Nêu ví dụ về lời đối thoại, lời độc thoại của nhân vật Rô-mê-ô, Giu-li-ét trong văn bản Tình yêu và thù hận; cho biết việc sử dụng các lời độc thoại có tác dụng thế nào trong việc thể hiện hành động, tâm lí của nhân vật.

Điền vào bảng sau những đặc điểm của cốt truyện, xung đột, nhân vật, lời thoại trong bi kịch (làm vào vở):

Trong lời thoại của Rô-mê-ô, Giu-li-ét, các từ ngữ “bức tường”, “lưỡi kiếm”, ngoài nghĩa chỉ sự vật cụ thể, còn có nghĩa nào khác hay không? Các từ ngữ đó có tác dụng gì trong việc thể hiện xung đột kịch?

Đọc văn bản sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

KHÔNG CÒN AI KHỐN KHỔ HƠN ANH

(Trích Âm mưu và ái tình)

Si-le (Sile/ Schiller)

Âm mưu và ái tình là một trong những vở kịch gây xúc động sâu sắc nhất của Si-le (nhà soạn kịch nổi tiếng người Đức).

Cốt truyện như sau: Phúc-đi-năng (Ferdinand) là một thanh niên giàu ý chí tự do, con trai tể tướng Phôn Van-te (Von Walter). Bất chấp thành kiến xã hội, sự phân biệt đẳng cấp, chàng quyết tâm lấy Luy-dơ (Luise), cô gái mà chàng yêu tha thiết, con của nhạc công Min-le (Miller) làm vợ. Tể tướng Van-te kiên quyết chống lại cuộc tình duyên này. Ông bắt Phéc-đi-năng phải cầu hôn nàng Min-pho (Milford), nhân tình của Hoàng thân mà Hoàng thân đang muốn rũ bỏ. Bất bình, phẫn nộ, Phéc-đi-năng doạ sẽ tố cáo tội ác giết quan tể tướng trước đây của cha nếu ông cứ khăng khăng ép chàng bỏ người mà mình yêu quý để lấy ả “gái điếm thượng lưu” kia.

Tể tướng Van-te dùng kế li gián Phéc-đi-năng với Luy-dơ do tên thư kí Vuôm (Wurm) dàn dựng. Chúng bắt giam vợ chồng nhạc công Min-le và ra điều kiện với Luy-dơ: Nếu nàng thuận viết một lá thư hò hẹn gặp gỡ với Thị vệ trưởng Ka-bơ (Calb, kẻ mà nàng chưa hề quen biết) thì bố mẹ nàng sẽ được thả ra. Vì muốn cứu bố mẹ, Luy-dơ đành phải viết thư theo lời đọc của chúng và thề giữ kín việc này. Chúng làm như vô tình để bức thư đó rơi vào tay Phéc-đi-năng.

Phéc-đi-năng ngờ vực sự trong trắng, ngây thơ và chung thuỷ của Luy-dơ. Trong khi đó, vì lo sợ cho tính mạng của bố mẹ, Luy-dơ đành phải cắn răng chịu đựng nỗi đau oan ức. Nghĩ rằng Luy-dơ đã phản bội niềm tin và tình yêu của mình, Phéc-đi-năng bèn lén bỏ thuốc độc vào cốc nước rồi cả hai người cùng uống. Mãi khi biết mình sắp chết, Luy-dơ mới dám nói lên sự thật về lá thư oan nghiệt kia.

Phân Van-te và tay chân của hắn đã hiện nguyên hình là một lũ mặt người dạ sói, độc ác, quỷ quyệt và ti tiện. Tỉnh ngộ, Phéc-đi-năng vùng lên. Chàng muốn trừng phạt người cha đao phủ cùng với “lũ dòi bọ. Nhưng thuốc độc đã ngấm, chàng gục xuống bên xác người yêu với niềm tin tưởng rằng từ nay họ sẽ bên nhau mãi mãi. Văn bản đã được điều chỉnh một vài từ ngữ cho phù hợp với học sinh.

Không còn ai khốn khổ hơn anh! là cảnh gần kết thúc của vở kịch. Trước đó là cảnh Phéc-đi-năng đến nhà ông Min-le, gặp ông để bày tỏ lòng thương xót đối với cảnh ngộ gia đình họ. Phéc-đi-năng đã rắp tâm dùng thuốc độc để giết chết Luy-dơ, trừng phạt tội phản bội của nàng như chàng lầm tưởng, rồi sau đó chàng cũng tự sát theo nàng. Chàng đã bỏ thuốc độc vào li nước chanh và bảo nàng uống trước rồi chàng sẽ uống nốt phần còn lại.

Phéc-đi-năng (giọng mệnh lệnh): – Uống đi!

(Luy-dơ miễn cưỡng nâng cốc, và uống – Phéc-đi-năng tái mặt quay vụt đi, khi thấy nàng đưa cốc lên môi, chàng vội vã lui vào một góc phòng).

Luy-dơ: – Tôi thấy cốc nước này uống được đấy chứ!

Phéc-đi-năng (rùng mình, không quay lại): – Càng thoải mái cho ngươi.

Luy-dơ (sau khi đã đặt cốc nước xuống): - Ôi, Van-te, ông biết đâu rằng ông đã sỉ nhục linh hồn tôi ghê gớm biết chừng nào!

Phéc-đi-năng: - Hừ!

Luy-dơ: – Ông Van-te, rồi sẽ đến lúc...

Phéc-đi-năng (lại trở về đằng trước): – Ồ, chúng ta xong chuyện với thời gian rồi.

Luy-dơ: – Vâng, rồi sẽ đến lúc mà những việc buổi tối hôm nay sẽ đè nặng lên trái tim ông...

Phéc-đi-năng (bắt đầu bồn chồn đi đi lại lại, vẻ bứt rứt hơn, cởi thanh gươm và dây đeo ném ra xa): – Hãy ngủ ngon hỡi sứ mệnh của cung đình!

Luy-dơ: – Trời ơi, ông làm sao thế?

Phéc-đi-năng: – Bức bối, chật chội quá! Ta muốn cho thoáng một chút.

Luy-dơ: – Uống đi, uống đi! Cốc nước này sẽ làm cho ông mát mẻ, dễ chịu hơn.

Phéc-đi-năng: – Ừ, đã hẳn rồi, nó sẽ khiến ta mát mẻ, dễ chịu hơn. Hừ, một đứa con gái hư hỏng mà cũng biết có lòng ái ngại... Lòng chúng nó đứa nào mà chả thế!

Luy-dơ (với một vẻ yêu thương vô hạn, chạy vào vòng tay yêu thương của Phúc-đi-năng): - Anh nói Luy-dơ của anh những lời như vậy ư, anh Phéc-đi-năng?

Phéc-đi-năng (đẩy nàng ra xa): – Xéo đi, xéo đi! Lánh xa ta đi hỡi cặp hiện nguyên hình xấu xa, khủng khiếp của ngươi đi! Hỡi loài trùng đốn mắt dịu dàng thảm thiết này! Trời, ta sa ngã mất! Hỡi con rắn độc, hãy mạt, hãy chồm lên người ta đi! Hãy trải ra trước mắt ta và hãy vươn cao lên đến tận trời những khúc rắn quái gở của người đi! Hãy phơi bày ra đây phần xấu xa, gớm ghiếc mà vực thẳm địa ngục vẫn hằng ngắm nghía ngươi... Đừng là thiên thần nữa! Muộn quá rồi! Ta phải giẫm nát ngươi như một con rắn độc hoặc phải chìm đắm trong tuyệt vọng... Ôi thương hại thay cho ta!

Luy-dơ: – Trời! Đến nông nỗi này sao?

Phéc-đi-năng (liếc nhìn nàng): - Cái công trình tuyệt diệu này của tay Thợ Trời... Ai có ngờ đâu... Ai nỡ tin được rằng... (nắm lấy tay Luy-do và giơ lên trời). Hỡi tạo hoá, ta không muốn có ý nghĩ đòi Người đến trước mặt ta để nghe ta chất vấn! Nhưng sao Người lại chứa thuốc độc trong cái bình đẹp đẽ như thế này? Sao nó lại sinh sôi, nảy nở trong miền trời dịu dàng đến thế này được? Thực là quá đỗi lạ lùng!

Luy-dơ: – Chao ôi! Tai nghe những lời cay đắng này mà phải lặng câm!

Phéc-đi-năng: – Lại còn cái giọng thấm thía ngọt ngào kia nữa!... Dây đàn đứt nát, mà sao lại nảy lên được những âm thanh êm dịu tới bậc này! (Mắt say sưa, chăm chú nhìn Luy-dơ) – Tất cả đẹp đẽ đến thế, cân đối đến thế, hoàn thiện đến tuyệt trần... Tất cả đều là công trình của phút cảm hứng đắc ý nhất của tạo hoá! Ta nói có trời! Dường như vũ trụ này sinh ra là để gây hứng khởi cho tạo hoá dụng công trình kiệt tác này của Người... Vậy ra chỉ trong linh hồn người đàn bà này là Chúa có sự lầm lẫn chăng? Có thể nào một linh hồn méo lệch, quái gở đến thế lại trú ngụ trong một thể xác toàn mĩ như thế này được chăng? (Đột ngột rời xa nàng). Hay là đấng tạo hoá chợt nhận ra ngọn dao điêu khắc của mình đã lỡ dựng lên một thiên thần, Người liền vội vã sửa lại cái lầm mà đặt vào công trình của Người một trái tim càng quỷ quái hơn?

Luy-dơ: – Cương ngạnh và ác độc! Chàng đang chửi rủa Chúa, chứ không chịu nhận rằng mình đã buông những lời xét đoán quá vội vàng!

Phéc-đi-năng (Chạy lại ôm cổ Luy-dơ khóc nức nở): – Thêm một lần nữa, Luy-dơ! Thêm một lần nữa thôi, như ngày chúng ta hôn nhau lần đầu tiên, khi lần đầu tiên em thì thầm gọi “anh”! Ôi, trong giây phút ấy đã chứa đựng hạt giống của những niềm vui vô cùng vô tận không lời nào diễn tả nổi, trong một nụ hôn... Khi ấy vĩnh cửu đã hiện ra trước mắt chúng ta tưng bừng như một ngày tháng Năm rực rỡ. Khi ấy, những thiên kỉ hoàng kim đã nhảy múa vui say như những đôi tình nhân trước linh hồn chúng ta! Ôi, khi ấy anh đã là kẻ hạnh phúc. Luy-dơ! Luy-dơ sao em nỡ làm điều ấy đối với anh?

Luy-dơ: – Khóc đi, khóc đi, Van-te! Nỗi đau thương của anh công bằng đối với em hơn là cơn giận dữ của anh.

Phéc-đi-năng: – Cô làm rồi, đây không phải là những giọt nước mắt đau thương! Đây không phải là giọt sương ấm áp, khoái lạc có sức thấm đượm hương thơm vào những vết thương của linh hồn, và làm sống động bánh xe cảm xúc đã cứng đờ. Đây là những giọt cô đơn, giá ngắt như băng... Đây là lời vĩnh biệt khủng khiếp đối với tình yêu của ta. (Giọng trang nghiêm dữ dội, nặng nề đặt tay lên đầu Luy-dơ). Luy-dơ! Đó là những giọt nước mắt của ta khóc linh hồn cô... Những giọt nước mắt ta khóc than đấng tạo hoá mà lòng nhân từ vô cùng đến đây đã thất bại và bởi một ý oái oăm đã bỏ dở dang cái tác phẩm đáng lẽ là huy hoàng nhất của Người. Ôi, dường như cả tạo vật sẽ phải choàng tấm khăn tang, sẽ phải sửng sốt kinh hoàng trước tai biến đã xảy ra giữa lòng tạo vật... Con người ta sa ngã, và đánh mất thiên đường, đó là điều thường thấy; nhưng khi ôn dịch lại hoành hành ngay trong các thiên thần, thì khi đó, ôi, khi đó cần phải nổi hiệu báo tang trong khắp cả tạo vật.

Luy-dơ: – Van-te, xin đừng dồn tôi đến chỗ cùng đường. Linh hồn tôi có sức mạnh không kém bất kì ai, nhưng xin đừng bắt tôi phải chịu thử thách quá sức chịu đựng của loài người. Van-te, một lời nữa thôi, rồi chúng ta hãy xa lìa nhau đi! Một số mệnh ghê gớm đã gieo sự hỗn loạn vào tiếng nói của trái tim chúng ta. Nếu em có quyền mở miệng, thì em sẽ nói anh nghe những điều... em sẽ có thể... Nhưng số mệnh khắc nghiệt đã trói chặt miệng lưỡi em và tình yêu của em. Em đành phải chịu để anh hành hạ em như một đứa con gái hư hỏng, đê hèn.

Phéc-đi-năng: – Cô tự thấy cô có thoải mái không, Luy-dơ?

Luy-dơ: – Sao ông lại hỏi tôi câu ấy?

Phéc-đi-năng: – Bởi vì nếu không phải như vậy thì ta rất lấy làm tiếc rằng sẽ phải thấy cô đi khỏi nơi này mà lương tâm còn nặng trĩu một điều gian dối.

Luy-dơ: – Tôi xin thề với ông, ông Van-te...

Phéc-đi-năng (xúc động dữ dội): – Không, không! Như vậy thì sự trả thù này ma quỷ quá! Không, xin Chúa tránh cho ta điều đó! Ta không muốn trả thù như vậy ở cả thế giới bên kia... Luy-dơ! Cô có yêu Thị vệ trưởng không? Cô sẽ không ra khỏi gian phòng này được nữa đâu!

Luy-dơ: – Ông muốn hỏi gì thì hỏi, tôi sẽ không trả lời nữa (ngồi xuống).

Phéc-đi-năng (càng thêm nghiêm nghị): – Hãy nghĩ đến linh hồn vĩnh cửu của em, em không thể... Luy-dơ! Cô có yêu Thị vệ trưởng không? Cô sẽ không ra khỏi gian phòng này được nữa đâu.

Luy-dơ: – Tôi sẽ không trả lời nữa.

Phéc-đi-năng (hoảng loạn cực độ, quỳ sụp xuống chân Luy-dơ): – Luy-dơ, cô có yêu Thị vệ trưởng không? Trước khi ngọn đèn này tắt... cô sẽ phải... đứng trước mặt Chúa rồi!

Luy-dơ (vùng đứng dậy, kinh sợ): – Giê-xu! Sao?... Tôi thấy khó chịu quá! (ngã người xuống ghế).

Phéc-đi-năng: – Nhanh chóng đến thế sao? Cái giống đàn bà các người thật là điều bí ẩn muôn đời! Thân hình mỏng manh của họ vững vàng chẳng núng trước những tội ác có sức đục khoét loài người đến tận gốc rễ, vậy mà một hạt nhân ngôn đã đủ quật ngã họ rồi!

Luy-dơ: – Thuốc độc! Thuốc độc! Trời đất ơi!

Phéc-đi-năng: – Có lẽ đúng đấy. Cốc nước chanh của cô đã được địa ngục thêm gia vị, và cô vừa mới nâng cốc chúc sức khoẻ thần Chết đó.

Luy-dơ: – Phải chết, phải chết ư? Hỡi Chúa vô cùng nhân từ! Trong nước chanh có thuốc độc! Tôi chết mất! Lạy Chúa vô cùng nhân từ, xin thương xót linh hồn tôi.

Phéc-đi-năng: – Đó chính là điều cần nhất! Ta cũng cầu xin nơi Chúa điều đó.

Luy-dơ: – Còn mẹ tôi... còn cha tôi... Lạy Chúa cứu thế xin thương xót cha mẹ tôi! Ôi, người cha tội nghiệp vô vọng của tôi! Không còn cứu được nữa sao? Cuộc đời non trẻ của tôi không còn cứu được nữa sao? Tôi phải ra đi rồi ư?

Phéc-đi-năng: – Không, không thể nào cứu được nữa. Cô phải ra đi rồi... Nhưng hãy yên tâm, chúng ta sẽ cùng đi với nhau.

Luy-dơ: – Cả anh nữa ư, Phéc-đi-năng? Thuốc độc... Phéc-đi-năng Thuốc độc do chính tay anh ư! Lạy Chúa xin tha thứ cho chàng! Xin Chúa nhân từ xoá tội cho chàng!

Phéc-đi-năng: – Hãy cứ lo món nợ của chính thân cô đi! Ta lo rằng món nợ ấy không dễ gì trang trải được đâu.

Luy-dơ: – Phéc-đi-năng! Phéc-đi-năng! Ôi, bây giờ em không thể cảm lặng được nữa... cái chết... cái chết cởi hết mọi lời thề'... Phéc-đi-năng ơi, nữa! Anh Phéc-đi-năng ơi, em chết oan! lúc này đây, trong khắp cõi trời đất này không còn ai khốn khổ hơn anh

Phéc-đi-năng (giật mình, kinh hãi): – Nàng vừa nói gì vậy!

Những kẻ ra đi trong cuộc lữ hành ghê gớm này vẫn không có thói quen mang theo sự gian dối.

Luy-dơ: – Em không nói dối, em không nói dối!... Cả đời em, em chỉ nói dối có một lần... Trời ơi, băng giá rùng rợn đang luồn vào mạch máu ta... Em chỉ nói dối một lần khi em viết bức thư cho Thị vệ trưởng.

Phéc-đi-năng: - A, bức thư.... Cảm tạ Chúa! Ta lại khôi phục được sức quả quyết nam nhi của ta rồi.

Luy-dơ (lưỡi đã ríu lại, ngón tay bắt đầu run giật, co rút): – Bức thư ấy... anh hãy đứng vững mà nghe một lời khủng khiếp... Tay em đã viết những điều mà lòng em nguyền rủa. Bức thư ấy...là do cha anh đọc bắt em viết.

(Phéc-đi-năng đứng sững như pho tượng bị chôn chân xuống đất. Ngừng lặng như chết, dài dặc. Rồi chàng ngã vật xuống đất như bị sét đánh).

Luy-dơ: – Ôi, sự hiểu lầm đáng thương!... Anh Phéc-đi-năng ơi, người ta đã cưỡng bức em... anh tha tội cho em... Luy-do của anh đã muốn thà chọn cái chết còn hơn..., nhưng cha em... gặp nguy hiểm... Ôi! Chúng nó thực xảo quyệt vô cùng.

Phéc-đi-năng (bật dậy, ghê gớm): – Cảm tạ Chúa! Thuốc độc vẫn chưa ngấm vào ta! (tuốt gươm).

Luy-dơ (yếu dần, gục xuống): – Trời! Anh định làm gì vậy? Người ấy là cha anh...

Phéc-đi-năng (điên cuồng, giận dữ): – Tên giết người đã đẻ ra tên giết người!... Mi cũng phải chết, để cho đấng phán xét tối cao chỉ trút con thịnh nộ lên đầu tên ác phạm (định ra).

Luy-dơ: – Đấng cứu thế của ta khi hấp hối cũng đã từng tha thứ... Xin Người tha tội cho anh và cha anh!... (Nàng thở hơi cuối cùng).

Phéc-đi-năng (quay phắt lại, trông thấy cử động cuối cùng của nàng khi hấp hối; đau đớn ngã gục xuống cạnh nàng): – Dừng lại, dừng lại đã! Đừng bỏ anh, hỡi đấng thiên thần của trời cao! (nắm tay nàng, lại vội buông xuống) – Đã lạnh ngắt và ẩm ướt, linh hồn nàng đã lìa xa rồi (đứng bật dậy). Ôi, hỡi Chúa trời của em... Luy-dơ... ta...! Xin tha tội cho cái đứa giết người ghê tởm hơn hết mọi đứa giết người! Đó là lời khẩn cầu cuối cùng của nàng! Cái xác không hồn này vẫn còn xinh đẹp, đáng yêu biết chừng nào! Thần Chết cũng phải cảm động vì nhan sắc tuyệt mĩ của nàng, đã nương nhẹ khi chạm đến đôi má xinh tươi này... Vẻ dịu hiền vô cùng này không hề giả dối; vẻ dịu hiền vô cùng này đã cưỡng lại được cả sự chết (một lát). Nhưng sao vẫn chưa cảm thấy thuốc độc ngấm vào ta? Sức trai tráng của ta muốn cứu ta chăng? Uổng công vô ích thôi! Ta không muốn như vậy (nắm lấy cốc).

(In trong Những tên cướp, Nguyễn Đình Nghi dịch, NXB Văn học, 1983)

a. Tóm tắt nội dung, xác định xung đột, hành động kịch trong văn bản.

b. Chỉ ra những mâu thuẫn được thể hiện trong vở kịch và cho biết các mâu thuẫn đó tác động qua lại với nhau như thế nào.

c. Phân tích tính cách của nhân vật Phéc-đi-năng.

d. Theo em, nét nổi bật trong tính cách của Luy-dơ được thể hiện trong văn bản là gì? Phân tích một số chi tiết trong văn bản để làm rõ nét tính cách đó.

đ. Nhận xét về:

- Ngôn ngữ đối thoại của các nhân vật trong văn bản.

- Vai trò của ngôn ngữ đối thoại trong việc thể hiện tính cách nhân vật.

e. Giải thích nguyên nhân dẫn đến bi kịch tình yêu của Phéc-đi-năng và Luy-dơ trong văn bản. Theo em, thông điệp mà tác giả gửi gắm đến người đọc, người xem đương thời, ngày nay có còn giá trị hay không? Vì sao?

Tóm tắt cốt truyện và xác định xung đột/ kiểu xung đột kịch trong văn bản Cái bóng trên tường.

Tìm từ ngữ thích hợp điền vào chỗ trống (làm vào vở):

Bi kịch là thể loại kịch tập trung khai thác những …………. gay gắt giữa khát vọng cao đẹp của con người với tình thế bị đát của thực tại, dẫn tới sự thảm bại hay cái chết của ………….. Từ kết cục bi thương đó, bi kịch thường mang đến cho người đọc những ………... quý giá và tinh thần ...............

Chỉ ra sự khác biệt trong tính cách giữa hai nhân vật Ha-nu-man và quỷ Riếp trong văn bản Pơ-liêm, quỷ Riếp và Ha-nu-man. Tính cách của hai nhân vật này có vai trò như thế nào trong việc thể hiện tính cách của nhân vật Pơ-liêm?