Văn bản ngữ liệu

TỤC NGỮ VỀ THIÊN NHIÊN, KHÍ HẬU, THỜI TIẾT

1. Gió bấc thì hanh, gió nồm thì ẩm.

2. Rồng đen lấy nước thời nắng, rồng trắng lấy nước thời mưa.

3. Mưa tránh chỗ trắng, nắng tránh chỗ đen.

4. Vàng mây thời gió, đỏ mây thời mưa.

5. Mặt trăng má đỏ, trời đã sắp mưa.

6. Mây kéo xuống bể thì nắng chang chang, may kéo lên ngàn thì mưa như trút.

7. Gió nam đưa xuân sang hè.

8. Thâm đông, trống bấc, hễ nực thì mưa.

9. Mồng bảy ngâu ra, mồng ba ngâu vào.

10. Đầu năm sương muối, cuối năm gió bấc.

(Nguồn sưu tầm)

Các câu tục ngữ trên đều phản ánh lĩnh vực nào trong đời sống?

Gió bấc (từ phương Bắc) thường khô hanh; gió nồm (từ phương Nam) thường ẩm ướt → kinh nghiệm dự báo độ ẩm không khí.

Biện pháp ẩn dụ (hình ảnh rồng đen – rồng trắng chỉ mây đen – mây trắng) → câu tục ngữ vừa giàu hình ảnh, vừa truyền đạt kinh nghiệm dự báo thời tiết một cách sinh động, dễ hiểu.

Vì mây trắng thường báo mưa, còn mây đen thường báo nắng gắt. Đây là kinh nghiệm quan sát màu mây để dự đoán thời tiết.

Hai vế đối xứng (vàng mây – đỏ mây; gió – mưa) → nhấn mạnh sự tương phản, giúp người đọc dễ nhớ kinh nghiệm thời tiết.

Khi mặt trăng có màu đỏ (do hơi nước, mây bụi) → dấu hiệu trời sắp mưa. Đây là kinh nghiệm dự báo thời tiết nhờ quan sát trăng.

Hai vế đối ngữ cảnh (xuống bể – lên ngàn; nắng – mưa) → tạo cân xứng, diễn đạt quy luật thời tiết dễ nhớ, dễ thuộc.

Phản ánh quy luật chuyển mùa ở miền Bắc: gió nam thổi nhiều báo hiệu mùa hè đang đến.

Chỉ thời điểm mưa ngâu (tháng bảy âm lịch) bắt đầu và kết thúc, giúp người dân nắm thời gian gieo trồng hợp lý.

Cần biết trân trọng kinh nghiệm dân gian; học cách quan sát thiên nhiên; rèn luyện lối sống hòa hợp, ứng xử khôn ngoan với tự nhiên trong thời đại ngày nay.

Gợi ý:

a. Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

- Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

- Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

b. Xác định đúng yêu cầu của đoạn văn: suy nghĩ về ý nghĩa của kinh nghiệm dân gian trong việc quan sát và dự đoán thời tiết, đồng thời nêu bài học cho thế hệ trẻ hôm nay.

c. Hệ thống ý

- Câu tục ngữ dùng hình ảnh “rồng đen – rồng trắng” để chỉ mây đen, mây trắng, thể hiện cách quan sát tự nhiên của người xưa.

- Ý nghĩa: mây đen thì trời nắng, mây trắng thì báo hiệu trời mưa → kinh nghiệm dự báo thời tiết phục vụ sản xuất.

- Bài học: cho thấy trí tuệ dân gian phong phú, gắn bó với đời sống lao động.

- Liên hệ: thế hệ trẻ cần biết trân trọng, học hỏi kinh nghiệm ông cha và vận dụng linh hoạt cùng kiến thức khoa học hiện đại.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chỉnh, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Bố cục rõ ràng, lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

Đoạn văn tham khảo

Trong kho tàng tục ngữ Việt Nam, câu nói “Rồng đen lấy nước thời nắng, rồng trắng lấy nước thời mưa” đã thể hiện kinh nghiệm quý báu của cha ông trong việc quan sát và dự báo thời tiết. Ẩn sau hình ảnh “rồng đen” và “rồng trắng” chính là hiện tượng mây đen, mây trắng trên bầu trời – dấu hiệu của mưa nắng sắp đến. Câu tục ngữ không chỉ phản ánh trí tuệ dân gian, mà còn cho thấy đời sống gắn bó mật thiết giữa con người với thiên nhiên. Nhờ kinh nghiệm ấy, nhân dân ta xưa có thể chủ động trong sản xuất nông nghiệp, bảo vệ mùa màng, sinh hoạt ổn định. Đối với thế hệ trẻ hôm nay, việc tiếp thu kinh nghiệm dân gian giúp ta thêm hiểu biết, biết trân trọng trí tuệ truyền thống, đồng thời kết hợp với khoa học hiện đại để ứng phó linh hoạt trước biến đổi khí hậu. Bài học quan trọng nhất chính là: muốn sống hài hòa và tiến bộ, con người phải biết quan sát, học hỏi, kế thừa tinh hoa quá khứ và sáng tạo cho tương lai.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: Không thể sống thiếu tình bạn.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài

- Dẫn dắt: Trong cuộc sống, ai cũng cần có những mối quan hệ gắn bó, chia sẻ.

- Giới thiệu vấn đề: Tình bạn là một trong những tình cảm thiêng liêng, quan trọng, và đúng như ý kiến đã nêu, con người không thể sống thiếu tình bạn.

* Thân bài

- Giải thích

+ Tình bạn: mối quan hệ gắn bó, đồng cảm, cùng chia sẻ vui buồn giữa con người với nhau.

+ “Không thể sống thiếu tình bạn”: khẳng định vai trò to lớn của tình bạn đối với đời sống tinh thần và sự phát triển nhân cách con người.

- Chứng minh – phân tích

+ Tình bạn mang lại niềm vui, sự an ủi khi buồn đau, thất bại.

+ Bạn bè khích lệ, giúp ta tiến bộ trong học tập, công việc, rèn luyện đạo đức.

+ Có bạn tốt, con người bớt cô đơn, sống chan hòa, nhân ái hơn.

+ Lịch sử, văn học có nhiều tấm gương về tình bạn đẹp: Nguyễn Khuyến – Dương Khuê, Lưu Bình – Dương Lễ...

- Bàn luận mở rộng

+ Cần phân biệt tình bạn chân chính với tình bạn vụ lợi, giả dối.

+ Tình bạn cần được xây dựng từ sự chân thành, tôn trọng và chia sẻ.

+ Thế hệ trẻ cần biết trân trọng và vun đắp tình bạn đẹp.

* Kết bài

- Khẳng định lại: Tình bạn là một phần không thể thiếu trong cuộc sống con người.

- Mở rộng: Ai biết giữ gìn và nuôi dưỡng tình bạn chân thành sẽ có một cuộc đời giàu ý nghĩa và hạnh phúc hơn.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.

Bài viết tham khảo

Trong cuộc sống, con người không chỉ cần cơm ăn áo mặc mà còn cần những tình cảm gắn bó để tâm hồn không trở nên khô cằn, trống vắng. Bên cạnh tình yêu thương gia đình, tình thầy trò, tình đồng chí, còn có một tình cảm đặc biệt, đó là tình bạn. Có ý kiến cho rằng: “Không thể sống thiếu tình bạn.” Đây là một nhận định sâu sắc, khẳng định vai trò vô cùng quan trọng của tình bạn trong đời sống của mỗi người.

Tình bạn là sự gắn bó, đồng cảm và sẻ chia giữa những con người có chung sự chân thành và thấu hiểu. Nói “không thể sống thiếu tình bạn” nghĩa là khẳng định tình bạn giữ vị trí không thể thay thế trong việc nuôi dưỡng tâm hồn, nâng đỡ và giúp con người trưởng thành. Nếu thiếu đi tình bạn, ta sẽ dễ rơi vào sự cô đơn, thiếu điểm tựa tinh thần để vững vàng trước những sóng gió cuộc đời.

Thật vậy, tình bạn đem đến niềm vui và nguồn động viên to lớn. Khi ta thất bại, bạn bè chính là người an ủi, khích lệ để ta đứng dậy. Khi ta thành công, bạn bè cùng ta chia sẻ niềm hạnh phúc. Tình bạn cũng góp phần giúp ta rèn luyện nhân cách, biết quan tâm, yêu thương và chia sẻ với người khác. Trong học tập, bạn bè khuyến khích nhau tiến bộ; trong công việc, bạn bè hỗ trợ nhau cùng phát triển. Lịch sử và văn học từng ghi lại nhiều tấm gương tình bạn đẹp như tình tri kỷ Nguyễn Khuyến – Dương Khuê, hay sự gắn bó keo sơn của Lưu Bình – Dương Lễ. Trong đời sống hôm nay, tình bạn giữa những người cùng nhau học tập, lao động cũng chính là nguồn sức mạnh tinh thần giúp mỗi cá nhân tiến bước.

Tuy nhiên, không phải tình bạn nào cũng đáng quý. Cần tránh những mối quan hệ vụ lợi, giả dối chỉ đem đến sự tổn thương. Một tình bạn chân chính phải được xây dựng trên cơ sở chân thành, tôn trọng và cảm thông. Mỗi người, đặc biệt là thế hệ trẻ, cần biết trân trọng tình bạn, giữ gìn và vun đắp để tình bạn trở thành điểm tựa tinh thần vững chắc trong hành trình cuộc sống.

Tình bạn là món quà tinh thần vô giá mà cuộc đời ban tặng cho con người. Nhờ có bạn bè, ta mới thấy cuộc sống thêm ấm áp, bớt cô đơn. Nhờ có bạn bè, ta có thêm sức mạnh để vượt qua thử thách và thêm niềm tin để bước tới tương lai. Ai có được tình bạn chân thành, người ấy đã sở hữu một trong những hạnh phúc lớn nhất của cuộc đời.