CHỢ TẾT

(Đoàn Văn Cừ)

Dải mây trắng đỏ dần trên đỉnh núi,
Sương hồng lam ôm ấp nóc nhà tranh,
Trên con đường viền trắng mép đồi xanh,
Người các ấp tưng bừng ra chợ Tết.
Họ vui vẻ kéo hàng trên cỏ biếc;
Những thằng cu áo đỏ chạy lon xon,
Vài cụ già chống gậy bước lom khom,
Cô yếm thắm che môi cười lặng lẽ.
Thằng em bé nép đầu bên yếm mẹ,
Hai người thôn gánh lợn chạy đi đầu,
Con bò vàng ngộ nghĩnh đuổi theo sau.

Sương trắng rỏ đầu cành như giọt sữa,
Tia nắng tía nháy hoài trong ruộng lúa,
Núi uốn mình trong chiếc áo the xanh,
Đồi thoa son nằm dưới ánh bình minh.
Người mua bán ra vào đầy cổng chợ.
Con trâu đứng vờ rim hai mắt ngủ,
Để lắng nghe người khách nói bô bô.
Anh hàng tranh kĩu kịt quẩy đôi bồ,
Tìm đến chỗ đông người ngồi giở bán.
Một thầy khoá gò lưng trên cánh phản,
Tay mài nghiên hí hoáy viết thơ xuân.
Cụ đồ nho dừng lại vuốt râu cằm,
Miệng nhẩm đọc vài hàng câu đối đỏ.
Bà cụ lão bán hàng bên miếu cổ,
Nước thời gian gội tóc trắng phau phau.
Chú hoa man đầu chít chiếc khăn nâu,
Ngồi xếp lại đống vàng trên mặt chiếu.
Áo cụ lý bị người chen sấn kéo,
Khăn trên đầu đang chít cũng bung ra.
Lũ trẻ con mải ngắm bức tranh gà,
Quên cả chị bên đường đang đứng gọi.
Mấy cô gái ôm nhau cười rũ rượi,
Cạnh anh chàng bán pháo dưới cây đa.
Những mẹt cam đỏ chót tựa son pha.
Thúng gạo nếp đong đầy như núi tuyết,
Con gà trống mào thâm như cục tiết,
Một người mua cầm cẳng dốc lên xem.

Chợ tưng bừng như thế đến gần đêm,
Khi chuông tối bên chùa văng vẳng đánh,
Trên con đường đi các làng hẻo lánh,
Những người quê lũ lượt trở ra về.
Ánh dương vàng trên cỏ kéo lê thê,
Lá đa rụng tơi bời quanh quán chợ.

1939

(Trang thơ Đoàn Văn Cứ, theo https://www. thivien net)

* Ghi chú:

- Nhà thơ Đoàn Văn Cừ sinh năm 1913 trên vùng đất Nam Định văn hiến, nơi phát tích nhà Trần, sàn sinh nhiều nhân vật lịch sử như Nguyễn Khuyến, Tà Xương, Trưởng Chinh, Nguyễn Văn Vịnh, Đinh Đức Thiện. Ngay từ nhỏ ông đã được thừa hưởng nhiều yếu tố văn hóa truyền thống của dân tộc. Nhà nghèo, sớm mồ côi cha mẹ, cậu bé họ Đoàn sống với bà nội. Cứ hễ đến tết, bà nội ngồi trong rơm, mặc áo đỏ cho Đoàn Văn Cừ sang lễ tết bên nhà ngoại để thay người mẹ vẫn số. Giống như những ngôi làng khác ở Bắc bộ, làng Đô Quan quê hương Đoàn Văn Cừ cũng có nhiều đỉnh, đền, chùa, miếu với nhiều lễ hội kỳ thú. Đó cũng là nguồn cảm hứng cho nhà thơ viết nên những bài thơ. Làng, Trăng hè, Ngồi đình, Tế thành, Năm mới, Chợ làng vào xuân. Và không chỉ ở riêng làng Đỗ Quan, Đoàn Văn Cứ còn được tắm mình trong lễ hội ở các làng lân cận như hội chùa Cổ Lễ, hội chùa Keo, hội chợ Yên, hội chợ Viềng giúp ông sáng tạo nên: Đám cưới mùa xuân, Đám hội và đặc biệt là “Chợ Tết”.

- “Chợ Tết” của nhà thơ Đoàn Văn Cừ đã khắc họa được toàn cảnh không khí ngày xuân đón Tết của làng quê Việt Nam bình dị nhưng chất chứa bao yêu thương chan hòa. Không khí Tết Xuân trong bài thơ vừa mang nét cổ kính xa xưa, vừa mang nét hiện đại với nhiều hình ảnh, ca từ sắc nét được thổi hồn sống động bởi tâm hồn thơ ca dạt dào sức sống.

Chỉ ra một dấu hiệu giúp xác định thể thơ của văn bản trên.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Chợ Tết” của Đoàn Văn Cừ.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Đoàn Văn Cừ: là nhà thơ nổi bật với phong cách trữ tình dân gian, gắn bó với cuộc sống thôn quê Việt Nam.

- Giới thiệu bài thơ Chợ Tết: là bức tranh sống động, chân thực và đầy màu sắc về phiên chợ ngày Tết vùng nông thôn Bắc Bộ xưa.

- Dẫn vào vấn đề nghị luận: Chợ Tết là một tác phẩm độc đáo, giàu hình ảnh, thể hiện sâu sắc vẻ đẹp của làng quê, con người và văn hóa dân tộc Việt Nam.

* Thân bài:

1. Bức tranh thiên nhiên buổi sớm chợ Tết

- Thiên nhiên tinh khôi, trong trẻo:

+ “Dải mây trắng đỏ dần”, “sương hồng lam”, “ruộng lúa”, “đồi xanh”...

+ Nghệ thuật nhân hóa, ẩn dụ giúp thiên nhiên hiện lên mềm mại, hữu tình.

- Không gian mở ra nhẹ nhàng, báo hiệu một ngày Tết tràn đầy sức sống.

2. Bức tranh con người đi chợ Tết

- Hình ảnh người dân quê náo nức, đầy sức sống:

+ “Người các ấp tưng bừng”, “thằng cu áo đỏ chạy lon xon”, “cô yếm thắm”, “cụ già lom khom”…

+ Mỗi nhân vật xuất hiện sống động như một thước phim, thể hiện không khí rộn ràng, đa dạng tầng lớp.

- Các hoạt động quen thuộc: gánh lợn, bán tranh, viết câu đối, xem pháo…

+ Gợi nên những nét sinh hoạt truyền thống gần gũi, đậm phong vị Tết xưa.

3. Vẻ đẹp phong tục, văn hóa Tết truyền thống

- Tập tục gói vàng mã, mua câu đối đỏ, xem tranh gà, chọn pháo…

+ Phản ánh đời sống tâm linh, văn hóa tinh thần của người Việt.

- Nhân vật tiêu biểu cho văn hóa truyền thống: thầy khóa, cụ đồ nho…

+ Gợi nhớ về một thời kỳ coi trọng chữ nghĩa, đạo lý.

4. Nghệ thuật miêu tả độc đáo

- Hình ảnh giàu tính tạo hình, sử dụng màu sắc nổi bật (đỏ, vàng, trắng, xanh…).

- Ngôn ngữ dung dị, mang đậm phong vị dân gian.

- Nhịp thơ linh hoạt, giàu âm thanh, tạo cảm giác như đang “xem” một bức tranh chuyển động.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ:

+ Chợ Tết không chỉ ghi lại cảnh sinh hoạt ngày Tết, mà còn thể hiện tình cảm yêu quê, yêu văn hóa truyền thống sâu sắc của nhà thơ.

- Bài thơ để lại trong người đọc niềm xúc động và sự trân quý những giá trị văn hóa cổ truyền của dân tộc.

Bài văn tham khảo

Chợ Tết là một trong những bài thơ tiêu biểu của nhà thơ Đoàn Văn Cừ, người được mệnh danh là “nhà thơ của làng quê Bắc Bộ” với lối viết trữ tình dân gian đậm chất mộc mạc, gần gũi. Bài thơ là một bức tranh đầy màu sắc và âm thanh về phiên chợ quê vào dịp Tết – nơi không chỉ diễn ra hoạt động mua bán mà còn là không gian văn hóa chứa đựng những giá trị truyền thống của người Việt. Qua đó, nhà thơ thể hiện một tình cảm sâu đậm với quê hương, đất nước và con người lao động.

Ngay từ những dòng thơ đầu, người đọc đã được đắm mình trong một khung cảnh thiên nhiên trong trẻo, tinh khôi của buổi sớm đầu năm:

“Dải mây trắng đỏ dần trên đỉnh núi,

Sương hồng lam ôm ấp nóc nhà tranh…”

Thiên nhiên được nhân hóa một cách nhẹ nhàng, hữu tình, như đang cùng con người háo hức đón Tết. Không gian mở rộng với “đồi xanh”, “con đường viền trắng”, “nóc nhà tranh”… khiến người đọc như cảm nhận được hơi thở trong lành, ấm áp của làng quê khi xuân về.

Trong khung cảnh ấy, hiện lên hình ảnh đoàn người rộn ràng kéo nhau ra chợ. Mỗi nét sinh hoạt, mỗi con người đều được miêu tả sinh động và chân thực: “Những thằng cu áo đỏ chạy lon xon, vài cụ già chống gậy bước lom khom, cô yếm thắm che môi cười lặng lẽ…”. Người dân đi chợ không chỉ để mua bán mà còn để thưởng thức không khí xuân, gặp gỡ, sẻ chia. Đó là một phiên chợ mang hồn quê, mang linh hồn của cuộc sống cộng đồng nông thôn xưa.

Bài thơ không chỉ khắc họa cảnh vật mà còn khơi gợi sâu sắc phong tục, nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc. Hình ảnh anh hàng tranh, thầy khoá viết thơ xuân, cụ đồ đọc câu đối đỏ, bà lão bán hàng bên miếu cổ... tạo nên một bức tranh văn hóa đầy màu sắc cổ truyền. Qua những hoạt động này, tác giả cho thấy vẻ đẹp của một nền văn minh lúa nước lâu đời, nơi mà dù cuộc sống có vất vả, con người vẫn giữ trọn niềm tin vào chữ nghĩa, tâm linh và lễ nghi ngày Tết.

Một trong những điểm nổi bật của bài thơ là nghệ thuật miêu tả sinh động, cụ thể và gợi hình. Đoàn Văn Cừ sử dụng nhiều hình ảnh giàu tính tạo hình và màu sắc: đỏ chót của cam, trắng của gạo nếp, mào gà thâm như “cục tiết”… Ngôn ngữ thơ mộc mạc, gần gũi với đời sống nông thôn. Cách sử dụng nhịp điệu linh hoạt, gieo vần uyển chuyển khiến bài thơ giàu âm hưởng dân ca, vừa nhẹ nhàng vừa rộn ràng, vui tươi như chính không khí của chợ Tết.

Khép lại bài thơ là khung cảnh mọi người lũ lượt ra về khi hoàng hôn buông xuống:

“Chợ tưng bừng như thế đến gần đêm,

Khi chuông tối bên chùa văng vẳng đánh…”

Phiên chợ khép lại, nhưng dư âm của nó vẫn còn ngân vang trong tâm hồn người đọc như một khúc giao mùa giữa cái cũ và cái mới, giữa lao động và nghỉ ngơi, giữa đời sống vật chất và tinh thần.

Với Chợ Tết, Đoàn Văn Cừ đã không chỉ tái hiện một phiên chợ truyền thống mà còn làm sống lại cả một không gian văn hóa làng quê đầy ắp tình người và bản sắc dân tộc. Bài thơ là một minh chứng rõ nét cho vẻ đẹp bình dị mà sâu sắc của đời sống nông thôn Việt Nam, đồng thời gợi nhắc chúng ta về giá trị của những nét văn hóa xưa cần được gìn giữ và trân trọng.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày cảm nghĩ của em về bức tranh chợ Tết trong văn bản “Chợ Tết” của Đoàn Văn Cừ.

- Hệ thống ý:

* Nội dung:

+ Đọc đoạn thơ, ta tưởng như được sống lại không khí hội hè dân gian hàng trăm năm về trước. Bài thơ được viết theo thể thơ 8 chữ.

+ Bức tranh chợ Tết tươi tắn, đẹp đẽ, thanh bình, no đủ.

+ Trên con đường uốn mình, mềm mại, có biết bao nhiêu con người, già trẻ gái trai từ các thôn ấp "kéo hàng" nối đuôi nhau đi chợ Tết với niềm vui náo nức. Cảnh đi chợ Tết "tưng bừng" đông vui như đi hội.

+ Mỗi người đi chợ Tết đều có một dáng vẻ riêng. Đoàn Văn Cừ đã làm hiện lên trước mắt chúng ta những con người hiền lành, giản dị, đáng yêu bằng bao nét vẽ có hồn, rất sinh động. Mặc áo đỏ, áo mới, áo đẹp là những thẳng cu "chạy lon ton" mừng vui tíu tít. Là vài cụ già, tay chống gậy, lưng còng "bước lom khom" chậm rãi. Là cô thôn nữ xinh tươi với chiếc yếm thắm, duyên dáng và kín đáo "che môi cười lặng lẽ". Là những em bé lần đầu được đi chợ Tết, còn rụt rè sợ hãi "nép đầu bên yếm mẹ"... ngơ ngác trước người lạ, cảnh lạ.

* Nghệ thuật:

+ Đoạn thơ sử dụng thể thơ 8 chữ, nhiều từ láy chọn lọc, gợi hình, gợi cảm; các biện pháp tu từ đặc sắc so sánh, nhân hóa,...

+ Những hình ảnh quen thuộc, gần gũi với làng quê Việt Nam.

=> Đoạn thơ đã thể hiện sự gắn bó, tình yêu của tác giả với quê hương.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ, cảm xúc về bức tranh chợ Tết trong văn bản.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề xã hội được gợi nhắc từ bài thơ.

Đoạn văn tham khảo

Bức tranh chợ Tết trong bài thơ “Chợ Tết” của Đoàn Văn Cừ hiện lên sinh động, rộn ràng và đậm đà màu sắc truyền thống của làng quê Việt Nam. Qua ngôn ngữ trau chuốt, giàu hình ảnh và nhạc điệu, tác giả đã tái hiện không khí chợ phiên ngày Tết như một bức tranh dân gian sống động. Từ cảnh người người tấp nập trên đường làng, những đứa trẻ lon ton chạy nhảy, đến cụ già, cô thôn nữ, anh hàng tranh, bà lão bán hàng… tất cả tạo nên một khung cảnh vừa gần gũi, vừa náo nức. Âm thanh rộn ràng, màu sắc tươi sáng của cam, pháo, áo yếm, khăn nâu, tranh gà… góp phần làm nổi bật không khí mùa xuân rạo rực. Bên cạnh đó, tác giả còn gợi lên vẻ đẹp tâm hồn của con người quê hương: chân chất, hồn nhiên và gắn bó với phong tục cổ truyền. Chợ Tết không chỉ là nơi trao đổi hàng hóa, mà còn là nơi sum vầy, gặp gỡ và gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc. Qua bài thơ, em cảm nhận sâu sắc hơn vẻ đẹp của làng quê và thấy yêu hơn những nét Tết truyền thống của dân tộc mình.