I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc văn bản sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

Ngôn chí – Bài 10

Nguyễn Trãi

Cảnh tự chùa chiền, lòng tựa thầy(1).

Có thân chớ phải(2) lợi danh vây.

Đêm thanh hớp nguyệt nghiêng chén,

Ngày vắng xem hoa bợ cây(3).

Cây rợp chồi cành chim kết tổ,

Ao quang mấu ấu (4) cá nên bầy.

Ít nhiều tiêu sái(5) lòng ngoài thế(6),

Năng(7) một ông này đẹp thú này.

(Đào Duy Anh, Nguyễn Trãi toàn tập, NXB Khoa học xã hội, 1976)

* Chú thích

(1) Thầy: sư thầy, sư trụ trì của chùa;

(2) Chớ phải: chớ bị, chớ phụ thuộc;

(3) Bợ cây: chăm nom, chăm sóc xây;

(4) Mấu ấu: mầm cây củ ấu;

(5) Tiêu sái: thảnh thơi, thoát tục;

(6) Ngoài thế: tránh xa sự đời bon chen, sát phạt;

(7) Năng (nừng): chỉ có.

Thực hiện các yêu cầu:

(0,5 điểm) Xác định thể thơ của văn bản trên.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Khái quát vấn đề: Ngôn chí – bài 10 được sáng tác khi Nguyễn Trãi cáo quan về ở ẩn tại quê nhà với tâm thế dứt bỏ danh lợi, vui với cảnh điền viên thôn dã.

- Đặc sắc nội dung:

+ Hai câu đề: bức tranh thiên nhiên được mở ra với hình ảnh chùa chiền, nơi yên tĩnh đến kì lạ. Cảnh vật nơi thôn quê đẹp, bình yên như chốn cửa Phật, lòng người cũng thanh cao, hướng thiện.

Con người không bị phụ thuộc bởi danh lợi bon chen. Hai câu thơ nói lên sự lựa chọn của Nguyễn Trãi; về với chốn bình yên quê nhà, giữ tâm hồn trong sạch, xa lánh lợi danh.

+ Hai câu thực: mỗi câu trình bày một sự việc, vào những thời điểm khác nhưng cùng nói lên tình yêu thiên nhiên, cuộc sống và lối sống giản dị, thanh bạch nơi thôn quê với trăng gió, cỏ cây, hoa lá, chim muông... của Nguyễn Trãi.

- Đặc sắc nghệ thuật: thể thơ thất ngôn xen lục ngôn; ngôn ngữ giản dị, trong sáng; hình ảnh thơ mộc mạc, giàu sức gợi; sử dụng phép đối khá độc đáo,...

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

-Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Cái rễ của học hành thì cay đắng nhưng quả của nó thì ngọt ngào.

c Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

* Giải thích:

- Học hành là quá trình học và thực hành để mở mang kiến thức, nâng cao trình độ hiểu biết của mỗi người.

- Rễ đắng và quả ngọt là hình ảnh ẩn dụ chỉ công lao học hành và kết quả học tập.

🡪 Câu ngạn ngữ thể hiện nhận thức sâu sắc về quy luật của học vấn và vai trò quan trọng của việc học hành đối với mỗi người.

* Bình luận – Phân tích – Chứng minh

- Học hành có những chùm rễ đắng cay.

+ Việc học đòi hỏi tốn thời gian, công sức, trải qua cả một quá trình.

+ Quá trình học tập có những khó khăn, vất vả, gian nan: chiếm lĩnh tri thức, luyện tập, thực hành... Để có thể giỏi giang, thành công đòi hỏi phải từng bước chinh phục những bậc thang học vấn.

+ Quá trình học tập có khi phải trải qua những thất bại, phải nếm vị cay đắng: điểm kém, bị quở mắng, thi hỏng...

- Vị ngọt của quả tri thức hái được từ việc học hành

+ Vị ngọt của kết quả học tập trước hết là người học đực nâng cao hiểu biết của bản thân, giàu có hơn về tri thức và tâm hồn, tự tin hơn trong cuộc sống.

+ Thành quả học tập mang lại niềm vui, niềm tự hào cho bản thân và gia đình, thầy cô giáo, nhà trường, quê hương...

+ Thành công trong học tập cũng chắp cánh cho những ước mơ, khát vọng mới trên con đường lập nghiệp.

+ Phải biết chấp nhận đắng cay trong giai đoạn đầu để sau đó hưởng thành quả tốt đẹp lâu dài.

* Dẫn chứng

- Nhà bác học Ê-đi-xơn phải trải qua hàng nghìn thí nghiệm, phải tìm tòi không ngừng để phát minh ra bóng đèn dây tóc.

- Nhà văn Mác-xim Go-rơ-ki phải kiếm sống đủ thứ nghề vất vả nhưng không nguôi khát vọng học tập. Bằng con đường tự học đầy gian truân, say mê đọc sách tiếp cận ánh sáng văn minh nhân loại và trở thành nhà văn vĩ đại của nhân loại.

* Đánh giá

- Câu nói bao hàm một nhận thức đúng đắn, một lời khuyên tích cực: nhận thức được quá trình chiếm lĩnh tri thức, mỗi người cần có bản lĩnh, chủ động vượt qua khó khăn để thu nhận được thành quả tốt đẹp trong học tập.

* Phê phán

- Trong thực thế, nhiều người lười biếng không chịu khó học hỏi, trau dồi kiến thức, không biết biến nhựa đắng thành quả ngọt dâng cho đời; hay có những người ỷ lại người khác, không nỗ lực, dẫn đến những hành động gian lận, không trung thực trong học tập.

- Kết quả học tập nếu không có từ công sức bản thân sẽ không bền, sẽ có lúc phải trả giá, sẽ trở thành kẻ kém cỏi trong cái nhìn của mọi người.

* Bài học

- Xem câu ngạn ngữ là phương châm nhắc nhở, động viên bản thân trong quá trình học tập.

- Rèn ý thức vươn lên trong học tập, không đầu hành gian nan thử thách, luôn hướng tới những ước mơ, khát vọng hái quả ngọt từ học vấn để thành công.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

-Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.