CHUYỆN TƯỚNG DẠ XOA (Trích)

(Nguyễn Dữ)

Kẻ kỳ sĩ ở hạt Quốc Oai, họ Văn tên là Dĩ Thành (1) tính tình hào hiệp, không chịu để ma quỷ mê hoặc. Phàm những hoa yêu nguyệt quái, và dân thần lệ quỷ không được liệt vào tự điển, chàng đều coi thường không sợ hãi gì. Cuối đời Trùng Quang nhà Trần, (2) người chết chóc nhiều, những oan hồn không chỗ tựa nương, thường họp lại thành từng đàn lũ, hoặc gõ cửa hàng cơm để kiếm miếng ăn, hoặc đón cô gái chơi để kết duyên tạm, ai va chạm thì bệnh nguy khốn, ai cầu cúng thì thấy hết phép hay, hoành hành ở đồng nội không biết kiêng sợ gì cả. Dĩ Thành nhân lúc say rượu, cưỡi ngựa đi đến, bọn ma quỷ sợ hãi, đều tan chạy cả.

(Lược một đoạn: Dĩ Thành dùng lời lẽ thu phục chúng quỷ. Chúng cho ông biết vì muốn thêm quân nên gieo rắc tai hoạ cho người dân. Hơn nữa, ỏ Âm Ty xương gò rầu rĩ cỏ rêu và không ai cấm cản nên chúng kết thành bè cánh để xoay xở miếng ăn. Bằng lời nói thấu tình đạt lí cũng như hành động phi phàm” ăn như mưa như gió” trong bữa tiệc, Dĩ Thành đã thu phục được chúng quỷ. Lũ quỷ muốn Dĩ Thành dù ở dương gian nhưng cũng có thể làm thủ lĩnh của chúng)

Dĩ Thành nói:

- Nếu bất đắc dĩ dùng đến ta, ta có sáu điều làm việc, các người phải thề mà tuân theo mới được.

Chúng đều vâng dạ, nhân xin đến đêm thứ ba tới chỗ đó lập đàn. Đến kỳ, chúng quỷ đều lại họp. Có một tên quỷ già đến sau, Sinh sai đem chém, ai nấy đều run sợ. Sinh bèn ra lệnh rằng:

- Các ngươi không được coi khinh mệnh lệnh, không được quen thói dâm ô, không quấy quắc để làm hại mạng của dân, không cướp bóc và phải cứu nạn cho dân, ban ngày không được giả hình, ban đêm không được kết đảng. Nghe mệnh ta thì ta làm tướng các ngươi, trái lệnh ta thì ta trị tội các ngươi. Nghe rõ lời ta, đừng để hậu hối.

Đó rồi bèn chia bọn chúng ra từng bộ, từng tốt bảo phàm có điều gì hay dở, phải đến bẩm trình.

Như vậy được hơn một tháng, một hôm đương lúc ngồi nhàn, Dĩ Thành thấy một người tự xưng là sứ giả của Minh Ty, đến xin mời chàng đi. Dĩ Thành toan lảng tránh, thì người ấy nói:

- Đó là mệnh lệnh của đức Diêm vương. Vì ngài thấy ông là người cương nghị, định đem phẩm trật tặng cho, chứ không làm gì phiền ông đâu, đừng nên từ chối. Có điều là xin để cho ông được rộng kỳ hạn, ông sẽ tự đến, tôi đợi ông ở dọc đường.

(Lược một đoạn: Sau khi nói chuyện với Sử giả Minh Ty, Dĩ Thành gọi chúng quỷ lên để hỏi chuyện và được biết Diêm Vương thấy “buổi đời không yên” nên đã đặt ra bốn bộ Dạ Xoa, mỗi bộ cử một tướng cai quản. Dưới Diêm La, tuyển tướng cũng nghiêm ngặt, phải là người tài đức lừng danh và được chúng quỷ nể phục tiến cử. Sau khi chúng quỷ thuyết phục và suy nghĩ về lẽ sống chết trong cõi đời, Dĩ Thành trang xếp việc nhà rồi chết.)

  Bấy giờ có người làng là Lê Ngộ, cùng Dĩ Thành vốn chỗ chơi thân, phiêu bạt ở vùng Quế Dương (3), ngụ trong một nhà trọ. Một hôm chừng quá canh một, Lê Ngộ thấy một người cưỡi ngựa thanh song, kẻ hầu đầy tớ rộn rịp, đến xin vào yết kiến. Chủ trọ vén mành ra đón. Lê Ngộ rất lấy làm lạ là tiếng nói của khách giống tiếng Dĩ Thành, nhưng trông mặt thì hơi khác, Lê Ngộ toan ra cửa để tránh thì khách nói:

- Cố nhân biết ông, ông lại không biết cố nhân là làm sao?

Nhân kể quê quán họ tên và nói mình đã lĩnh chức quan to ở dưới âm phủ, vì có tình cũ với Lê Ngộ nên tìm đến thăm.

(Lược đoạn cuối: Sau khi chết và nhận chức Tướng ở Minh Ty, Dĩ Thành đến thăm Lê Ngộ và báo cho Lê Ngộ biết về đại nạn của gia đình. Không chỉ vậy, Dĩ Thành còn giúp gia đình Lê Ngộ vượt qua đại nạn. Lê cảm ơn đức của Dĩ Thành bèn lập miếu ở nhà để thờ, mọi người đến xin đều ứng nghiệm.

Lời bình: Dĩ Thành - một người biết trân quý tình bạn quả là đáng trọng

(Trích Chuyện Tướng Dạ Xoa, Truyền kì mạn lục, Nguyễn Dữ, NXB Trẻ, 2016)

Chú thích

(1) Quốc Oai: nay ở Hà Nội, còn có đền thờ Văn Dĩ Thành

(2) Trần Trùng Quang: Tên là Quý Khoáng, lãnh đạo cuộc khởi nghĩa chống quân Minh từ năm 1409- 1413, cuộc khởi nghĩa bị dập tắt, Trùng Quang bị bắt và bị giết, cũng như Trần Giản Định, ông được Quốc Sử coi là nhà Hậu Trần.

(3) Quế Dương: Nay thuộc tỉnh Bắc Ninh.

Xác định thể loại của văn bản trên?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 400 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích nét đặc sắc về nghệ thuật và nội dung của văn bản ngữ liệu “Chuyện Tướng Dạ Xoa” của Nguyễn Dữ.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu ngắn gọn về tác phẩm, nêu vấn đề chính

* Thân bài:

- Tóm tắt câu chuyện

- Phân tích, đánh giá nghệ thuật:

+ Cách kể chuyện hấp dẫn lôi cuốn nhờ tạo được các sự việc, chi tiết hoang đường, kì ảo với tình huống truyện gay cấn, kịch tính: Dĩ Thành – kẻ kỹ sĩ khiến cho ma quỷ sợ hãi, được Diêm Vương và chúng quỷ nể phục chọn làm tướng, trở về dương gian giúp bạn thoát nạn…

+ Chọn lọc sự việc, chi tiết đặc sắc để khắc hoạ nhân vật Dĩ Thành, chú ý khắc hoạ nhân vật qua các chi tiết về lời nói, hành động, cử chỉ: Dĩ Thành không sợ hãi đến gặp chúng quỷ, nói những lời thấu tình đạt lý toát lên phẩm chất của một trí thức yêu nước, thương dân; giúp bạn thoát nạn…

+ Kết hợp yếu tố thực (nhân vật, không gian, thời gian, sự việc…) và ảo (nhân vật, không gian, sự việc, chi tiết hoang đường với thế giới của ma quỷ) -> Câu chuyện vừa chân thật vừa sinh động, hấp dẫn, thể hiện chủ đề của tác phẩm.

+ Kết cấu truyện mạch lạc, chặt chẽ theo trình tự thời gian.

+ Mượn cái kì để nói cái thực, mượn thế giới ma quỷ để phản ánh hiện thực cuộc sống thê thảm, đói khổ của nhân dân, phản ánh xã hội loạn lạc, nhiễu nhương…

Về nội dung:

+ Đề cao, ngợi ca phẩm chất của kẻ kỳ sĩ đương thời tiêu biểu là nhân vật Dĩ Thành bản lĩnh, cương quyết, cứng cỏi, bất bình trước cái xấu, thương dân, trọng tình…

+ Phản ánh xã hội phong kiến loạn lạc, nhân dân đói khổ lầm than..

+ Xót thương cho thảm cảnh của nhân dân, lên án cái ác, cái xấu nhiễu nhương…

=> Đánh giá: Chuyện tướng Dạ Xoa tiêu biểu cho thể loại truyền kì, góp phần làm nên giá trị của một tập truyện được đánh giá là “thiên cổ kì bút”, chứa đựng giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc, đem đến những bài học nhân sinh cho muôn đời…

* Kết bài:

- Khái quát lại giá trị nội dung và hình thức của văn bản.

Bài viết tham khảo

Chuyện Tướng Dạ Xoa của Nguyễn Dữ là một trong những truyện đặc sắc trong Truyền kì mạn lục, vừa hấp dẫn ở yếu tố kì ảo vừa sâu sắc về giá trị hiện thực và nhân đạo. Truyện xoay quanh nhân vật Văn Dĩ Thành – một kẻ sĩ dũng cảm, cương trực, không sợ ma quỷ, cuối cùng được Diêm Vương chọn làm Tướng cai quản Dạ Xoa và vẫn nặng nghĩa tình với bạn bè, nhân dân.

Về nghệ thuật, tác phẩm lôi cuốn nhờ cốt truyện chặt chẽ, diễn biến hợp lý, nhiều chi tiết kịch tính như cảnh Dĩ Thành một mình đối diện ma quỷ, lập sáu điều luật nghiêm minh hay được Diêm Vương trọng dụng. Nguyễn Dữ đã kết hợp khéo léo yếu tố thực và ảo: nhân vật, địa danh, thời gian mang tính chân thực, trong khi thế giới âm phủ, ma quỷ lại mang màu sắc hoang đường, kì ảo. Chính sự hòa quyện này giúp câu chuyện vừa sinh động, hấp dẫn vừa phản ánh hiện thực xã hội loạn lạc, nhân dân lầm than, đói khổ. Nghệ thuật khắc họa nhân vật qua lời nói, hành động cũng đặc sắc: Dĩ Thành hiện lên bản lĩnh, trí tuệ, yêu nước thương dân, trọng nghĩa tình.

Về nội dung, truyện đề cao vẻ đẹp người anh hùng lý tưởng: dũng cảm, nghĩa khí, nhân ái. Đồng thời, tác phẩm bày tỏ niềm xót thương trước thảm cảnh của nhân dân và khát vọng công lý, chính nghĩa.

Như vậy, Chuyện Tướng Dạ Xoa vừa tiêu biểu cho thể loại truyền kì vừa thể hiện giá trị hiện thực, nhân đạo sâu sắc, góp phần làm nên “thiên cổ kì bút” của Nguyễn Dữ.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Suy nghĩ về vẻ đẹp nhân cách của nhân vật Văn Dĩ Thành.

- Hệ thống ý:

+ Giới thiệu ngắn gọn về nhân vật: Văn Dĩ Thành là người hào hiệp, cương trực, không sợ ma quỷ, luôn đứng về phía chính nghĩa.

+ Phân tích vẻ đẹp nhân cách:

. Dũng cảm, nghĩa khí: Dám đối diện, thu phục ma quỷ, bảo vệ cuộc sống yên bình cho dân.

. Công minh, chính trực: Đưa ra những điều luật nghiêm minh để ma quỷ tuân theo, không làm hại dân lành.

. Nhân ái, trọng tình nghĩa: Khi làm Tướng ở Minh Ty, Dĩ Thành vẫn nhớ tình bạn, giúp đỡ bạn bè vượt qua hoạn nạn.

+ Ý nghĩa nhân vật: Văn Dĩ Thành là hình tượng người anh hùng mang lý tưởng nhân đạo, thể hiện khát vọng công lý và ước mơ về cuộc sống tốt đẹp, trật tự.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện được suy nghĩ về vẻ đẹp nhân cách của nhân vật Văn Dĩ Thành.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Dựa trên ngữ liệu Chuyện Tướng Dạ Xoa của Nguyễn Dữ, nhân vật Văn Dĩ Thành hiện lên với vẻ đẹp của một con người dũng cảm, nghĩa khí và đầy nhân ái. Ông không hề sợ hãi trước ma quỷ, thậm chí còn thẳng thắn đối diện và thu phục chúng để lập lại trật tự, đem lại sự bình yên cho dân lành. Khi trở thành thủ lĩnh của Dạ Xoa, Dĩ Thành đặt ra những điều luật nghiêm minh, cấm quỷ hại dân, bắt chúng phải cứu giúp người gặp nạn. Đặc biệt, dù đã nhận chức quan lớn nơi âm phủ, ông vẫn không quên bạn bè, còn tận tình giúp gia đình Lê Ngộ vượt qua tai họa. Ở Văn Dĩ Thành, ta thấy được sự kết hợp hài hòa giữa bản lĩnh kiên cường và trái tim nhân hậu, trọng nghĩa tình. Nhân vật này không chỉ phản ánh lý tưởng về người anh hùng của thời đại mà còn gửi gắm ước mơ muôn thuở của con người về một xã hội công bằng, nơi chính nghĩa và tình nghĩa luôn được đề cao. Đây chính là vẻ đẹp nhân cách khiến Dĩ Thành trở nên bất tử trong lòng người đọc.