BÀN GIAO

(Vũ Quần Phương)

Rồi ông sẽ bàn giao cho cháu

Bàn giao gió heo may

Bàn giao góc phố

Có mùi ngô nướng bay

 

Ông sẽ chẳng bàn giao những tháng ngày vất vả

Sương muối đêm bay lạnh mặt người

Đất rung chuyển, xóm làng loạn lạc 

Ngọn đèn mờ, mưa bụi rơi

 

Ông bàn giao tháng giêng hương bưởi

Cỏ mùa xuân xanh dưới chân giày 

Bàn giao những mặt người đẫm nắng 

Đẫm yêu thương trên trái đất này

 

Ông chỉ bàn giao một chút buồn

Ngậm ngùi một chút, chút cô đơn 

Câu thơ vững gót làm người ấy⁽¹⁾

Ông cũng bàn giao cho cháu luôn. 

 (Theo Vũ Quần Phương”⁽²⁾,Văn nghệ quân đội Xuân Giáp Ngọ 2014, tr.86)

Chú thích:

(1) Câu thơ “Cắn răng mà chịu thiệt, vững gót để làm người.”

(2) Vũ Quần Phương (sinh năm 1940) tên thật là Vũ Ngọc Chúc, quê cha ở Nam Định nhưng ông hầu như sinh sống và gắn bó cả đời với mảnh đất Hà Nội quê mẹ. Ông là một bác sĩ nhưng yêu thích văn chương, ông sáng tác thơ và viết phê bình văn học. Thơ ông giản dị, sâu sắc mà hóm hỉnh, khoa học, suy tưởng mà ăm ắp trữ tình.

Xác định thể thơ và chỉ ra dấu hiệu để xác định thể thơ của văn bản Bàn giao.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích tâm trạng nhân vật trữ tình trong bài thơ Bàn giao (Vũ Quần Phương).

- Hệ thống ý:

Tâm trạng, tình cảm của nhân vật trữ tình (người ông):

+ Trăn trở về quá khứ, trân trọng quá khứ và luôn hướng tới tương lai.

+ Mong muốn, kì vọng, khao khát những điều tốt đẹp nhất cho cháu.

+ Yêu mến, tự hào về con người, quê hương đất nước.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về tâm trạng nhân vật trữ tình trong bài thơ Bàn giao.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, thể hiện suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Thơ là tâm hồn, tình cảm, có những tâm trạng và cung bậc tình cảm của con người chỉ có thể diễn đạt bằng thơ. Chính vì thế thơ không chỉ nói hộ lòng mình, thơ còn là sự an ủi, vỗ về, động viên khích lệ người ta đứng dậy đi tới. Hai khổ thơ cuối của bài thơ “Bàn giao” chứa đựng những tình cảm sâu lắng, chân thành mà người ông dành cho thế hệ cháu con. Trong từng câu chữ, ông không chỉ trao lại những giá trị vật chất hay cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp, mà còn gửi gắm những trải nghiệm tâm hồn và bài học sống quý giá. Câu thơ “Ông chỉ bàn giao một chút buồn/ Ngậm ngùi một chút, chút cô đơn” gợi lên sự day dứt, trăn trở và cả tình yêu thương vô bờ. Người ông không muốn cháu phải chịu đựng những khổ đau, nỗi buồn lớn lao mà bản thân ông đã trải qua, chỉ muốn cháu thấu hiểu chúng như một phần nhỏ để trưởng thành, để biết trân trọng hơn cuộc sống an lành hiện tại. Hình ảnh người ông hiện lên đầy bao dung, nhân hậu, mong muốn cháu con được sống trong hạnh phúc và yêu thương trọn vẹn. Đặc biệt, câu thơ “Câu thơ vững gót làm người ấy/ Ông cũng bàn giao cho cháu luôn” chính là thông điệp sâu sắc nhất mà người ông gửi lại. Đó không chỉ là một bài học làm người, mà còn là lời dặn dò về ý chí kiên cường, về cách đứng vững trước thử thách, nghịch cảnh của cuộc sống. Ông không chỉ truyền lại những điều tươi đẹp mà còn dạy cháu cách đối mặt với khó khăn, cách trân trọng mọi giá trị trong cuộc đời. Hai khổ thơ cuối không chỉ là biểu hiện của tình yêu thương sâu sắc giữa các thế hệ, mà còn khơi dậy trách nhiệm lớn lao của thế hệ trẻ trong việc tiếp nối, gìn giữ và phát huy những giá trị ấy. Hình ảnh người ông và những lời bàn giao đong đầy tình yêu thương không chỉ mang tính cá nhân mà còn đại diện cho tình yêu thương, kỳ vọng của thế hệ đi trước dành cho tương lai. Từ đó, bài thơ khẳng định vai trò quan trọng của sự truyền thụ và kế thừa, kết nối quá khứ với tương lai, để những giá trị đẹp mãi trường tồn và tỏa sáng trong cuộc sống.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Bàn giao” của Vũ Quần Phương.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu về nhà thơ Vũ Quần Phương – một cây bút giàu cảm xúc, từng trải, với phong cách nhẹ nhàng mà sâu lắng.

- Dẫn dắt vào bài thơ “Bàn giao” – một lời nhắn gửi đầy xúc động từ thế hệ đi trước dành cho thế hệ tương lai.

- Khẳng định vấn đề: “Bàn giao” không chỉ là một lời trao gửi, mà còn là bản tuyên ngôn nhân văn về giá trị sống, trách nhiệm và tình yêu thương giữa các thế hệ.

* Thân bài:

a. Khổ thơ 1: Mở đầu nhẹ nhàng, gợi không gian ấm áp, quen thuộc

- Hình ảnh bàn giao gió heo may, góc phố, mùi ngô nướng:

+ Là những dấu ấn văn hóa, cảm xúc của đời sống bình dị, thân thương.

+ Gợi không khí mùa thu Hà Nội, gợi hoài niệm tuổi thơ và vẻ đẹp lặng lẽ của quê hương.

→ Cho thấy ông không bàn giao của cải vật chất mà là kỷ niệm, cảm xúc, vẻ đẹp đời thường – một cách truyền trao đầy tinh tế và nhân văn.

b. Khổ thơ 2: Chọn lọc giá trị truyền trao, thể hiện tình yêu thương sâu sắc

- “Không bàn giao những tháng ngày vất vả”:

+ Những hình ảnh “sương muối”, “đất rung chuyển”, “xóm làng loạn lạc” gợi quá khứ chiến tranh, nghèo khó, bất an.

+ Ông cố ý không truyền lại đau thương, mất mát, mà chọn giữ lại cho riêng mình.

→ Tình yêu thương và ý thức trách nhiệm của người đi trước: bảo vệ thế hệ sau khỏi những tổn thương mà họ từng trải qua.

c. Khổ thơ 3: Trao gửi vẻ đẹp cuộc sống và con người

- Bàn giao “tháng giêng hương bưởi”, “cỏ mùa xuân”, “mặt người đẫm nắng, đẫm yêu thương”:

+ Là hình ảnh của sự sống, mùa xuân, ánh sáng, yêu thương.

+ Ông muốn cháu đón nhận cuộc sống thanh bình, tươi mới, giàu tình người – những giá trị tích cực để nâng niu và tiếp nối.

→ Gợi sự kỳ vọng và tin tưởng của thế hệ trước vào thế hệ sau trong hành trình gìn giữ và phát triển vẻ đẹp nhân văn ấy.

d. Khổ thơ cuối: Bàn giao những giá trị tinh thần sâu sắc

- “Một chút buồn”, “chút cô đơn”, “câu thơ vững gót làm người”:

+ Là nỗi niềm nhân sinh mà mỗi con người đều phải trải qua.

+ Nhưng cũng là tư cách làm người – kiên cường, nhân hậu, sâu sắc – được đúc kết trong thơ ca và trải nghiệm.

→ Đó là hành trang tinh thần quan trọng mà ông trao lại cho cháu: biết cảm, biết nghĩ, biết sống tử tế.

* Kết bài:

- Khẳng định: “Bàn giao” là một bài thơ dung dị mà sâu xa, thể hiện rõ triết lý sống nhân văn, tấm lòng yêu thương của người đi trước đối với thế hệ sau.

- Qua bài thơ, người đọc cảm nhận được:

+ Một quá khứ đầy hy sinh nhưng bao dung,

+ Một hiện tại giàu yêu thương,

+ Và một niềm tin vững chắc vào tương lai.

- Liên hệ: Lời “bàn giao” ấy không chỉ là dành cho người cháu trong thơ mà cũng là lời nhắn gửi dành cho mọi thế hệ mai sau – hãy sống đẹp, sống biết ơn, và sống có trách nhiệm.

Bài văn tham khảo

Trong dòng chảy bất tận của thời gian, mỗi thế hệ đều có sứ mệnh gìn giữ và trao truyền những giá trị cho thế hệ mai sau. Nhà thơ Vũ Quần Phương – một người từng trải, sâu sắc – đã gửi gắm điều ấy một cách nhẹ nhàng mà sâu lắng qua bài thơ “Bàn giao”. Bài thơ là lời tâm tình, là sự “chuyển giao” đầy nhân văn của một người ông dành cho đứa cháu – đại diện cho tương lai – những điều quý giá nhất trong hành trang làm người.

Ngay từ khổ thơ đầu, người đọc đã cảm nhận được sự trìu mến, thân thương trong cách ông “bàn giao” cho cháu mình những điều gần gũi nhất của đời sống: “gió heo may”, “góc phố”, “mùi ngô nướng bay”. Đó không phải là của cải vật chất mà là kỷ niệm, ký ức, và cảm xúc – những nét đẹp giản dị mà thấm đẫm tình yêu quê hương. Những hình ảnh ấy không chỉ gợi không khí mùa thu Hà Nội mà còn mở ra một không gian văn hóa ấm áp, thân quen. Đây chính là cách ông giữ lại hồn cốt dân tộc trong những điều bình dị nhất.

Nhưng ông không trao hết tất cả. Ở khổ thơ thứ hai, người ông lại dứt khoát từ chối truyền lại “những tháng ngày vất vả”, từ “sương muối”, “xóm làng loạn lạc” đến “ngọn đèn mờ”. Đó là hình ảnh của những tháng năm chiến tranh, đói nghèo và mất mát – những ký ức đau thương mà ông lựa chọn giữ lại cho riêng mình. Ẩn chứa trong đó là tấm lòng của người đi trước: che chở, gìn giữ, không muốn thế hệ sau phải gánh chịu khổ đau như cha ông từng nếm trải.

Ngược lại, ở khổ thơ thứ ba, ông chọn “bàn giao” cho cháu những điều đẹp đẽ và tích cực: “tháng giêng hương bưởi”, “cỏ mùa xuân”, “mặt người đẫm nắng, đẫm yêu thương”. Đó là hình ảnh của mùa xuân, của sự sống, của ánh sáng và tình người. Qua đó, ông muốn cháu mình lớn lên trong một thế giới bình yên, yêu thương và hy vọng, nơi con người sống với nhau bằng ánh sáng của nhân hậu và niềm tin.

Đặc biệt, ở khổ thơ cuối, ông không quên trao gửi “một chút buồn”, “chút cô đơn” – những cảm xúc tất yếu trong hành trình làm người. Nhưng đi kèm với đó là “câu thơ vững gót làm người” – một giá trị tinh thần bền vững. Ở đây, thơ ca chính là điểm tựa, là hành trang giúp con người sống bản lĩnh, tử tế và sâu sắc hơn. Đó là sự bàn giao không chỉ ký ức mà còn cả phẩm chất sống, để thế hệ sau có thể “vững gót” trên hành trình làm người.

Bài thơ “Bàn giao” của Vũ Quần Phương vì thế không chỉ là lời nhắn gửi riêng giữa ông và cháu, mà còn là lời dặn dò của cả một thế hệ cha ông gửi tới những người đi sau. Đó là lời bàn giao của tình yêu thương, của vẻ đẹp quê hương, của phẩm giá làm người – không bi lụy, không nặng nề, mà nhẹ nhàng, đầy tự nhiên và xúc động. Bài thơ nhắc nhở mỗi người trong chúng ta: hãy biết trân quý quá khứ, nâng niu hiện tại và có trách nhiệm với tương lai.