TỪ THỨC (Trích)

(Nguyễn Dữ)

Như Từ, từ khi bỏ nhà đi thấm thoát đã được một năm, ao sen đã đổi thay mầu biếc. Những đêm gió thổi, những sáng sương sa, bóng trăng sáng dòm qua cửa sổ, tiếng thủy triều nghe vẳng đầu giường, đối cảnh chạnh lòng, một mối buồn bâng khuâng, quấy nhiễu khiến không sao ngủ được. Một hôm trông ra bể, thấy một chiếc tàu buôn đi về phương Nam. Từ trỏ bảo Giáng Hương rằng:

- Nhà tôi đi về phía kia kìa, song biển cả trời xa, chẳng biết là ở tận đâu.

Rồi nhân lúc rỗi, chàng nói với nàng rằng:

- Tôi bước khách bơ vơ, lòng quê bịn rịn, lệ hoa thánh thót, lòng cỏ héo hon, dám xin thể tình mà cho được tạm về, chẳng hay ý nàng nghĩ thế nào?

Giáng Hương bùi ngùi không nỡ dứt. Từ lang nói:

- Tôi xin hẹn trong một thời kỳ bao nhiêu lâu, để về cho bạn bè gặp mặt và thu xếp việc nhà cho yên, sẽ lại đến đây để với nàng cùng già ở chốn làng mây bến nước.

Giáng Hương khóc mà nói:

- Thiếp chẳng dám vì tình phu phụ mà ngăn cản mối lòng quê hương của chàng. Song cõi trần nhỏ hẹp, kiếp trần ngắn ngủi, dù nay chàng về nhưng chỉ e liễu sân hoa vườn, không còn đâu cảnh tượng như ngày trước nữa.

Nàng nhân thưa với phu nhân, phu nhân nói:

- Không ngờ chàng lại mắc mớ vì mối lòng trần như vậy.

Nhân cho một cỗ xe cẩm vân để chàng cưỡi về. Nàng cũng đưa cho chàng một bức thư viết vào lụa mà nói:

- Ngày khác trông thấy vật này, xin đừng quên mối tình ngày cũ.

Rồi tràn nước mắt mà chia biệt.

Chàng đi chỉ thoắt chốc đã về đến nhà, thì thấy vật đổi sao dời, thành quách nhân gian, hết thảy đều không như trước nữa, duy có những cảnh núi khe là vẫn không thay đổi sắc biếc mầu xanh thủa nọ. Bèn đem tên họ mình hỏi thăm những người già cả thì thấy có người nói:

- Thuở bé tôi nghe nói ông cụ tam đại nhà tôi cũng cùng tên họ như ông, đi vào núi mất đến nay đã hơn 80 năm, nay đã là năm thứ 5 niên hiệu Diên Ninh là đời ông vua thứ ba của triều Lê rồi.

Chàng bấy giờ mới hậm hực bùi ngùi; muốn lại lên xe mây để đi, nhưng xe đã hóa làm một con chim loan mà bay mất. Mở thư ra đọc, thấy có câu: "Kết lứa phượng ở trong mây, duyên xưa đã hết, tìm non tiên ở trên bể dịp khác còn đâu!" mới biết là Giáng Hương đã nói trước với mình những lời ly biệt. Chàng bèn mặc áo cừu nhẹ, đội nón lá ngắn, vào núi Hoành Sơn, rồi sau không biết đi đâu mất.

(Trích Từ Thức, Truyền kỳ mạn lục, bản dịch của Trúc Khê - Ngô Văn Triện. NXb Trẻ & Hội Nghiên cứu giảng dạy văn học TP. HCM, in lại năm 1988)

Văn bản trên xuất xứ từ đâu?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Suy nghĩ về ý nghĩa của lòng thủy chung và tình cảm gắn bó với quê hương, nguồn cội trong cuộc sống con người.

- Hệ thống ý:

+ Giải thích:

. Lòng thủy chung: sự son sắt, trước sau như một trong tình cảm và nghĩa tình con người.

. Tình cảm quê hương: nỗi nhớ, sự gắn bó sâu nặng với quê nhà, nguồn cội.

+ Bàn luận:

. Tình cảm thủy chung, gắn bó với quê hương là truyền thống tốt đẹp của dân tộc, giúp con người sống nhân văn, có trách nhiệm với cội nguồn.

. Người biết thủy chung, nhớ về quê hương sẽ sống giàu tình cảm, biết yêu thương và trân trọng giá trị cuộc đời.

. Phê phán lối sống vô tình, quên cội nguồn, thiếu trách nhiệm với nơi mình sinh ra và lớn lên.

+ Bài học nhận thức và hành động:

. Mỗi người cần biết sống thủy chung, trân trọng tình nghĩa.

. Luôn nhớ về quê hương, đóng góp xây dựng và phát triển nơi chôn nhau cắt rốn.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ, quan điểm về ý nghĩa của lòng thủy chung và tình cảm gắn bó với quê hương, nguồn cội trong cuộc sống con người.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Tình cảm thủy chung và sự gắn bó với quê hương, nguồn cội luôn là những giá trị cao đẹp của con người. Đọc truyện Từ Thức của Nguyễn Dữ, ta cảm nhận sâu sắc nỗi nhớ quê hương da diết của Từ Thức khi sống nơi tiên cảnh nhưng vẫn mong được trở về quê nhà. Quê hương là nơi lưu giữ tuổi thơ, là cội nguồn của tình thân, là điểm tựa tinh thần để mỗi người thêm vững vàng trong cuộc sống. Sống thủy chung, nghĩa tình không chỉ làm nên vẻ đẹp nhân cách mà còn giúp con người biết trân trọng những gì mình đang có, biết yêu thương và sẻ chia nhiều hơn. Ngược lại, những ai sống vô tình, quên nguồn gốc, chỉ chạy theo danh lợi thường dễ đánh mất giá trị thật của cuộc đời. Trong xã hội hôm nay, dù có đi xa đến đâu, mỗi người cũng cần hướng về quê hương bằng những hành động thiết thực: giữ gìn văn hóa truyền thống, góp sức xây dựng quê nhà giàu đẹp. Bởi lẽ, thủy chung với tình nghĩa và gắn bó với cội nguồn chính là cách để chúng ta khẳng định bản lĩnh và nhân cách của mình trong cuộc sống hiện đại.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 400 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Từ Thức” của Nguyễn Dữ.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Dữ: nhà văn tiêu biểu thời Lê sơ, với tác phẩm Truyền kỳ mạn lục nổi tiếng.

- Giới thiệu truyện “Từ Thức”: kể về câu chuyện kỳ ảo của nhân vật Từ Thức với những yếu tố hoang đường nhưng chứa đựng nhiều triết lí nhân sinh sâu sắc.

- Dẫn dắt vấn đề: “Từ Thức” thể hiện khát vọng hạnh phúc, tình yêu, và cả nỗi niềm luyến tiếc về cuộc đời, về quê hương của con người.

* Thân bài:

a. Khái quát nội dung và nhân vật chính

- Nhân vật Từ Thức: người có vẻ ngoài tuấn tú, hào hiệp, yêu tự do.

- Cuộc đời Từ Thức: gặp gỡ và kết duyên với Giáng Hương nơi tiên cảnh; nhưng rồi nỗi nhớ quê hương khiến chàng trở về nhân gian, để rồi nhận ra thời gian đã đổi thay, mọi thứ không còn như cũ.

b. Phân tích các khía cạnh nổi bật

- Khát vọng tự do, hạnh phúc:

+ Từ Thức bỏ chốn quan trường, đến với tiên cảnh như tìm kiếm sự tự do, thoát khỏi vòng danh lợi.

+ Hôn nhân với Giáng Hương thể hiện ước mơ về một tình yêu đẹp, lãng mạn.

- Tình yêu quê hương, cội nguồn:

+ Dù sống nơi tiên cảnh, chàng vẫn nhớ quê hương, muốn trở về thăm bạn bè, người thân.

+ Tình cảm ấy làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn con người Việt: trọng nghĩa tình, gắn bó với nguồn cội.

- Nỗi bâng khuâng, triết lí nhân sinh:

+ Trở về nhân gian nhưng thời gian đã trôi qua quá lâu, mọi thứ đều đổi thay, không còn như trước.

+ Chuyện tình với Giáng Hương tan vỡ, ẩn chứa triết lí: hạnh phúc, tuổi trẻ, cuộc đời đều hữu hạn và mong manh.

c. Nghệ thuật

- Yếu tố kỳ ảo, hoang đường kết hợp với hiện thực (thời gian trôi nhanh, nhân tình đổi thay).

- Ngôn ngữ trang nhã, giàu chất trữ tình.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị của truyện: không chỉ hấp dẫn bởi yếu tố kì ảo mà còn gợi suy ngẫm về tình yêu, quê hương, khát vọng hạnh phúc, và triết lí về sự đổi thay của cuộc đời.

- Liên hệ: Truyện vẫn còn nguyên giá trị trong cuộc sống hôm nay, nhắc nhở con người biết trân trọng hạnh phúc và sống ý nghĩa từng khoảnh khắc.

Bài văn tham khảo

Nguyễn Dữ là cây bút văn xuôi nổi bật của văn học trung đại Việt Nam với tác phẩm Truyền kỳ mạn lục nổi tiếng. Tập truyện không chỉ hấp dẫn bởi yếu tố kỳ ảo, hoang đường mà còn chứa đựng nhiều triết lí sâu sắc về cuộc sống và con người. Trong đó, truyện Từ Thức là một thiên truyện tiêu biểu, phản ánh khát vọng hạnh phúc, tình yêu, đồng thời bộc lộ nỗi niềm luyến tiếc trước sự đổi thay của cuộc đời.

Nhân vật chính – Từ Thức – là người tuấn tú, phóng khoáng, thích tự do và yêu cái đẹp. Truyện kể về cuộc đời kì lạ của chàng: sau khi cứu Giáng Hương khỏi cảnh tù ngục, chàng được nàng đưa về tiên cảnh kết duyên. Chốn bồng lai tiên giới với cảnh sắc tuyệt đẹp, tình yêu lãng mạn dường như là ước mơ mà con người bao đời khát vọng. Nhưng rồi nỗi nhớ quê hương, bạn bè và gia đình khiến Từ Thức quyết định quay về nhân gian, để rồi khi trở lại, chàng nhận ra thời gian đã đổi thay, mọi thứ xưa kia không còn nữa, hạnh phúc cũng mất đi, chỉ còn nỗi bùi ngùi, tiếc nuối khôn nguôi.

Qua câu chuyện ấy, ta thấy trước hết là khát vọng hạnh phúc và tự do của con người. Từ Thức rời bỏ chốn quan trường đầy bon chen, tìm đến tiên cảnh như để thoát khỏi vòng danh lợi, tìm chốn an yên. Hôn nhân với Giáng Hương thể hiện ước mơ muôn thuở về tình yêu đẹp, cuộc sống lí tưởng mà con người luôn hướng tới.

Bên cạnh đó, tác phẩm còn bộc lộ tình yêu quê hương sâu nặng. Dù đang sống trong hạnh phúc, Từ Thức vẫn đau đáu nhớ về cội nguồn, muốn trở lại nhân gian để gặp lại người thân, bạn bè. Đó là nét đẹp truyền thống của con người Việt Nam: thủy chung, trọng tình nghĩa, gắn bó với quê hương.

Nhưng khi Từ Thức trở lại, thời gian đã khiến mọi thứ đổi thay. Câu chuyện tình với Giáng Hương cũng khép lại, để lại trong lòng người đọc triết lí sâu xa: mọi hạnh phúc, tuổi trẻ, cuộc đời đều hữu hạn và mong manh. Cuộc sống luôn trôi đi, chẳng đợi chờ ai, vì thế con người cần biết trân trọng những gì mình đang có và sống trọn vẹn từng khoảnh khắc.

Thành công của truyện còn đến từ nghệ thuật kết hợp yếu tố kì ảo và hiện thực: tiên cảnh lộng lẫy, xe mây, tiên nữ… hòa quyện với nỗi nhớ nhà, sự đổi thay của nhân gian, tạo nên chiều sâu ý nghĩa cho tác phẩm. Ngôn ngữ trang nhã, giọng điệu giàu chất trữ tình khiến câu chuyện càng thêm lôi cuốn, gợi nhiều suy ngẫm.

Từ Thức vì thế không chỉ là câu chuyện kì ảo hấp dẫn mà còn ẩn chứa những giá trị nhân văn sâu sắc. Tác phẩm nhắc nhở mỗi người hôm nay hãy biết yêu thương, trân trọng hạnh phúc và sống ý nghĩa hơn trong từng giây phút đời mình.