Tóm tắt phần trước: Sau 18 năm vâng mệnh vua cầm quân ra trận đánh dẹp quân Xiêm, Trương Viên đánh giặc thắng lợi, trở về triều đình ban cho chàng chức Thái tể. Khi vinh quy bái tổ thì thấy gia đình mất tích. Chàng buồn rầu bỏ ra đi, lính hầu đã mời hai mẹ con bà lão hát xẩm vào dinh hát mua vui cho chủ mình.

Trích đoạn đưới đây nằm ở hồi cuối vở chèo, tái hiện cảnh Trương Viên gặp lại Thị Phương và mẹ.

Trương Viên: Vậy con đi tìm ca sĩ về hát cho thầy giải buồn.

Lính Hầu: - Thưa thầy, ở ngoài chợ có hai mẹ con bà lão hát xẩm. Bẩm cô con mù nhưng mà trông được ạ!

Tiếng đế: Sao mù lại trông được?

Lính Hầu: - Trông được là trông ưa nhìn ấy chứ!

Trương Viên: - Ta đương cơn muôn thảm nghìn sầu. Ta nghe hát coi chi con mắt…

Mụ: - Có người gọi vào hát đó con ơi! Đưa tay đây mẹ dắt

(cùng đi vào)

Trình lạy ông,

Mẹ con tôi mù mịt xấu xa

Ông có nghe hát tôi xin động trống.

(với lính): - Cậu ơi, thế hát làm sao?

Lính Hầu: Bà này đến quê mùa! Cơm một thúng, rượu một cha, uống hết lại nài, hát được bao nhiêu thì hát.

Trương Viên: - Con ra bảo bà ấy có sự tình, tình sự gì thì hát cho ông tôi nghe.

Mụ: - Tôi chỉ biết sự tình nhà tôi thôi.

Lính Hầu: - Ừ, bà biết hát sự tình nhà bà.

Thị Phương (hát trần tình)

Trương Viên, Trương Viên

Người chồng tôi là Trương Viên…

Lính Hầu: - Họ, thong thả đã. Nhập vai phải vấn húy. Trương Viên là tên quan lớn, phải hát là Trương Băm, Trương Băm.

Trương Viên: - Thiên hạ, trùng danh, trùng hiệu cũng nhiều. Cứ để cho người ta hát.

Thị Phương (hát tiếp)

Người chồng tôi là Trương Viên

Vua sai dẹp giặc nước Xiêm khơi chừng

Bởi vì đâu chếch nón ả Hằng

Thờ chồng chực tiết khăng khăng chẳng rời

Bởi vì đâu binh lửa tơi bời

Xa miền quê quán, ngụ nơi lâm tuyền

Một mình tôi nuôi mẹ truân chuyên

Quyết liều phận bạc chẳng dám quên ngãi chàng

Gặp những loài ác thú hổ lang

Người rắp làm hại, khấn kêu vang lại lành

Trở ra về quê miếu thần linh

Thần đòi khoét mắt lòng thành tôi kính dâng

Vậy nên mù mịt tối tăm

Nàng tiên dạy hát kiếm ăn qua tháng ngày

Sự tình này trời đất có thấy hay.

Chàng Trương Viên có biết nông nỗi này hay chăng?

Trương Viên: - Nghe tiếng đàn cùng hát

Chuyển động tâm thần

Đường từ mâu có biết chăng, hỡi mẹ?

Thị Phương (nói sử)

Tiền ông thưởng tôi còn để đó

Tôi chẳng hề tiêu đụng một phân

Xin ông đừng nói chuyện tần ngần

Mà tôi mang tiếng không thành danh tiết

Trương Viên: - Nghe tiếng đàn cùng hát

Chuyển động tâm thần

Đường từ mâu có biết chăng, hỡi mẹ?

Thị Phương (nói sử)

Tiền ông thưởng tôi còn để đó

Tôi chẳng hề tiêu đụng một phân

Xin ông đừng nói chuyện tần ngần

Mà tôi mang tiếng không thành danh tiết

Trương Viên: - Tưởng là nhận vợ, vợ lại chẳng nhìn

Đường từ mẫu có biết chăng, hỡi mẹ?

Mụ (nói sử) - Ới con ơi,

Thực chồng con đã tỏ hình dạng như in

Con đừng nói nữa, trước tủi chồng, sau tủi mẹ.

Thị Phương (nói sử)

Thực chồng con đã tỏ

Hình dạng như in

Nào trước khi phu hợp hợp hôn

Những của ấy đưa ra nhận tích.

Mụ: - Ơi này con, vợ con nói: ngày xưa quan Thừa tướng có cho cái gì làm ghi tích không, con đưa cho vợ nó xem để nó nhận.

Trương Viên: - Anh khá khen em mười tám năm nay chẳng có đơn sai

Lòng thương em nhớ mẹ ngậm ngùi

Đây, ngọc kim quyết giao em nhận tích.

(Thị Phương cầm ngọc, ngọc nhẩy lên mắt, mắt sáng trở lại)

Thị Phương: - Quả lòng trời đưa lại

Ngọc nhảy vào, được mắt phong quang

Mẹ ơi giờ con trông được rõ ràng

Chồng con đây đã tỏ.

Mụ: Mẹ mừng con đã yên lành như cũ

Lại thêm mẫu tử đoàn viên

Trời có đâu nỡ phụ người hiền.

Thế mới biết “bĩ” rồi lại “thái”

Trương Viên: Trăm lạy mẹ

Con vâng lệnh trên ra dẹp giặc đã yên

Mười tám năm binh mạng tướng bền

Giờ được làm chức quan Thái tể

Trời xui nên mẹ con gặp gỡ

Mời mẹ về cho tới gia trang

Khi đó sẽ hồi quỳnh khánh hạ.

(hát vãn trò) Tạo hóa xoay vần

Hết cơn bĩ cực đến tuần thái lai

Giời chung, giời chẳng riêng ai

Vun trồng cây đức ắt đài nền nhân

Hễ ai có phúc, có phần

Giàu nghèo tại số, gian truân bởi trời

Phương ngôn dạy đủ mọi nhời.

(Theo Hà Văn Cầu, Tuyển tập chèo cổ, NXB Sân khấu 1999, tr159 – 162)

Nhân vật chính trong trích đoạn trên là ai?