầm vông, chi nài sắm dao tu, nón gõ.

c) Sống đánh giặc, thác cũng đánh giặc, linh hồn theo giúp cơ binh, muôn kiếp nguyện được trả thù kia; sống thờ vua, thác cũng thờ vua, lời dụ dạy đã rành rành, một chữ ấm đủ đền công đó.

a)

Ôi con sóng nhớ bờ

Ngày đêm không ngủ được

Lòng em nhớ đến anh

Cả trong mơ còn thức

(Xuân Quỳnh)

Biểu thức nghịch ngữ: Cả trong mơ còn thức thể hiện một hiện thực phi lí với lí trí nhưng hợp lí với quy luật của tình yêu. Tình yêu nhờ nỗi nhớ mãnh liệt đã phá vỡ mọi giới hạn không gian, thời gian, trở thành nỗi khát khao thường trực trong tâm trí con người.

b)

Nếu nhắm mắt nghe bà kể chuyện,

Sẽ được nhìn thấy các bà tiên,

Thấy chú bé đi hài bảy dặm,

Quả thị thơm, cô Tấm rất hiền,

(Vũ Quần Phương)

Biểu thức nghịch ngữ nhắm mắt - nhìn thấy thể hiện sự kì diệu của những câu chuyện kể, cũng là sự kì diệu của văn học nghệ thuật đối với đời sống tâm hồn, tình cảm của con người.

c)

Xuân dương tới, nghĩa là xuân đương qua,

Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già,

Mà xuân hết, nghĩa là tôi cũng mất.

Lòng tôi rộng, nhưng lượng trời cứ chật,

Không cho dài thời trẻ của nhân gian,

 (Xuân Diệu)

Biểu thức nghịch ngữ đương tới – đương qua; rộng – chật thể hiện cảm nhận hiện đại của Xuân Diệu về thời gian tuyến tính một đi không trở lại, cũng là bi kịch của con người không thể níu giữ và làm chủ thời gian.

Đã bao giờ bạn nhìn một con thuyền bơi ngược nước trên sông và người lái phải gò mình chèo thật mạnh thì con thuyền mới tiến lên được? Chỉ cần dừng tay chèo một chút thôi là con thuyền sẽ trôi theo dòng nước. Dòng nước luôn chuyển động và con thuyền không thể đứng yên một chỗ bởi nó sẽ bị lực kéo của dòng nước đẩy đi. Sự học cũng như vậy. Việc học gian khổ như “bơi thuyền ngược nước”. Có biết bao nhiêu lực cản sẽ ngáng trở, gây khó khăn cho con người trong quá trình lĩnh hội kiến thức. Nếu mỗi cá nhân không có ý chí, nỗ lực và phương pháp để vượt qua những gian nan và thử thách của việc học thì sẽ không thể tiếp nhận được những tri thức, kĩ năng mới, theo đó, chẳng những không thể tiến bộ mà tất yếu sẽ tụt hậu so với những người xung quanh.