BẦU TRỜI TRÊN GIÀN MƯỚP

(Hữu Thỉnh)

Thu ơi thu ta biết nói thế nào
sương mỏng thế ai mà bình tĩnh được
hứa hẹn bao nhiêu bầu trời trên giàn mướp
lúc hoa vàng thu mới chập chờn thu

ngỡ như không phải vất vả chi nhiều
sau tiếng sấm thế là trời mới mẻ
quả đã buông thủng thẳng xuống bờ ao
ta cứ tưởng đất sinh sôi thật dễ

trời thu xanh và hoa mướp thu vàng
thưa mẹ
những năm bom nơi con không thể có
bến phà con đã qua, rừng già con đã ở
gặp vạt lúa nương con cũng viết thư về
nên không dám
dù một giây sao nhãng
bầu trời này từng dẫn dắt con đi.

(Theo https://thuvientho.com/, ngày 16/12/2022)

* Chú thích:

- Hữu Thỉnh, tên thật là Nguyễn Hữu Thỉnh, sinh năm 1942, quê Tam Dương, Vĩnh Phúc; bút danh Vũ Hữu. Năm 1963, Hữu Thỉnh nhập ngũ, vào binh chủng Tăng - Thiết giáp rồi trở thành cán bộ văn hóa, tuyên huấn trong quân đội và bắt đầu sáng tác thơ. Hữu Thỉnh là nhà thơ viết nhiều, viết hay về những con người, cuộc sống ở nông thôn, về mùa thu. Nhiều vần thơ thu của ông mang cảm xúc bâng khuâng, vấn vương trước đất trời trong trẻo đang biến chuyển nhẹ nhàng.

- “Bầu trời trên giàn mướp” thể hiện đặc trưng phong cách sáng tác thơ của Hữu Thỉnh. Bài thơ đã để lại ấn tượng sâu đậm trong tâm hồn người đọc bởi những cảm xúc chân thực của Hữu Thỉnh trước vẻ đẹp của mùa thu quê hương qua cảm xúc của người lính – nhân vật trữ tình trong thi phẩm.

Chỉ ra thể thơ và phương thức biểu đạt chính của bài thơ Bầu trời trên giàn mướp.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Bầu trời trên giàn mướp” của Hữu Thỉnh.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về tác giả Hữu Thỉnh: là nhà thơ trưởng thành trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, thơ ông thường đậm chất trữ tình, giàu suy tưởng và gắn với trải nghiệm cá nhân.

- Dẫn vào bài thơ Bầu trời trên giàn mướp: là một bài thơ ngắn nhưng sâu sắc, thể hiện những chiêm nghiệm của tác giả về vẻ đẹp mùa thu, sự bình yên sau chiến tranh và giá trị của cuộc sống thanh bình.

- Nêu vấn đề: bài thơ thể hiện cảm xúc dạt dào và suy tư lắng sâu của tác giả trước vẻ đẹp của thiên nhiên và những năm tháng đã qua.

* Thân bài:

a. Cảm xúc ngỡ ngàng trước vẻ đẹp tinh tế của mùa thu

- Mở đầu bài thơ là một lời gọi tha thiết: “Thu ơi thu ta biết nói thế nào” – thể hiện sự xúc động, khó diễn tả thành lời trước vẻ đẹp mỏng manh của thu.

- Hình ảnh “sương mỏng”, “bầu trời trên giàn mướp”, “hoa vàng” → tất cả tạo nên một bức tranh mùa thu dịu dàng, thanh khiết, đầy gợi cảm.

- Thiên nhiên như một lời “hứa hẹn” với con người, mở ra không gian bình yên và nhiều hy vọng.

b. Chiêm nghiệm về sự sống – nhìn lại những trải nghiệm đã qua

- Những hình ảnh như “tiếng sấm”, “trời mới mẻ”, “quả buông thủng thẳng”, “đất sinh sôi” gợi sự chuyển mình nhẹ nhàng của thiên nhiên.

- Nhưng đằng sau đó là một cái nhìn sâu sắc: sự sống tưởng như nhẹ nhàng, nhưng thực ra phải qua bao “tiếng sấm”, qua những thử thách, chiến tranh, mất mát.

- Nhà thơ ý thức rằng những gì tưởng như bình dị, yên lành lại là kết quả của nhiều hy sinh.

c. Niềm biết ơn và trân trọng cuộc sống bình yên

- Hình ảnh người con viết thư về cho mẹ khi thấy “vạt lúa nương” → thể hiện tình cảm gia đình, sự gắn bó quê hương sâu sắc.

- “Không dám một giây sao nhãng / bầu trời này từng dẫn dắt con đi” → lời thầm thì đầy biết ơn với bầu trời bình yên – nơi đã trở thành nguồn động viên, nâng đỡ tâm hồn trong những năm tháng gian khổ.

- Thể hiện tư tưởng nhân văn sâu sắc: con người cần trân quý cuộc sống yên lành, không nên thờ ơ với hiện tại thanh bình mà mình đang có.

* Kết bài:

- Khẳng định lại ý nghĩa sâu sắc của bài thơ: từ một hình ảnh giản dị “bầu trời trên giàn mướp”, nhà thơ Hữu Thỉnh gợi lên vẻ đẹp của thiên nhiên, giá trị của cuộc sống bình yên và lòng biết ơn đối với cuộc đời.

- Gợi mở suy ngẫm: trong cuộc sống hiện đại, mỗi người cần học cách sống chậm lại, lắng nghe những điều bình dị quanh mình và biết ơn những giá trị tưởng như bé nhỏ mà vô cùng quý giá.

Bài văn tham khảo

Trong kho tàng thơ ca Việt Nam hiện đại, Hữu Thỉnh là một trong những nhà thơ tiêu biểu với giọng thơ trữ tình sâu lắng, từng trải và giàu cảm xúc. Trưởng thành trong khói lửa chiến tranh, ông không chỉ viết nhiều về chiến trận mà còn rất thành công trong việc diễn tả vẻ đẹp của thiên nhiên và những giá trị nhân văn giản dị của cuộc sống. Bài thơ Bầu trời trên giàn mướp là một thi phẩm như thế, nơi thiên nhiên, ký ức và tâm hồn người lính hòa quyện để thể hiện một tình yêu tha thiết với cuộc sống bình yên.

Ngay từ những câu thơ đầu tiên, Hữu Thỉnh đã thể hiện sự xúc động khó nói thành lời khi đứng trước vẻ đẹp mong manh của mùa thu:

“Thu ơi thu ta biết nói thế nào

sương mỏng thế ai mà bình tĩnh được”.

Đó không chỉ là một lời cảm thán, mà còn là tiếng lòng ngỡ ngàng, xao động của một con người từng đi qua bao giông bão. Hình ảnh “bầu trời trên giàn mướp”, “hoa vàng”, “sương mỏng” gợi nên một không gian rất đỗi quen thuộc, bình dị mà đầy chất thơ. Thiên nhiên hiện lên nhẹ nhàng, thanh sạch, như một lời hứa hẹn dịu dàng của cuộc sống sau những ngày tháng gian lao.

Tuy nhiên, vẻ đẹp ấy không làm cho nhà thơ lãng quên thực tại từng trải qua. Ngược lại, từ sự dịu dàng của mùa thu, ông chiêm nghiệm về quá trình sinh sôi, trưởng thành của cuộc sống:

“ngỡ như không phải vất vả chi nhiều

sau tiếng sấm thế là trời mới mẻ

quả đã buông thủng thẳng xuống bờ ao

ta cứ tưởng đất sinh sôi thật dễ”.

Dưới lớp vỏ nhẹ nhàng của tự nhiên là biết bao vất vả, hy sinh. Trái ngọt không tự rơi, đất không tự tốt lành nếu không có gian khổ, mồ hôi và cả máu. Cũng như cuộc sống bình yên hôm nay không phải tự nhiên mà có – đó là kết quả của một quá trình dài đằng đẵng mà thế hệ đi trước đã phải trải qua trong bom đạn, gian lao.

Phần cuối bài thơ lắng lại, đầy xúc động với hình ảnh người con gửi lời về cho mẹ từ những vùng đất gian khó:

“bến phà con đã qua, rừng già con đã ở

gặp vạt lúa nương con cũng viết thư về”.

Đó là lời nhắc đầy yêu thương và biết ơn. Chính những ký ức khốc liệt ấy khiến nhà thơ không dám một giây “sao nhãng” trước cuộc sống hiện tại. “Bầu trời này từng dẫn dắt con đi” – bầu trời trên giàn mướp không còn là hình ảnh thiên nhiên đơn thuần, mà là biểu tượng cho lý tưởng sống, cho niềm tin, là mái che tâm hồn của người lính năm xưa.

Bầu trời trên giàn mướp không chỉ là một bài thơ ca ngợi vẻ đẹp thiên nhiên mùa thu, mà sâu xa hơn là lời tri ân chân thành với những năm tháng chiến tranh đã tôi luyện con người và khơi dậy trong họ tình yêu cuộc sống bình dị. Bài thơ nhắc nhở chúng ta hãy biết trân trọng những phút giây thanh bình quanh mình – bởi bình yên là điều tưởng giản đơn nhưng luôn là món quà quý giá nhất mà cuộc đời ban tặng.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ của anh/chị về giá trị của cuộc sống bình yên.

- Hệ thống ý:

+ Bình yên là nền tảng hạnh phúc của con người

. Cuộc sống bình yên là khi con người được sống trong hòa bình, không chiến tranh, không lo sợ.

. Là trạng thái tâm hồn thư thái, tự do, không áp lực, không bị ràng buộc bởi bất trắc.

+ Giá trị của bình yên càng lớn khi từng trải qua mất mát, đau thương

. Hữu Thỉnh từng sống trong những năm tháng chiến tranh – nơi không có giàn mướp, không có bầu trời thanh thản.

. Vì vậy, cái bình yên sau chiến tranh – dù chỉ là một vạt trời nhỏ trên giàn mướp – cũng trở thành điều vô cùng đáng quý.

+ Bình yên không phải lúc nào cũng có sẵn – cần được gìn giữ và trân trọng

. Cần sống chậm lại, biết yêu thương những điều giản dị, biết ơn sự hi sinh của quá khứ.

. Cuộc sống hiện đại có thể khiến con người quên mất cảm giác bình yên – nên càng cần phải tỉnh thức để giữ gìn.

=> “Bầu trời trên giàn mướp” không chỉ là vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn là biểu tượng cho khát vọng bình yên muôn đời của con người. Biết trân trọng cuộc sống bình yên là biết sống có chiều sâu, biết hướng thiện và biết ơn.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện được suy nghĩ về giá trị của cuộc sống bình yên.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề xã hội được gợi nhắc từ bài thơ.

Đoạn văn tham khảo

Hình ảnh “bầu trời trên giàn mướp” trong bài thơ của Hữu Thỉnh gợi lên một không gian thanh bình, dung dị và đầy chất thơ, tượng trưng cho giá trị sâu sắc của cuộc sống bình yên. Đó không chỉ là vẻ đẹp của thiên nhiên mùa thu, mà còn là biểu tượng cho sự thanh thản trong tâm hồn sau những năm tháng chiến tranh dữ dội. Từng sống trong bom đạn, từng qua bến phà, rừng già, từng biết thế nào là mất mát và khốc liệt, nhà thơ mới càng trân trọng hơn cái phút giây yên lành của đất trời, cái màu vàng nhẹ nhàng của hoa mướp, cái xanh trong trẻo của bầu trời. Cuộc sống bình yên không ồn ào, không vội vã, nhưng lại chứa đựng giá trị vô cùng to lớn – đó là điều kiện để con người hồi phục, yêu thương, sống có ý nghĩa và hướng đến tương lai. Trong xã hội hiện đại, khi chúng ta bị cuốn vào vòng xoáy bận rộn và ganh đua, hình ảnh “bầu trời trên giàn mướp” như một lời nhắc nhẹ nhàng: hãy biết dừng lại, biết trân trọng và gìn giữ những điều bình dị mà quý giá quanh ta.