BỐN THÁNG RỒI

(Hồ Chí Minh)

Tứ cá nguyệt liễu

“Nhất nhật tù, thiên thu tại ngoại”,

Cổ nhân chi thoại bất sai ngoa!

Tứ nguyệt phi nhân loại sinh hoạt,

Sử dư tiều tuỵ thập niên đa.

 

Nhân vị:

Tứ nguyệt ngật bất bão,

Tứ nguyệt thuỵ bất hảo,

Tứ nguyệt bất hoán y,

Tứ nguyệt bất tẩy táo.

 

Sở dĩ:

Lạc liễu nhất chích nha,

Phát bạch liễu hứa đa,

Hắc sấu tượng ngã quỷ,

Toàn thân thị lại sa.

 

Hạnh nhi:

Trì cửu hoà nhẫn nại,

Bất khẳng thoái nhất phân,

Vật chất tuy thống khổ,

Bất động dao tinh thần.

Dịch nghĩa

“Một ngày tù nghìn thu ở ngoài”,

Lời nói người xưa thực không sai;

Sống chẳng ra người vừa bốn tháng,

Khiến mình tiều tuỵ còn hơn mười năm.

 

Bởi vì:

Bốn tháng ăn không no,

Bốn tháng ngủ không yên,

Bốn tháng không thay áo,

Bốn tháng không tắm rửa.

 

Cho nên:

Rụng mất một chiếc răng,

Tóc bạc đi nhiều,

Gầy đen như quỷ đói,

Ghẻ lở khắp thân mình,

 

May sao:

Kiên trì và nhẫn nại,

Không chịu lùi một phân,

Vật chất tuy đau khổ,

Không nao núng tinh thần.

(Trích “Nhật kí trong tù” – Hồ Chí Minh)

Xác định thể thơ và chỉ ra dấu hiện nhận biết thể thơ được sử dụng trong đoạn trích.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Bốn tháng rồi” của Hồ Chí Minh.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về tác phẩm Nhật ký trong tù – một tập thơ giàu giá trị hiện thực và nhân đạo, ghi lại trải nghiệm sống trong lao tù của Hồ Chí Minh.

- Dẫn vào bài thơ “Bốn tháng rồi” – tiêu biểu cho hình ảnh người chiến sĩ cộng sản với ý chí kiên cường, không khuất phục trước gian khổ.

* Thân bài:

a. Hoàn cảnh và nội dung chung của bài thơ

- Viết trong giai đoạn Hồ Chí Minh bị giam cầm ở nhà tù Tưởng Giới Thạch (1942–1943).

- Ghi lại thực trạng khắc nghiệt của đời sống trong tù sau bốn tháng bị giam.

- Nêu bật tinh thần bất khuất, bản lĩnh kiên cường của người chiến sĩ cách mạng.

b. Phân tích từng phần bài thơ

- Mở đầu bài thơ: Cảm nhận về sự khắc nghiệt của cảnh tù đày

“Một ngày tù nghìn thu ở ngoài… hơn mười năm”

+ Mượn lời người xưa để khẳng định mức độ khủng khiếp của việc bị tù đày.

+ So sánh thời gian trong tù với ngoài đời: “một ngày tù như nghìn thu”, “bốn tháng như mười năm” → gợi cảm giác thời gian đè nặng, kéo dài, đầy dằn vặt.

+ Giọng điệu bình thản, nhưng ẩn chứa nỗi đau và sự chịu đựng phi thường.

- Miêu tả chi tiết những khổ cực về thể xác

“Bốn tháng ăn không no… bốn tháng không tắm rửa”

+ Liệt kê liên tiếp với cấu trúc lặp "bốn tháng" → nhấn mạnh sự dai dẳng và đều đặn của sự thiếu thốn.

+ Những nhu cầu tối thiểu nhất (ăn, ngủ, vệ sinh…) cũng không được đáp ứng → phản ánh sự hà khắc, vô nhân đạo của chế độ nhà tù.

“Rụng mất một chiếc răng… ghẻ lở khắp thân mình”

+ Những tổn thương thể xác cụ thể, thực tế, không cường điệu → phản ánh trung thực hoàn cảnh.

+ Hình ảnh “quỷ đói”, “ghẻ lở” gây ám ảnh, thể hiện sự kiệt quệ của thể xác.

- Đoạn kết: Khẳng định tinh thần kiên cường, bất khuất

“May sao: Kiên trì và nhẫn nại…”

+ Sự chuyển mạch từ nỗi đau thể xác sang sức mạnh tinh thần.

+ Giọng điệu lạc quan, bình tĩnh, thể hiện bản lĩnh người cộng sản.

+ “Không chịu lùi một phân” – khẳng định ý chí sắt đá, quyết không lùi bước trước gian khổ.

+ Khép lại bài thơ bằng lời khẳng định giá trị tinh thần vững vàng, vượt lên mọi nỗi đau vật chất.

c. Đánh giá, mở rộng

- Hình tượng Hồ Chí Minh: không chỉ là người lãnh đạo tài ba, mà còn là người chiến sĩ kiên cường, con người giàu nghị lực và nhân cách lớn.

- Bài thơ thể hiện tinh thần vượt khó, truyền cảm hứng sống tích cực cho người đọc.

- Tác phẩm là minh chứng cho mối quan hệ giữa văn chương – hiện thực – lý tưởng cách mạng.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ “Bốn tháng rồi”.

- Nêu cảm nhận: lòng khâm phục và ngưỡng mộ trước nghị lực phi thường của Hồ Chí Minh.

- Liên hệ: nhắc nhở thế hệ hôm nay cần biết trân trọng cuộc sống, sống có lý tưởng và vượt qua khó khăn bằng ý chí kiên cường.

Bài văn tham khảo

Trong nền văn học cách mạng Việt Nam, Nhật ký trong tù của Hồ Chí Minh là một tác phẩm đặc sắc, không chỉ phản ánh chân thực cuộc sống lao tù khắc nghiệt mà còn thể hiện tinh thần thép, ý chí kiên cường của người chiến sĩ cộng sản. Bài thơ “Bốn tháng rồi” là một trong những bài tiêu biểu, ghi lại những trải nghiệm đau đớn về thể xác trong chốn lao tù nhưng đồng thời cũng khắc họa rõ nét bản lĩnh vững vàng và niềm tin sắt đá vào lý tưởng cách mạng của Bác.

Mở đầu bài thơ, Hồ Chí Minh khẳng định một cách chân thực và đầy cảm xúc:

“Một ngày tù nghìn thu ở ngoài,

Lời nói người xưa thực không sai;

Sống chẳng ra người vừa bốn tháng,

Khiến mình tiều tuỵ còn hơn mười năm.”

Bốn câu thơ đã cô đọng nỗi đau đớn cùng cực mà người tù phải chịu đựng. Bằng việc sử dụng hình ảnh so sánh “một ngày tù nghìn thu ở ngoài”, Bác mượn lời người xưa để nhấn mạnh rằng từng ngày trong ngục là một chuỗi dài dằn vặt và khổ sở. Chỉ trong bốn tháng ngắn ngủi nhưng lại “tiều tụy hơn mười năm”, sự chênh lệch ấy cho thấy sự khốc liệt của hoàn cảnh giam cầm, đồng thời tạo tiền đề để người đọc cảm nhận rõ hơn giá trị của lòng kiên cường sau này.

Phần tiếp theo của bài thơ, Hồ Chí Minh miêu tả cụ thể nguyên nhân khiến mình tiều tụy:

“Bốn tháng ăn không no,

Bốn tháng ngủ không yên,

Bốn tháng không thay áo,

Bốn tháng không tắm rửa.”

Lối lặp cấu trúc “bốn tháng” ở đầu mỗi câu thơ vừa thể hiện sự đều đặn đến tàn nhẫn của cuộc sống khổ cực, vừa như một lời nhấn mạnh vào chuỗi thời gian dài đằng đẵng trong địa ngục trần gian. Những điều kiện tối thiểu của con người – ăn, ngủ, vệ sinh – đều bị tước đoạt. Nhà thơ không cường điệu, không than vãn, mà mô tả một cách bình thản, càng khiến hiện thực ngục tù trở nên ám ảnh hơn.

Kết quả của chuỗi ngày khắc nghiệt ấy là những tổn thương rõ rệt nơi thể xác:

“Rụng mất một chiếc răng,

Tóc bạc đi nhiều,

Gầy đen như quỷ đói,

Ghẻ lở khắp thân mình,”

Những hình ảnh đầy thực tế, thậm chí có phần trần trụi, đã phơi bày sự huỷ hoại nghiêm trọng về sức khỏe, khiến người đọc không khỏi xót xa. Tuy nhiên, điều đáng quý nhất trong bài thơ không nằm ở sự than thân mà ở đoạn kết – nơi tinh thần Hồ Chí Minh bừng sáng:

“May sao:

Kiên trì và nhẫn nại,

Không chịu lùi một phân,

Vật chất tuy đau khổ,

Không nao núng tinh thần.”

“May sao” là từ khóa mang màu sắc lạc quan, như một điểm sáng giữa bóng tối. Dù thể xác tàn tạ, tinh thần vẫn bất khuất. Bác khẳng định: “Không chịu lùi một phân”, câu thơ như một lời thề sắt đá của người chiến sĩ cách mạng, cho thấy ý chí không gì khuất phục nổi. Chính phẩm chất “kiên trì và nhẫn nại” ấy là nền tảng để Bác vượt qua tất cả gian lao, giữ vững tinh thần đấu tranh cách mạng.

Qua bài thơ “Bốn tháng rồi”, người đọc không chỉ thấy được hiện thực ngục tù khắc nghiệt mà hơn hết là hình ảnh một con người kiên cường, vượt lên đau khổ nhờ vào niềm tin và lý tưởng cao đẹp. Đó là tấm gương lớn của người chiến sĩ cách mạng, đồng thời là biểu tượng của tinh thần Việt Nam: dẫu trong bất kỳ hoàn cảnh nào, vẫn luôn giữ vững niềm tin, lòng dũng cảm và ý chí không khuất phục.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích tinh thần kiên cường của nhân vật trữ tình trong bài thơ “Bốn tháng rồi” của Hồ Chí Minh.

- Hệ thống ý:

+ Phân tích ý chí vượt khó: Dù đối mặt với sự đau khổ về vật chất ("Bốn tháng cơm không no", "Răng rụng mất một chiếc"), tác giả vẫn giữ vững tinh thần chiến đấu ("Không chịu lui một phân").

+ Nhấn mạnh nghị lực phi thường: Những câu thơ thể hiện niềm lạc quan, sức mạnh ý chí, vượt lên mọi nghịch cảnh.

+ Khẳng định tinh thần kiên cường của Hồ Chí Minh là bài học về lòng kiên trì và ý chí không khuất phục, truyền cảm hứng mạnh mẽ cho thế hệ sau.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ sự phân tích tinh thần kiên cường của nhân vật trữ tình trong bài thơ.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Bài thơ “Bốn tháng rồi” của Hồ Chí Minh là một minh chứng rõ nét cho tinh thần kiên cường, bất khuất của nhân vật trữ tình giữa hoàn cảnh tù đày khắc nghiệt. Chỉ trong bốn tháng bị giam giữ, Bác đã phải trải qua biết bao khổ cực: ăn không no, ngủ không yên, không được tắm rửa hay thay áo. Hậu quả là thân thể tiều tụy, răng rụng, tóc bạc, người gầy đen và đầy ghẻ lở. Những chi tiết miêu tả chân thực ấy cho thấy mức độ tàn nhẫn của nhà tù Tưởng Giới Thạch và những đau đớn mà người tù phải chịu đựng. Thế nhưng, vượt lên trên sự tàn phá của thể xác là tinh thần sắt đá: “Kiên trì và nhẫn nại / Không chịu lùi một phân”. Dù vật chất đau khổ đến đâu, tinh thần người chiến sĩ cách mạng vẫn không hề suy chuyển. Qua hình ảnh nhân vật trữ tình, ta thấy được tấm gương về lòng dũng cảm, ý chí quật cường, sự bền bỉ của một con người vĩ đại – người đã vượt lên nghịch cảnh bằng niềm tin vào lý tưởng cách mạng và tương lai dân tộc.