CỎ DẠI

(Xuân Quỳnh)

“Cỏ dại quen nắng mưa
Làm sao mà giết được
Tới mùa nước dâng
Cỏ thường ngập trước
Sau ngày nước rút
Cỏ mọc đầu tiên”

Câu thơ nào trong ý nghĩ vụt lên
Khi tôi bước giữa một rừng cỏ dại
Không nhà cửa. Không bóng cây. Tìm lối
Cứ đường hào rẽ cỏ mà đi.

Người dân quân tì súng lắng nghe
Bài hát nói về khu vườn đầy trái
Anh bỗng nghĩ đến một vùng cỏ dại
Nỗi nhớ đầu anh nhớ quê anh

Mảnh đạn bom và chất lân tinh
Đã phá sạch không còn chi nữa
Chỉ có sắt chỉ còn có lửa
Và cuối cùng còn có đất mà thôi

Thù trong lòng và cây súng trên vai
Cùng đồng đội anh trở về làng cũ
Anh nhận thấy trước tiên là cỏ
Sự sống đầu anh gặp ở quê hương

Có một lần anh tìm đến bà con
Khi xúm xít quanh anh thăm hỏi
Giữa câu chuyện có điều này đau nhói:
- Đất quê mình cỏ đã mọc lên chưa?

Trong cuộc đời bình yên tựa nghìn xưa
Gần gũi nhất vẫn là cây lúa
Trưa nắng khát ước về vườn quả
Lúc xa nhà nhớ một dáng mây
Một dòng sông, ngọn núi, rừng cây
Một làn khói, một mùi hương trong gió...

Có mấy ai nhớ về ngọn cỏ
Mọc vô tình trên lối ta đi
Dẫu nhỏ nhoi không đáng nhớ làm chi
Không nghĩ đến nhưng mà vẫn có.

Vĩnh Linh, 1969

(Xuân Quỳnh thơ và đời, NXB Văn hóa, 1998, tr.24-25)

Bài thơ Cỏ dại thuộc thể thơ nào? Nêu hai đặc điểm của thể thơ được sử dụng trong bài thơ trên.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích bài thơ “Cỏ dại” của Xuân Quỳnh.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu chung về vai trò của văn học – đặc biệt là thơ ca – như một “bản nhạc” lay động tâm hồn.

- Dẫn dắt vào Xuân Quỳnh – nữ thi sĩ nổi bật với phong cách trữ tình, sâu lắng và nhân văn.

- Giới thiệu bài thơ “Cỏ dại”: một khúc ca đẹp đẽ về sức sống âm thầm, bền bỉ của những điều nhỏ bé trong cuộc đời.

* Thân bài:

1. Khái quát nội dung bài thơ

- Bài thơ khắc họa hình ảnh cỏ dại – loài cây nhỏ bé, không tên tuổi nhưng mang sức sống mạnh mẽ, biểu tượng cho sự tồn tại kiên cường và giá trị của những điều bình dị trong cuộc sống.

- Từ đó, bài thơ gợi mở một triết lý nhân sinh sâu sắc: trân trọng những điều nhỏ bé, khiêm nhường nhưng không thể thiếu trong đời.

2. Phân tích hình ảnh cỏ dại – biểu tượng nghệ thuật đặc sắc

- Ngay đầu bài thơ, hình ảnh “cỏ dại quen nắng mưa, làm sao mà giết được” thể hiện sức sống dẻo dai, quen chịu đựng gian khổ.

- Cỏ dại ngập trước nhưng mọc đầu tiên: tượng trưng cho tinh thần kiên cường, hồi sinh mạnh mẽ sau tàn phá (ẩn dụ cho nhân dân trong chiến tranh).

- Cỏ xuất hiện khắp nơi, thầm lặng hiện hữu trên đường hào, giữa làng quê sau bom đạn, mang thông điệp về sự sống bền bỉ giữa hoang tàn.

- Từ hình ảnh cỏ, bài thơ mở rộng ra quan niệm: cái nhỏ bé, bình thường vẫn có giá trị và sức mạnh riêng, dù không được ca ngợi.

3. Giá trị nhân văn và triết lí sâu sắc

- Cỏ dại là ẩn dụ cho những con người khiêm nhường, âm thầm cống hiến trong xã hội.

- Dù không nổi bật, không gây ấn tượng mạnh, nhưng cỏ dại vẫn tồn tại và đóng góp, là nền tảng cho sự sống và hồi sinh.

- Bài thơ khơi dậy sự trân trọng đối với những giá trị giản dị, cảnh tỉnh con người đừng bỏ quên những điều tưởng như vô hình trong cuộc sống.

4. Đặc sắc nghệ thuật

- Ngôn ngữ mộc mạc, gần gũi, mang đậm chất trữ tình.

- Giọng điệu nhẹ nhàng, sâu lắng như một lời tâm sự, phù hợp với tư tưởng triết lí.

- Hình ảnh ẩn dụ (cỏ dại – con người), tương phản (ngập trước – mọc đầu tiên), và lối liệt kê nhiều hình ảnh quê hương tạo nên sự phong phú, gần gũi, gợi xúc cảm.

* Kết bài:

- Khẳng định lại ý nghĩa tư tưởng và nghệ thuật bài thơ: Cỏ dại là một bài thơ giản dị nhưng sâu sắc, mang tính nhân văn cao.

- Qua hình tượng cỏ dại, Xuân Quỳnh đã truyền đi một thông điệp sống: hãy biết trân trọng những điều nhỏ bé và sống kiên cường như cỏ – âm thầm nhưng không thể thiếu.

- Tác phẩm như một bản nhạc nhẹ nhàng nhưng đầy nội lực, góp phần làm phong phú hơn “bản hòa tấu” của văn học Việt Nam.

Bài văn tham khảo

Nếu phải tìm bản nhạc hay nhất, có lẽ tôi sẽ chọn văn chương. Bởi chỉ khi đến với văn chương, người nghệ sĩ mới được tự do để trái tim dẫn dắt, được thể hiện quan niệm của chính mình và rồi mang đến cho người đọc biết bao giai điệu cảm xúc với nhiều cung bậc. Và tác giả Xuân Quỳnh đã để tác phẩm " Cỏ dại" của mình là nốt ngân đầy sáng tạo trong bản hòa tấu của văn học.

Xuân Quỳnh là một trong những nữ thi sĩ nổi bật của nền văn học Việt Nam hiện đại, với những sáng tác giàu cảm xúc và tính nhân văn sâu sắc. Bài thơ “Cỏ dại” là một trong những tác phẩm tiêu biểu, phản ánh quan điểm nhân sinh và cảm hứng về những giá trị bình dị trong cuộc sống. Với lối viết tinh tế và đầy ẩn dụ, Xuân Quỳnh đã mượn hình ảnh cỏ dại để khắc họa một cách sống động những suy ngẫm về sự hiện diện của những điều nhỏ bé, tưởng chừng như vô nghĩa nhưng lại có một giá trị vô cùng sâu sắc.

Bài thơ mở ra với không gian bình dị, quen thuộc của cuộc sống quê hương. Tác giả đã khéo léo mô tả một bức tranh quê hương yên bình, trong đó hình ảnh cây lúa được nhắc đến như là biểu tượng của sự sinh sôi, phát triển và sức sống bền bỉ của con người trong mối liên hệ với thiên nhiên.

“Trong cuộc đời bình yên tựa nghìn xưa
Gần gũi nhất vẫn là cây lúa”

Những câu thơ này không chỉ mở ra bức tranh cảnh vật thanh bình mà còn gợi lên một cảm giác yên ả, gần gũi. Cây lúa, từ lâu đã trở thành biểu tượng của nông thôn Việt Nam, gắn bó mật thiết với đời sống của người dân lao động. Đó là loài cây gắn với một quá trình lao động miệt mài, với những khó khăn, vất vả của người nông dân, nhưng cũng mang trong mình sự sống mãnh liệt, sự đổi mới và hy vọng. Từ cây lúa, tác giả chuyển sang mô tả những hình ảnh quen thuộc khác trong cuộc sống: vườn quả, dáng mây, dòng sông, ngọn núi, hay những làn khói mỏng manh trong không khí. Đây đều là những biểu tượng của sự thanh bình, tĩnh lặng, nơi con người có thể tìm về để tìm lại sự bình yên trong tâm hồn.

“Trưa nắng khát ước về vườn quả
Lúc xa nhà nhớ một dáng mây
Một dòng sông, ngọn núi, rừng cây
Một làn khói, một mùi hương trong gió”

Tất cả những hình ảnh này không chỉ là những cảnh vật trong thiên nhiên mà còn là những kỷ niệm, là ký ức sâu sắc trong tâm hồn mỗi người. Qua đó, Xuân Quỳnh thể hiện sự gắn bó, yêu thương của con người đối với quê hương, với những điều giản dị xung quanh mình. Những hình ảnh đó như là những kỷ vật mà mỗi người sẽ nhớ mãi, dù đi đâu, làm gì.

"Thơ là âm nhạc của tâm hồn, nhất là những tâm hồn cao cả, đa cảm"(Voltaire). Nhưng điều khiến bài thơ trở nên đặc biệt chính là sự xuất hiện của hình ảnh cỏ dại, một thứ tưởng chừng như rất nhỏ bé, không đáng chú ý nhưng lại mang một thông điệp sâu sắc. Trong khi những cảnh vật như cây lúa, vườn quả hay dòng sông đều dễ dàng được nhớ đến và yêu thương, thì cỏ dại lại là thứ ít ai để ý đến.

“Có mấy ai nhớ về ngọn cỏ
Mọc vô tình trên lối ta đi”

Hình ảnh cỏ dại mọc bên lối đi không có gì nổi bật, không phải là loài cây mang giá trị kinh tế hay biểu tượng cho một niềm vui lớn lao nào đó. Cỏ dại giống như những điều nhỏ bé, thường xuyên bị bỏ qua trong cuộc sống. Chúng không có sự nổi bật, không gây ấn tượng mạnh mẽ, nhưng vẫn hiện diện trong cuộc sống một cách thầm lặng. Cỏ dại là hình ảnh ẩn dụ cho những điều bình dị trong cuộc sống, những điều tưởng chừng như vô giá trị nhưng lại có mặt ở mọi nơi, trong mọi hoàn cảnh.

Như vậy, qua hình ảnh cỏ dại, Xuân Quỳnh đã gửi gắm một thông điệp quan trọng về giá trị của những điều nhỏ bé, thường xuyên bị bỏ qua trong cuộc sống. Cỏ dại không phải là loài cây có giá trị đặc biệt, không được coi trọng, nhưng nó vẫn có mặt và tồn tại với một sức sống bền bỉ.

“Dẫu nhỏ nhoi không đáng nhớ làm chi
Không nghĩ đến nhưng mà vẫn có”

Những câu thơ này như muốn khẳng định rằng, mặc dù cỏ dại không được chú ý, không gây sự chú ý như những loài cây khác, nhưng nó vẫn tồn tại, vẫn có một sức sống mạnh mẽ. Đó là sự hiện diện thầm lặng nhưng không thể thiếu. Cỏ dại không cần được nhớ đến, không cần được tôn vinh, nhưng nó vẫn sống, vẫn có giá trị trong cuộc đời này. Đây là một quan niệm sâu sắc về cuộc sống: Đôi khi, những điều nhỏ bé và không nổi bật lại chính là những yếu tố làm nên sự đầy đủ và phong phú của cuộc sống. Cuộc sống không thể thiếu đi những điều nhỏ nhặt dù không ai để ý đến.

Thông qua hình ảnh cỏ dại, Xuân Quỳnh đã gửi đến người đọc một thông điệp về sự khiêm nhường và sức mạnh của những điều nhỏ bé. Cỏ dại là hình ảnh của những người âm thầm, lặng lẽ làm việc, không mong cầu vinh quang, không cần được ghi nhớ, nhưng vẫn có một vai trò quan trọng trong xã hội. Cũng giống như vậy, trong cuộc sống này, đôi khi chúng ta không cần phải nổi bật, không cần phải trở thành trung tâm của sự chú ý, nhưng mỗi người vẫn có giá trị riêng, mỗi hành động dù nhỏ bé vẫn góp phần tạo nên sự trọn vẹn của thế giới này.Ngoài ra, bài thơ cũng khẳng định rằng trong một xã hội phát triển, chúng ta không nên quên đi những giá trị bình dị, giản đơn. Cũng giống như cỏ dại, những thứ không dễ dàng nhận thấy nhưng lại là phần không thể thiếu trong sự tồn tại của cuộc sống. Cỏ dại có thể là sự chịu đựng thầm lặng, là sự cống hiến âm thầm của những con người làm việc không mệt mỏi để góp phần vào sự phát triển chung của xã hội.

Bài thơ “Cỏ dại” của Xuân Quỳnh là một tác phẩm mang đậm triết lý nhân sinh, khắc họa sự quan trọng của những điều bình dị trong cuộc sống. Qua hình ảnh cỏ dại, tác giả không chỉ đề cập đến giá trị của những thứ nhỏ bé mà còn muốn nhắc nhở chúng ta về sự tồn tại thầm lặng nhưng đầy ý nghĩa của những điều tưởng chừng như vô hình. Bài thơ thể hiện một quan niệm sống khiêm nhường, nhận thức rằng cuộc sống không chỉ có những điều lớn lao, mà còn có sự đóng góp quan trọng của những điều giản dị, khiêm tốn nhưng lại có sức sống bền bỉ và lâu dài.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ phân tích đặc sắc nghệ thuật của bài thơ Cỏ dại của Xuân Quỳnh.

- Hệ thống ý:

+ Giọng điệu trữ tình – tâm sự nhẹ nhàng, chân thành

. Xưng “tôi” tạo cảm giác gần gũi, gợi sự sẻ chia và suy ngẫm.

. Giọng thơ giàu cảm xúc, chân thực và sâu lắng.

+ Hình ảnh cỏ dại – biểu tượng nghệ thuật đặc sắc

. Cỏ dại được nhân hoá, trở thành biểu tượng của sự sống âm thầm, bền bỉ.

. Hình ảnh giản dị nhưng gợi nhiều suy tư về quê hương, con người và chiến tranh.

+ Sử dụng ngôn ngữ giản dị, gần gũi, giàu tính biểu cảm

. Ngôn ngữ mang tính đời thường, dễ hiểu nhưng sâu sắc.

. Những câu thơ ngắn, giàu nhịp điệu góp phần tăng sức truyền cảm.

+ Thủ pháp đối lập và điệp ngữ tạo ấn tượng mạnh

. Đối lập giữa “phá sạch – mọc lên”, “không còn gì – còn cỏ” thể hiện sức sống mạnh mẽ.

. Điệp từ “một” trong khổ thơ cuối nhấn mạnh nỗi nhớ, tình yêu quê hương.

=> Khẳng định nghệ thuật đặc sắc góp phần làm nổi bật thông điệp bài thơ: ca ngợi vẻ đẹp và sức sống bền bỉ của những điều bình dị trong cuộc sống.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về đặc sắc nghệ thuật của bài thơ.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Bài thơ Cỏ dại của Xuân Quỳnh không chỉ gây xúc động bởi nội dung sâu sắc mà còn để lại dấu ấn nghệ thuật độc đáo. Trước hết, việc sử dụng giọng điệu trữ tình và lời tâm sự nhẹ nhàng khiến người đọc cảm nhận rõ sự chân thành và suy tư sâu lắng của cái “tôi” trữ tình. Hình ảnh cỏ dại – quen nắng mưa, sống âm thầm mà mãnh liệt – đã trở thành một biểu tượng nghệ thuật giàu ý nghĩa, đại diện cho sức sống kiên cường của con người và quê hương trong chiến tranh. Ngôn ngữ thơ mộc mạc, giản dị, gần gũi với lời ăn tiếng nói hằng ngày nhưng lại giàu tính biểu cảm, làm nổi bật vẻ đẹp của những điều bình dị nhất. Xuân Quỳnh cũng khéo léo sử dụng các thủ pháp nghệ thuật như nhân hóa, điệp ngữ và đối lập, đặc biệt là sự tương phản giữa “tàn phá – hồi sinh” để tôn vinh sức sống bất diệt của thiên nhiên và con người. Chính những yếu tố nghệ thuật ấy đã giúp Cỏ dại trở thành một bài thơ xúc động, khơi gợi nhiều suy nghĩ sâu xa về lẽ sống, niềm tin và tình yêu quê hương.