CHÂN QUÊ

(Nguyễn Bính)

Hôm qua em đi tỉnh về,
Đợi em ở mãi con đê đầu làng.
Khăn nhung, quần lĩnh rộn ràng.
Áo cài khuy bấm, em làm khổ tôi!
Nào đâu cái yếm lụa sồi?
Cái dây lưng đũi nhuộm hồi sang xuân?
Nào đâu cái áo tứ thân?
Cái khăn mỏ quạ, cái quần nái đen?

Nói ra sợ mất lòng em,
Van em! Em hãy giữ nguyên quê mùa.
Như hôm em đi lễ chùa,
Cứ ăn mặc thế cho vừa lòng anh.
Hoa chanh nở giữa vườn chanh,
Thầy u mình với chúng mình chân quê.
Hôm qua em đi tỉnh về,
Hương đồng gió nội bay đi ít nhiều.

1936

(Nguyễn Bính thơ và đời, NXB Văn học, Hà Nội, 2003)

* Chú thích:

Nguyễn Bính (1918-1966) là một nhà thơ và nhà văn nổi tiếng của Việt Nam. Ông được coi là một trong những nhà thơ lớn của thời kỳ trước đổi mới văn học Việt Nam. Sinh ra trong một gia đình nghèo ở miền Nam, Nguyễn Bính đã có cuộc đời rất khó khăn và đầy biến động.

Các tác phẩm của Nguyễn Bính có thể chia làm hai dòng “lãng mạn” và “cách mạng” mà dòng nào cũng có số lượng đồ sộ nhưng khi nói về Nguyễn Bính là nói về nhà thơ lãng mạn của làng quê Việt Nam. Người đọc thấy ở thơ ông những nét dung dị, đằm thắm, thiết tha, đậm sắc hồn dân tộc, gần gũi với ca dao. Cái tình trong thơ Nguyễn Bính luôn luôn mặn mà, mộc mạc, sâu sắc và tế nhị hợp với phong cách, tâm hồn của người Á Đông.

Xác định thể thơ của văn bản Chân quê?

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Chân quê” của Nguyễn Bính.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Bính: nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới, gắn bó với hồn quê, phong tục và tình cảm dân dã.

- Giới thiệu bài thơ Chân quê: tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của ông, thể hiện tình yêu chân thành, sâu sắc với vẻ đẹp truyền thống và hồn quê.

* Thân bài:

1. Khái quát nội dung bài thơ

- Tâm trạng của chàng trai khi người yêu “đi tỉnh về” thay đổi lối ăn mặc.

- Nỗi buồn và sự tiếc nuối cho vẻ đẹp quê mùa mộc mạc của cô gái.

- Lời tha thiết, chân thành của chàng trai mong người yêu giữ gìn vẻ đẹp truyền thống.

2. Phân tích chi tiết

a. Nỗi buồn trước sự thay đổi của cô gái

- Cô gái “đi tỉnh về” mang theo lối ăn mặc hiện đại, xa lạ với nếp quê.

- Hình ảnh: “khăn nhung”, “quần lĩnh”, “áo cài khuy bấm”… biểu tượng của đô thị hóa, làm chàng trai “khổ”.

- So sánh với hình ảnh thân quen trước đây: “yếm lụa sồi”, “khăn mỏ quạ”, “quần nái đen” → gợi vẻ đẹp dịu dàng, nền nã của người con gái thôn quê.

b. Lời van xin tha thiết giữ lại hồn quê

- Dù “nói ra sợ mất lòng em”, chàng trai vẫn tha thiết mong người yêu “giữ nguyên quê mùa”.

- Hình ảnh đẹp đẽ về vẻ đẹp truyền thống gắn với lòng hiếu thuận: “thầy u mình với chúng mình chân quê”.

c. Hình ảnh ẩn dụ sâu sắc

- “Hoa chanh nở giữa vườn chanh”: biểu tượng cho vẻ đẹp thuần khiết, giản dị và hòa hợp với không gian làng quê.

- “Hương đồng gió nội bay đi ít nhiều”: nỗi tiếc nuối cho sự phai nhạt dần của hồn quê trong lòng người con gái.

3. Nghệ thuật đặc sắc

- Thể thơ lục bát mượt mà, truyền thống.

- Ngôn ngữ mộc mạc, gần gũi, giàu chất dân gian.

- Giọng điệu trữ tình, nhẹ nhàng nhưng cũng đầy thiết tha, chân thành.

- Sử dụng đối lập (trước và sau khi “đi tỉnh về”), ẩn dụ (hoa chanh, hương đồng gió nội), điệp ngữ (“nào đâu…”) tạo hiệu quả biểu cảm cao.

* Kết bài:

- Chân quê không chỉ là bài thơ tình mà còn là tiếng nói trân trọng vẻ đẹp truyền thống, đạo lý sống gắn với cội nguồn.

- Qua bài thơ, Nguyễn Bính gửi gắm nỗi niềm yêu quê, yêu người, và nỗi lo ngại cho sự mai một của bản sắc dân tộc trong dòng chảy hiện đại hóa.

Bài văn tham khảo

Nguyễn Bính là một trong những gương mặt tiêu biểu của phong trào Thơ mới giai đoạn 1930–1945. Trong khi nhiều nhà thơ cùng thời hướng đến cái tôi cá nhân, cái đẹp lãng mạn kiểu Tây phương thì Nguyễn Bính lại chọn một con đường riêng – con đường trở về với hồn quê, với truyền thống dân tộc. Bài thơ Chân quê, sáng tác năm 1936, là một minh chứng tiêu biểu cho tình cảm chân thành của ông đối với con người và phong tục làng quê Việt. Qua giọng thơ giản dị mà sâu lắng, bài thơ thể hiện tâm trạng tiếc nuối và lời tha thiết giữ gìn vẻ đẹp chân chất quê mùa giữa sự xâm lấn của đời sống hiện đại.

Bài thơ mở đầu bằng một khung cảnh quen thuộc: cô gái “đi tỉnh về” và chàng trai đợi ở “con đê đầu làng”. Nhưng thay vì niềm vui gặp gỡ, chàng trai lại rơi vào trạng thái hụt hẫng, ngỡ ngàng vì sự thay đổi của người yêu: “Khăn nhung, quần lĩnh rộn ràng / Áo cài khuy bấm, em làm khổ tôi!”. Những hình ảnh như “khăn nhung”, “quần lĩnh”, “áo cài khuy bấm” là biểu tượng cho lối ăn mặc thành thị thời bấy giờ – hào nhoáng, kiểu cách và xa lạ với nếp sống làng quê. Sự đổi thay bên ngoài của cô gái làm tổn thương trái tim người con trai – không chỉ vì mất đi vẻ đẹp giản dị ban đầu, mà còn vì cảm giác hồn quê đang dần phai nhạt nơi cô gái.

Chàng trai không chỉ thất vọng mà còn tiếc nuối khôn nguôi khi nhớ lại hình ảnh mộc mạc thân thương của người yêu ngày nào: “Nào đâu cái yếm lụa sồi? / Cái dây lưng đũi nhuộm hồi sang xuân?”. Hình ảnh “áo tứ thân”, “quần nái đen”, “khăn mỏ quạ” gợi nhắc một thời con gái thôn quê dịu dàng, kín đáo mà đằm thắm. Những câu thơ ngắn, dồn dập với điệp từ “nào đâu” như nhấn mạnh nỗi tiếc nuối và nỗi đau khi phải chứng kiến cái đẹp truyền thống bị thay thế bởi trào lưu mới.

Nhưng Nguyễn Bính không chỉ dừng lại ở sự tiếc nuối. Ông để nhân vật trữ tình lên tiếng một cách chân thành, tha thiết: “Van em! Em hãy giữ nguyên quê mùa / Như hôm em đi lễ chùa / Cứ ăn mặc thế cho vừa lòng anh”. Câu thơ giản dị mà xúc động – là tiếng nói yêu thương nhưng cũng đầy khẩn thiết, như một lời nhắn gửi về sự gìn giữ cội nguồn. Vẻ đẹp chân quê không chỉ là vẻ bề ngoài mà còn là nét văn hóa, là đạo lý sống gắn bó với truyền thống gia đình: “Thầy u mình với chúng mình chân quê”.

Hai câu thơ cuối như một tiếng thở dài: “Hôm qua em đi tỉnh về / Hương đồng gió nội bay đi ít nhiều”. “Hương đồng gió nội” là hình ảnh ẩn dụ cho vẻ đẹp dân dã, bình dị của quê hương – vẻ đẹp ấy nay đã vơi đi bởi ảnh hưởng của lối sống thành thị. Đây không chỉ là nỗi buồn trong tình yêu cá nhân, mà còn là nỗi lo chung cho sự mai một của bản sắc văn hóa dân tộc.

Về nghệ thuật, bài thơ sử dụng thể thơ lục bát truyền thống, ngôn ngữ bình dị, giàu chất dân gian. Giọng điệu thủ thỉ, tâm tình gợi cảm giác gần gũi, thân thương. Nguyễn Bính khéo léo dùng thủ pháp đối lập – giữa trước và sau khi “đi tỉnh về”, giữa vẻ quê mùa và sự hào nhoáng – để làm nổi bật thông điệp của mình. Ẩn dụ và điệp ngữ cũng được vận dụng linh hoạt, góp phần tăng chiều sâu biểu cảm cho bài thơ

Chân quê không chỉ là một bài thơ tình mà còn là lời nhắc nhở nhẹ nhàng nhưng sâu sắc về việc gìn giữ nét đẹp văn hóa truyền thống giữa dòng chảy hiện đại hóa. Qua tiếng thơ Nguyễn Bính, ta như nghe được tiếng lòng của bao người Việt tha thiết với quê hương, với cội nguồn – thứ đã nuôi dưỡng tâm hồn ta từ những điều dung dị nhất.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích đặc sắc nghệ thuật của văn bản “Chân quê” – Nguyễn Bính.

- Hệ thống ý:

+ Thể thơ lục bát truyền thống

. Gần gũi với lời ăn tiếng nói của người dân quê.

. Giọng thơ tâm tình, thủ thỉ, phù hợp với cảm xúc yêu đương, nhung nhớ.

+ Ngôn ngữ bình dị, mộc mạc

. Dùng từ dân dã: “khăn nhung”, “quần lĩnh”, “áo tứ thân”, “khăn mỏ quạ”, “quần nái đen”,…

. Dẫn dắt bằng lời kể như trò chuyện thân mật, tạo chất trữ tình sâu lắng.

+ Thủ pháp đối lập và hoài niệm

. Đối lập giữa hình ảnh “tỉnh” và “quê” → làm nổi bật sự thay đổi nơi cô gái.

. Hoài niệm nhẹ nhàng nhưng thiết tha về vẻ đẹp nguyên sơ, truyền thống.

+ Hình ảnh giàu biểu cảm và biểu tượng

. Hình ảnh “hoa chanh nở giữa vườn chanh”, “hương đồng gió nội” → biểu tượng cho vẻ đẹp thuần khiết, chất phác, tự nhiên của người con gái quê.

=> Bằng ngôn ngữ mộc mạc, hình ảnh dân gian và giọng thơ trữ tình sâu lắng, Nguyễn Bính đã tạo nên một bài thơ vừa đẹp về hình thức, vừa sâu sắc trong tình cảm, đậm đà hồn quê Việt.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ đặc sắc nghệ thuật của “Chân quê” – Nguyễn Bính.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Bài thơ Chân quê của Nguyễn Bính là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách trữ tình dân gian, đậm đà hồn quê Việt Nam. Trước hết, bài thơ sử dụng thể lục bát truyền thống – thể thơ quen thuộc, gần gũi với lời ăn tiếng nói của người dân quê, tạo nên chất giọng tâm tình, mộc mạc. Ngôn ngữ thơ bình dị, giàu chất dân gian với những hình ảnh rất “quê” như “cái yếm lụa sồi”, “cái khăn mỏ quạ”, “quần nái đen”,… gợi nên vẻ đẹp chân chất của người con gái thôn quê. Thủ pháp đối lập giữa hình ảnh cô gái sau khi “đi tỉnh về” và hình ảnh khi còn quê mùa tạo nên sự tiếc nuối đầy tinh tế của chàng trai. Đặc biệt, hình ảnh ẩn dụ “hoa chanh nở giữa vườn chanh” và “hương đồng gió nội” mang tính biểu tượng sâu sắc cho vẻ đẹp giản dị mà thuần khiết. Với những nghệ thuật đặc sắc ấy, Chân quê không chỉ là lời thủ thỉ yêu thương mà còn là nỗi hoài vọng về vẻ đẹp truyền thống, đậm đà bản sắc dân tộc.