I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

CHỬ LẦU

                                                  Thần thoại H’Mông

Chử Lầu sau khi sáng tạo ra trời đất bèn làm một lúc 10 mặt trời, 9 mặt trăng và rất nhiều sao để chiếu rọi cho khô ráo và cho sáng. Về sau vì loài người sợ rằng những thứ đó rơi xuống có thể làm nguy hại cho trần gian nên xin Chử Lầu cất đi nhưng Chử Lầu không cất, chỉ làm thêm một cái màng xanh ngăn giữa đất và tinh cầu  để cho loài người an tâm. Mười mặt trời là nữ, chín mặt trăng là nam được Chử Lầu cho một cái hồn vào miệng và thổi hơi cho hoạt động. Những tinh cầu ấy hun đốt trong bảy năm liền. Trong thời gian đó, chỉ có ngày mà không có đêm.

Khi đất đã khô ráo, Chử Lầu làm ra mọi thứ cỏ cây, muôn vật và người. Con người do Chử Lầu dùng đất nặn thành, cho hồn vào bụng, tiếng nói ở cổ họng và thổi hơi vào cho sống. Mọi vật phát triển rất chóng, chả mấy lúc mà đầy cả mặt đất. Nhưng vì nóng quá, con người bèn chặt cây lớn làm cung tên khổng lồ, bắn vào các mặt trời và mặt trăng. Chín mặt trời và 8 mặt trăng trúng tên tắt ngay còn hai cái nữa trốn thoát.

Trong khoảng đó có đêm không ngày người ta sống trong cảnh đen tối, lạnh lẽo. Họ cố nài  mặt trời và mặt trăng trở lại nhưng chúng không nghe. Các giống vật cử cọp đi gọi nhưng cũng không được. Sau bảy năm, nhờ có gà gọi mãi đến lần thứ bảy, chúng mới chịu trở về, Chử Lầu thưởng cho gà một cái mào đỏ vì có công trạng ấy.

Con người lúc đó sống đến 900 tuổi, đến hạn cũng chết, nhưng được vào vườn Din-giang-ca  của Chử Lầu. Ở đó trong 12 ngày tự nhiên lột da, sống và trẻ lại rồi trở về nhà cũ. Nhưng có một nhà nọ, nàng dâu xích mích với mẹ chồng, thường hắt hủi  xỉ vả  nên mẹ chồng giận, quyết ở luôn tại vườn Din-giang-ca không về. Ở đây bà ta ăn quả đào trắng, uống nước suối, phạm vào lệnh cấm của Chử Lầu. Chử Lầu giận, bèn cấm loài người không được đến vườn của mình nữa. Từ đó, loài người hễ chết là chết luôn.

Lúc đó công việc làm đồng rất nhẹ nhàng. Cỏ không có, cây cối tự nhiên mọc và có quả. Ngô ăn được cả lá. Người ta chỉ mất công gieo ngô và lúa là có ăn. Mỗi lần lúa chín tự nhiên nó bay về, không phải gặt. Nhưng có một người kia phần việc là mang cơm ra đồng cho mọi người ăn, thấy nhóm mình làm việc quá chóng: vừa đặt cơm ở chỗ này thì họ đã tiến cách đó rất xa. Người ấy bèn xin Chử Lầu hiện cỏ ra mặt đất để cho công việc chậm lại. Chử Lầu nghe lời. Vì thế mà từ đó công việc đồng áng rất chật vật. Lại có một nhà khác có người đàn bà nhác  không chịu quét dọn nhà cửa để đón lúa nên lúc lúa bay về thấy bẩn thỉu bèn rủ nhau từ đấy quyết không tự về nữa.

[…]

(Theo Bùi Văn Nguyên, Đỗ Bình Trị, Tư liệu tham khảo văn học Việt Nam, Tập I :

Văn học dân gian, phần III, NXB Giáo dục, 1976. Tr.93 – 96)

(0,5 điểm) Xác định thể loại của văn bản?

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

-Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Phân tích, đánh giá truyện Chử Lầu.

c Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

1. Mở bài

- Giới thiệu truyện thần thoại Chử Lầu – một tác phẩm dân gian đặc sắc của dân tộc H’Mông.

- Dẫn dắt vào vấn đề: Phân tích, đánh giá nội dung và nghệ thuật để làm nổi bật tư tưởng, tình cảm của cộng đồng dân tộc gửi gắm qua hình tượng Chử Lầu.

2. Thân bài

* Giới thiệu khái quát nội dung truyện

- Chử Lầu là vị thần sáng tạo vũ trụ, con người, vạn vật và ban phát quy luật vận hành của tự nhiên, xã hội.

- Truyện giải thích nguồn gốc trời đất, ngày đêm, con người, cái chết, nghề nông và các hiện tượng tự nhiên.

* Phân tích nội dung truyện

- Hình tượng Chử Lầu – vị thần sáng tạo vũ trụ

+ Tạo ra trời đất, mặt trời, mặt trăng, sao, cây cối, muôn loài, con người.

+ Thổi hồn vào vạn vật → thể hiện quan niệm vạn vật hữu linh.

+ Thể hiện tư duy thần thoại sơ khai: coi các hiện tượng tự nhiên là do thần linh sắp đặt.

- Giải thích các hiện tượng tự nhiên và xã hội

+ Ngày đêm: bắt nguồn từ chuyện bắn mặt trời và mặt trăng, gà gọi chúng trở lại.

+ Sự sống và cái chết: ban đầu con người được tái sinh nhưng vì phạm luật → từ đó "chết là hết".

+ Lao động sản xuất: ban đầu nhẹ nhàng, do lời xin của con người nên sinh ra cỏ và vất vả.

→ Phản ánh nhận thức dân gian về sự biến đổi của đời sống và giải thích bằng tư duy huyền thoại.

- Thể hiện triết lý dân gian sâu sắc

+ Nhân dân gán cho thần linh vai trò tổ chức thế giới, nhưng cũng phản ánh trách nhiệm và hậu quả từ hành động của con người.

+ Khen thưởng (cho gà mào đỏ) – trừng phạt (đày con người chết luôn, cấm đến vườn thần) → đề cao luật lệ, quy tắc sống.

+ Thể hiện ước mơ về cuộc sống tốt đẹp và lời cảnh báo về những hành vi thiếu trách nhiệm, ích kỷ.

* Đặc sắc nghệ thuật

- Yếu tố kỳ ảo, hoang đường: mặt trời, mặt trăng có hồn, bay về; lúa bay về tận nhà; vườn Din-giang-ca…

- Cốt truyện giàu kịch tính, chia thành nhiều lớp truyện nhỏ – vừa ly kỳ, vừa hấp dẫn.

- Nhân hóa các hiện tượng tự nhiên: thần linh hóa mặt trời, mặt trăng, cây cỏ… → thể hiện tư duy thần thoại phong phú.

- Ngôn ngữ mộc mạc, đậm màu sắc dân gian và bản sắc dân tộc H’Mông.

3. Kết bài

- Khẳng định giá trị của thần thoại Chử Lầu: không chỉ là lời giải thích về vũ trụ và cuộc sống mà còn thể hiện tư tưởng nhân văn, triết lý dân gian sâu sắc.

- Qua hình tượng Chử Lầu, người H’Mông thể hiện niềm tin, lòng biết ơn và khát vọng sống hài hòa với thiên nhiên và thần linh.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

-Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

* Giải thích:

- “Ước mơ” là những mong muốn, nguyện ước tốt đẹp mà con người mong muốn có được trong tương lai.

* Bàn luận: Vai trò của ước mơ

- Là định hướng cho những nỗ lực, cố gắng để thực hiện thực hóa mục tiêu.

- Là động lực cho con người vượt qua khó khăn, trở ngại.

- Giúp con người hoạch định cuộc sống cá nhân một cách dễ dàng, không lãng phí thời gian vào những điều vô bổ.

- Giúp mỗi người có thể khai phá ra những điều mới mẻ của bản thân, cuộc sống có ý nghĩa hơn.

- Giúp mỗi người luôn hướng đến những điều tốt đẹp.

-…

* Phản đề: Phê phán những người sống thờ ơ, không có ước mơ, không có mục đích/ Phân biệt giữa ước mơ và ảo tưởng…

* Bài học nhận thức và hành động: Ước mơ cần gắn với hành động để hiện thức hóa chúng.