I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc ngữ liệu sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

SỰ TRUNG THỰC CỦA TRÍ THỨC

Theo nghĩa truyền thống, kẻ sĩ là một người có học. Có học nên biết lẽ phải trái để “tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ”. Cái dũng của họ không phải cái dũng chém tướng đoạt thành mà là hệ quả của cái trí, nhằm làm sáng tỏ đạo thánh hiền. Đó là một công việc khó khăn, thậm chí nguy hiểm.

Không phải lúc nào cũng có một Chu Văn An trước sự lộng hành của đám sủng thần, dám dâng thất trảm sớ và sau khi bị khước từ, kiên quyết từ quan về dạy học.

Không phải lúc nào cũng có anh em thái sử Bá thời Xuân Thu. Thôi Trữ sau khi giết vua Tề, ra lệnh cho thái sử Bá phải ghi vào sử: “Tề Trang Công bị bạo bệnh mà chết”. Bá ghi: “Năm Ất Hợi, tháng Năm, Thôi Trữ giết vua”. Thôi Trữ nổi giận, lôi Bá ra chém. Bá có ba người em. Hai người noi gương anh đều bị chém. Người em út vẫn điềm nhiên viết: “Năm Ất Hợi, tháng Năm, Thôi Trữ giết vua”. Trữ quát: “Ba anh ngươi đều đã bị chém, ngươi không sợ sao?” Người này nói: “Việc của quan thái sử là ghi lại sự thật, nếu xuyên tạc thà bị chết chém còn hơn”.

Nhưng không hiểu sao tôi vẫn không thích từ “kẻ sĩ” lắm. Có lẽ do màu sắc hơi “hoài cổ” của nó chăng? Đạo thánh hiền quả là cao quý và đáng trân trọng nhưng nó là một cái gì đã có. Kẻ sĩ thời nay chính là những trí thức do tính rộng mở của từ này. Nhất là vào thời đại nền kinh tế tri thức phát triển với sự bùng nổ của khoa học, đặc biệt ngành tin học. Người trí thức không những tôn trọng thánh hiền mà còn là kẻ dám mày mò vào cõi không biết, đấu tranh với những định kiến của hiện tại để phát hiện những sự thật cho tương lai.

Một nước đang phát triển như nước ta cần nhanh chóng đào tạo một đội ngũ trí thức đông đảo để khỏi tụt hậu. Muốn vậy chúng ta phải lập cho được một môi trường lành mạnh trên nền tảng sự trung thực trí thức. Ít lâu nay báo chí nói nhiều đến nạn bằng giả. Đó là một hiện tượng xã hội nghiêm trọng, cần phải loại bỏ. Nhưng theo tôi, nó không nghiêm trọng bằng hội chứng “bằng thật, người giả” vì hội chứng này có nguy cơ gây sự lẫn lộn trong hệ giá trị và làm ô nhiễm môi trường đạo đức một xã hội trung thực, trong đó thật/ giả phải được phân định rạch ròi và minh bạch. Chúng ta thường nói nhiều đến tài năng và trí thức. Nhưng tài năng và trí thức chỉ có thể phát triển lâu dài và bền vững trên nền tảng một xã hội trung thực.

(Trích từ Đối thoại với đời & thơ, Lê Đạt, NXB Trẻ, 2008, tr.14-15)

(0,5 điểm) Xác định vấn đề nghị luận của văn bản.

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

-Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Phân tích, đánh giá những nét đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của bài thơ Quê hương

c Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

1. Mở bài

Giới thiệu tác giả và tác phẩm:

- Nguyễn Đình Huân, một nhà thơ nổi tiếng với các tác phẩm mang đậm tình cảm quê hương và gia đình.

- "Quê Hương", một bài thơ tiêu biểu thể hiện tình cảm sâu sắc đối với quê hương.

2. Thân bài

* Giới thiệu chung về bài thơ:

- Đoạn trích diễn tả những hình ảnh và cảm xúc liên quan đến quê hương của tác giả.

- Hình ảnh “dáng mẹ” được mô tả với tình cảm chân thành, thể hiện sự gắn bó sâu nặng với quê hương.

* Phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật

- Những hình ảnh đặc trưng:

+ Cánh đồng, những cơn mưa: Tạo nên bức tranh cụ thể về cuộc sống nông thôn.

+ Dáng mẹ yêu: Thể hiện tình cảm kính trọng và yêu thương đối với mẹ và gia đình.

- Tình cảm được thể hiện:

+ Sự yêu mến và nỗi nhớ quê hương.

+ Tinh thần quý trọng các giá trị truyền thống và kỷ niệm tuổi thơ.

+ Thông điệp: Quê hương không chỉ là nơi chôn rau cắt rốn mà còn là nơi mang lại những kỷ niệm và giá trị tinh thần sâu sắc.

- Phân tích nghệ thuật:

+ Hình ảnh sinh động và cụ thể giúp tạo ra một không gian thơ mộng và chân thực.

+ Biểu tượng “cánh đồng vàng” gợi nhắc về cuộc sống bình dị và vẻ đẹp quê hương.

+ Biện pháp tu từ:

. Điệp từ: “quê hương là”

. So sánh, liệt kê: Quê hương – cánh đồng vàng, dáng mẹ yêu, những cơn mưa, những hàng dừa, nơi chôn rau cắt rốn.

. Hoán dụ: Áo nâu nón lá (mẹ)

. Nhân hóa: “quê hương mang nặng nghĩa tình”

+ Sử dụng ngôn ngữ đơn giản, dễ hiểu, gần gũi với cuộc sống hàng ngày.

+ Lời thơ thể hiện sự chân thành và tình cảm sâu sắc.

+ Phân tích nhịp điệu ổn định và cách dùng vần điệu để nhấn mạnh cảm xúc và ý nghĩa của bài thơ.

* Đánh giá chung

- Bài thơ phản ánh tình yêu quê hương và giá trị văn hóa truyền thống.

- Có sức lan tỏa và ảnh hưởng đến cảm xúc của người đọc về quê hương và gia đình.

3. Kết bài

- Tóm tắt những điểm chính đã phân tích về nội dung, nghệ thuật và ý nghĩa của bài thơ.

- Đưa ra nhận xét tổng quát về giá trị của bài thơ trong việc thể hiện tình cảm đối với quê hương và những đóng góp của tác giả trong văn học.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

-Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Giải thích khái niệm:

+ Theo đuổi đam mê: sống và làm việc theo sở thích, ước mơ, dù gặp khó khăn.

+ Chọn con đường an toàn: đi theo hướng ổn định, ít rủi ro, thường theo kỳ vọng xã hội.

- Bàn luận:

+ Theo đuổi đam mê giúp con người sống trọn vẹn, sáng tạo, có động lực vươn lên.

+ Tuy nhiên, đi theo đam mê có thể đối mặt với thất bại, rủi ro.

+ Con đường an toàn đem lại sự ổn định, nhưng có thể khiến con người đánh mất khát vọng, cảm hứng sống.

- Quan điểm cá nhân:

+ Cần xác định rõ khả năng, điều kiện, mục tiêu của bản thân.

+ Lý tưởng nhất là dung hòa đam mê và sự thực tế, vừa có cơ hội phát triển bản thân, vừa đảm bảo cuộc sống ổn định.