NHỮNG VÙNG TRỜI KHÁC NHAU (trích)

(Nguyễn Minh Châu)

Tóm tắt bối cảnh: Lê và Sơn là pháo thủ trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước. Lần đầu gặp gỡ, Lê không có thiện cảm với Sơn - một công tử Hà Nội trắng trẻo. Sau ba năm, những ấn tượng đầu tiên về Sơn đã thay đổi. Lê và Sơn trở thành đôi bạn thân. Họ cùng về Nghệ An đóng quân cạnh làng của Lê. Trong một trận chiến đấu, Sơn bị thương nặng phải vào Quân y viện. Khi Sơn trở lại đơn vị, anh được phân công tiếp tục ở lại Nghệ An, còn Lê được điều động ra Hà Nội. Phần văn bản sau kể về cảnh hai người bạn chia tay để chuyển đến chiến đấu ở những vùng trời khác nhau.

Một đêm, Lê và Sơn đứng bên nhau rất lâu trên cái gò đất xung quanh ì ầm tiếng sấm và tiếng nước lũ đổ về. Trước mặt hai người chi huy, những pháo thủ của đại đội pháo cũ gặp nhau trên mảnh đất miền Tây Quảng Bình đang từ biệt nhau. Đại đội pháo của họ như một gốc cây đã lớn, nhựa cây ứ đầy tỏa ra thành hai nhánh.

Đại đội của Lê đã dàn xe pháo sẵn sàng trên mặt đê theo đội hình hành quân.

Lê ngừng lên ngắm một lần cuối vùng trời quê hương mình, nói với Sơn:

- Mấy hôm nay ngày nào chúng cũng cho máy bay trinh sát...

- Cậu cứ yên tâm. Chúng mình sẽ bảo vệ cái đập nước và vùng trời quê hương của cậu bằng mọi giá...

- Tớ rất tin... Tớ rất tin cậu!

Sau ba năm sống với nhau từ ngày hai người còn ngồi trên hai chiếc ghế sắt của một khẩu 37 cũ kỹ, lần này Lê và Sơn mỗi người nhận một nhiệm vụ. Họ chia nhau tấm giát nằm, vài tấm ảo sặc mùi thuốc đạn và chia nhau bầu trời Tổ quốc trên đầu. Tận trong những ý nghĩ sâu kín nhất của Lê, anh đã coi Sơn như một đồng chí thân thiết nhất trong đời lính – “Đi nhá!”. Họ bắt tay nhau, từ biệt nhau chỉ có hai tiếng ấy.

Lê bắt đầu một cuộc hành quân dài. Những thùng xe chất đầy đồ đạc. Bên những nòng pháo chênh chếch chĩa lên trời lại bày ra trước mắt thiên hạ cả cuộc sống bình thường của con nhà lính. Hãy nhìn những người chiến sĩ cao xạ ngồi ngất ngưởng hai bên thành xe; có một trăm người lính thì có một trăm cuộc đời và vừng trời quê khác nhau. Họ đi qua cầu Bùng, cầu Hồ, Hàm Rồng và Nam Định, Phủ Lý, để lại phía sau rất xa những đèo Ngang, Quán Hàu⁽¹⁾, Bãi Hà... Những vùng trời họ đã để lại một nửa tâm hồn ở đấy.

[...] Thế là hôm nay Lê đã đứng dưới bầu trời Hà Nội, cạnh những người đồng đội mới và cũ. Trời gần sáng. Sau lưng Lê, Thủ đô đầy tiếng động như một cái tổ ong vừa thức giấc. Lê tựa lưng vào vách ụ pháo và nhớ lại giấc mơ vừa qua⁽²⁾: Phải rồi, Sơn có ra ngoài này đâu? Sơn đang chiến đấu trong vùng trời quê hương của Lê. Ngày nào hai người mới từ biệt nhau trên gò đất trận địa của đại đội Sơn, những ụ pháo ở đấy đắp bằng phù sa sộng Lam vàng tươi như nghệ, giữa một bãi sông trồng toàn lạc.

Đất phù sa sông Hồng truyền⁽¹⁾ sang người Lê một cảm giác mát lạnh - “Như thế là mình đã đứng ở đây - Lê chợt nghĩ một cách thú vị - bên cạnh Hà Nội, cái thành phố Thủ đô mà Sơn từng thân thuộc từng gốc cây, từng mảnh tường và cả từng sắc mây trên nóc phố”.

(Nguyễn Minh Châu, Tuyển tập truyện ngắn hay nhất của Nguyễn Minh Châu, NXB Văn học, 2022, tr.33-35)

(1) Ngữ liệu nguồn ghi là Hầu.

(2) Giấc mơ Lê gặp lại Sơn tại Hà Nội được nói đến ở phần đầu tác phẩm.

(3) Ngữ liệu nguồn ghi là chuyền.

Xác định ngôi kể được sử dụng trong văn bản Những vùng trời khác nhau.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích tình cảm của Lê dành cho Sơn.

- Hệ thống ý:

+ Phân tích được những sắc thái tinh cảm của Lê dành cho Sơn qua những bằng chứng lấy từ văn bản đọc hiểu

. Tin tưởng, yên tâm: tin vào việc Sơn giúp mình bảo vệ vùng trời quê hương rất tin, rất tin cậu.

. Gắn bó, quý trọng: chia sẻ trong khó khăn chia nhau tấm giát nằm, vài tấm áo sặc mùi thuốc đạn, luôn nghĩ đến bạn mơ gặp lại Sơn, coi Sơn như một đồng chí thân thiết nhất trong đời lính,...

. Thấu hiểu, đồng cảm: cảm nhận được tình yêu của Sơn dành cho Hà Nội với từng gốc cây, từng mảnh tường và cả từng sắc mây trên nóc phố.

+ Đánh giá được tình cảm của Lê dành cho Sơn: Tình bạn, tình đồng đội chân thành và sâu sắc; ngòi bút miêu tả tinh tế, chân thực, giọng văn đậm chất trữ tình...

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, sử dụng lí lẽ xác đáng, bằng chứng thuyết phục, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có cái nhìn cá tính, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Tình cảm mà Lê dành cho Sơn trong đoạn trích “Những vùng trời khác nhau” của Nguyễn Minh Châu là một tình bạn, tình đồng đội chân thành, sâu sắc và đầy xúc động. Qua ba năm cùng chiến đấu, từ chỗ không có thiện cảm, Lê đã tin tưởng tuyệt đối vào Sơn. Trong lúc chia tay, Lê không ngần ngại bày tỏ: “Tớ rất tin... Tớ rất tin cậu!” – lời khẳng định ấy không chỉ là sự yên tâm mà còn là niềm tin gửi gắm cả quê hương cho người bạn đồng chí. Giữa chiến tranh khốc liệt, họ chia nhau những vật dụng giản dị: “tấm giát nằm, vài tấm áo sặc mùi thuốc đạn” – biểu tượng cho sự sẻ chia gian khổ, gắn bó không lời. Dù đã đi xa, trong giấc mơ và suy nghĩ, Lê vẫn luôn nghĩ tới Sơn, coi anh là “đồng chí thân thiết nhất trong đời lính”. Khi đứng dưới bầu trời Hà Nội, Lê thấu hiểu và đồng cảm với tình yêu Sơn dành cho Thủ đô: “từng gốc cây, từng mảnh tường và cả từng sắc mây trên nóc phố”. Với ngòi bút tinh tế, giọng văn giàu chất trữ tình, Nguyễn Minh Châu đã khắc họa một tình bạn đẹp, đầy nhân văn giữa khói lửa chiến tranh, để lại ấn tượng sâu lắng trong lòng người đọc.

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích đoạn trích “Những vùng trời khác nhau” của Nguyễn Minh Châu.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về tác giả Nguyễn Minh Châu – cây bút tiên phong của văn học đổi mới, có nhiều đóng góp quan trọng cho văn xuôi Việt Nam thời kỳ sau 1975.

- Giới thiệu đoạn trích "Những vùng trời khác nhau": khắc họa tình bạn – tình đồng chí sâu nặng giữa Lê và Sơn – hai người lính thời chống Mỹ, qua đó thể hiện vẻ đẹp con người Việt Nam trong chiến tranh.

- Dẫn vào vấn đề nghị luận: phân tích nội dung và nghệ thuật của đoạn trích.

* Thân bài:

1. Bối cảnh và ý nghĩa nhan đề

- Bối cảnh truyện: Cuộc chia tay giữa Lê và Sơn – hai người lính từng gắn bó trong chiến đấu – nay chia tay để nhận nhiệm vụ ở hai “vùng trời khác nhau”.

- Ý nghĩa nhan đề:

+ “Những vùng trời khác nhau” là ẩn dụ cho hai vùng địa lý, hai chiến tuyến, hai không gian chiến đấu khác nhau.

+ Nhưng sâu xa hơn, nhan đề thể hiện tâm thế, lý tưởng và tình cảm của những người lính trẻ đối với Tổ quốc, dù ở nơi đâu cũng mang theo một nửa tâm hồn.

2. Phân tích nội dung chính

a. Tình bạn, tình đồng đội sâu sắc giữa Lê và Sơn

- Từ chỗ không thiện cảm (Lê cho rằng Sơn là công tử bột), tình cảm đã phát triển thành sự gắn bó, tin tưởng tuyệt đối: “Tớ rất tin... Tớ rất tin cậu!”

- Sự chia sẻ thầm lặng: chia nhau “tấm giát nằm, vài tấm áo sặc mùi thuốc đạn”.

- Tình cảm sâu nặng đến mức Lê coi Sơn là “đồng chí thân thiết nhất trong đời lính”.

- Cách chia tay giản dị mà xúc động: chỉ hai tiếng “Đi nhá!” – chân phương, mà lắng đọng bao nỗi niềm.

b. Tình yêu quê hương – Tổ quốc của người lính

- Mỗi người lính đều mang trong tim một “vùng trời” quê hương riêng.

- Khi hành quân qua các địa danh, Lê cảm nhận: “một trăm người lính thì có một trăm cuộc đời và vùng trời quê khác nhau”.

- Những vùng đất từng đi qua, từng chiến đấu, đều để lại “một nửa tâm hồn” trong người lính.

c. Tâm trạng Lê khi đến Hà Nội và hồi tưởng về Sơn

- Hà Nội – quê hương của Sơn – giờ là nơi Lê chiến đấu.

- Lê cảm nhận được tình cảm mà Sơn từng dành cho nơi này: “từng gốc cây, từng mảnh tường, từng sắc mây trên nóc phố”.

- Lê hồi tưởng, mơ về Sơn – thể hiện sự gắn bó, thấu hiểu và đồng cảm sâu sắc giữa hai người bạn chiến đấu.

3. Nghệ thuật đặc sắc

- Lối viết giàu chất trữ tình, sâu lắng, xen kẽ giữa tự sự và nội tâm.

- Hình ảnh giàu sức gợi: “những ụ pháo đắp bằng phù sa sông Lam”, “đất phù sa sông Hồng truyền sang người Lê một cảm giác mát lạnh”.

- Cách kể chuyện nhẹ nhàng mà chất chứa cảm xúc – đặc trưng phong cách Nguyễn Minh Châu giai đoạn sau 1975.

* Kết bài:

- Khẳng định vẻ đẹp của tình bạn – tình đồng chí giữa Lê và Sơn trong khói lửa chiến tranh.

- Đoạn trích thể hiện tài năng của Nguyễn Minh Châu trong việc khắc họa con người bằng cái nhìn nhân văn và sâu sắc.

- Gợi suy ngẫm về sự gắn bó, lý tưởng sống, và những “vùng trời tâm hồn” trong mỗi con người Việt Nam thời chiến và cả hôm nay.

Bài văn tham khảo

“Những vùng trời khác nhau” là một tác phẩm giàu cảm xúc của Nguyễn Minh Châu – cây bút văn xuôi tiêu biểu của nền văn học Việt Nam hiện đại. Giai đoạn sau 1975, ông hướng ngòi bút vào chiều sâu của tâm hồn con người, đặc biệt là những số phận gắn liền với chiến tranh. Đoạn trích kể lại khoảnh khắc chia tay giữa hai người lính – Lê và Sơn – không chỉ là một lời từ biệt chiến tuyến, mà còn là lời giã biệt một phần tâm hồn, một miền ký ức chiến tranh đầy gắn bó. Qua đó, tác giả khắc họa chân thực tình đồng đội keo sơn và tình yêu quê hương đất nước sâu đậm của người lính thời chống Mỹ.

Nhan đề “Những vùng trời khác nhau” mang ý nghĩa biểu tượng đầy xúc động. Trên bề mặt, đó là hai vùng địa lý: Sơn ở lại Nghệ An, còn Lê ra chiến đấu ở Hà Nội. Nhưng sâu xa, “vùng trời” còn là ẩn dụ cho lý tưởng, tâm hồn và niềm thương nhớ của người lính – những con người bước ra từ nhiều miền đất khác nhau, nhưng đều mang trong tim hình bóng quê hương và trách nhiệm với Tổ quốc. Họ chia tay, nhưng mỗi người đều giữ trong mình một nửa tâm hồn đã gửi lại nơi chiến hào, nơi đồng đội, nơi đất đai đẫm mồ hôi và máu.

Tình bạn – tình đồng chí giữa Lê và Sơn được Nguyễn Minh Châu khắc họa bằng những chi tiết rất đời thường nhưng giàu sức gợi. Từ chỗ Lê từng không ưa Sơn – “một công tử Hà Nội trắng trẻo”, họ đã trải qua ba năm chiến đấu bên nhau, chia nhau “tấm giát nằm, vài tấm áo sặc mùi thuốc đạn”, và giờ chia nhau cả bầu trời Tổ quốc. Trong khoảnh khắc chia tay, Lê nghẹn ngào: “Tớ rất tin… Tớ rất tin cậu!”, lời nói giản dị nhưng ăm ắp niềm tin và xúc động. Lời từ biệt chỉ vỏn vẹn hai tiếng “Đi nhá!” nhưng hàm chứa bao tình cảm sâu nặng, gói ghém cả một chặng đường tuổi trẻ cùng chiến đấu, gắn bó. Trong suy nghĩ sâu kín, Lê đã coi Sơn là “người đồng chí thân thiết nhất trong đời lính” – một cách định danh mang dấu ấn sâu đậm của chiến tranh và tình nghĩa.

Cuộc hành quân đưa Lê ra Hà Nội trở thành một hành trình ký ức và cảm xúc. Anh nhìn những người lính cùng đi, mỗi người mang một vùng trời quê khác nhau, để rồi nhận ra chính mình cũng để lại “một nửa tâm hồn” nơi Quảng Bình đầy ắp kỷ niệm. Khi đứng giữa thủ đô – nơi từng gắn bó với Sơn, Lê bỗng cảm nhận một cách rõ rệt tình yêu của bạn mình dành cho nơi này: “từng gốc cây, từng mảnh tường, và cả từng sắc mây trên nóc phố”. Đó là sự thấu hiểu, đồng cảm sâu sắc – tình bạn đã vượt lên trên tình cảm thông thường, trở thành mạch nguồn nâng đỡ tâm hồn người lính giữa những nhọc nhằn chiến trận.

Không chỉ giàu giá trị nội dung, đoạn trích còn thể hiện rõ phong cách nghệ thuật của Nguyễn Minh Châu sau 1975: văn xuôi đậm chất trữ tình, chú trọng vào thế giới nội tâm và cảm xúc nhân vật. Những hình ảnh ẩn dụ như “những ụ pháo đắp bằng phù sa sông Lam”, “đất phù sa sông Hồng truyền sang người Lê cảm giác mát lạnh” không chỉ gợi tả cảnh mà còn là biểu tượng cho sự nối tiếp, kế thừa và hòa quyện giữa con người và Tổ quốc.

Tóm lại, “Những vùng trời khác nhau” là một bức tranh chân thực và xúc động về tình bạn chiến đấu, về lý tưởng và trách nhiệm của người lính trong khói lửa chiến tranh. Nguyễn Minh Châu đã thể hiện một cách tinh tế vẻ đẹp nội tâm của con người Việt Nam thời chiến: âm thầm, kiên cường, gắn bó và đầy tình nghĩa. Tác phẩm không chỉ là lời tri ân dành cho một thế hệ anh hùng mà còn là lời nhắc nhở về những vùng trời – nơi mà mỗi chúng ta từng gửi lại một phần tâm hồn.