HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT (Trích)

(Nguyễn Đổng Chi)

Ngày xưa, có một người tên là Trương Ba, người còn trẻ tuổi nhưng đánh cờ tướng rất cao. Nước cờ của anh chàng không mấy ai trong thiên hạ địch nổi. Bao nhiêu giải cờ trong những hội hè mùa xuân đều về tay anh. Tiếng đồn vang khắp nước, sang đến tận Trung Quốc. Buổi ấy, ở Trung Quốc có ông Kỵ Như cũng nổi tiếng cao cờ. Khi nghe tiếng Trương Ba, Kỵ Như liền xách khăn gói sang Nam tìm đến tận nhà tỉ thí. Hai người đọ tài nhau mấy ván liền không phân thua được. Nhưng đến ván thứ ba, Trương Ba dồn Kỵ Như vào thế bí. Thấy đối phương vò đầu suy nghĩ, Trương Ba kiêu hãnh bảo:

- Nước cờ này dù có Đế Thích xuống đây cũng đừng có hòng gỡ nổi.

Bấy giờ Đế Thích là thần cờ đang ngồi trên thiên đình, bỗng nghe câu nói hỗn xược của Trương Ba xúc phạm đến mình, liền cưỡi mây xuống trần định cho y biết tay. Trương Ba và Kỵ Như đang đánh, chợt có một ông cụ già đến ngồi cạnh bàn cờ. Ông cụ thủng thỉnh mách cho Kỵ Như mấy nước. Phút chốc bên Kỵ Như chuyển bại thành thắng. Trương Ba cau có, trong bụng tức giận ông già ở đâu đến làm cho mình lâm vào thế bí. Nhưng nhìn thấy ông cụ râu tóc trắng xoá, mặt mũi không có vẻ là người trần, chàng chợt hiểu, liền sụp xuống lạy mà rằng: “Ngài hẳn là thần Đế Thích đây rồi, tôi người trần mắt thịt không biết, xin thứ lỗi". Đế Thích cười bảo: “Ta nghe nhà ngươi tự phụ là cao cờ nên xuống xem cho biết". Trương Ba liền giữ Đế Thích lại mua rượu, giết gà khoản đãi rất chu tất. Đế Thích tuy mới gặp cũng rất yêu mến Trương Ba. Thấy anh chàng khẩn khoản muốn học nước cờ của mình, Đế Thích bảo: “Ta thấy nhà ngươi có bụng chân thành. Vậy ta cho một nắm hương này, mỗi lần cần đến ta thì thắp lên một cây, ta sẽ xuống”. Nói đoạn, cưỡi mây bay về trời.

(Nguyễn Đổng Chi, Hồn Trương Ba, da hàng thịt)

Những yếu tố nào giúp anh/ chị biết đoạn trên đây được trích từ bản kể truyện truyền kỳ?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ về mối quan hệ giữa tài năng và đức hạnh trong cuộc sống con người.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu đoạn trích Hồn Trương Ba, da hàng thịt: Câu chuyện về Trương Ba – người đánh cờ giỏi nhưng tự phụ, qua đó tác giả muốn gửi gắm nhiều bài học sâu sắc.

- Dẫn dắt đến vấn đề nghị luận: Mối quan hệ giữa tài năng và đức hạnh trong cuộc sống.

* Thân bài:

a. Giải thích vấn đề

- Tài năng: Khả năng nổi trội trong một hoặc nhiều lĩnh vực.

- Đức hạnh: Phẩm chất đạo đức tốt đẹp, thể hiện qua lối sống, thái độ, hành động của con người.

- Mối quan hệ: Tài năng giúp con người thành công, đức hạnh giúp con người được tôn trọng và yêu quý; cả hai cần song hành để tạo nên giá trị đích thực.

b. Phân tích, chứng minh

- Trương Ba có tài đánh cờ siêu phàm nhưng vì tự phụ mà xúc phạm thần Đế Thích → Bài học về sự khiêm nhường, đạo đức đi kèm với tài năng.

- Nếu có tài nhưng thiếu đức → Dễ kiêu căng, sa ngã, thất bại.

- Nếu có đức mà không có tài → Khó đạt thành công, khó giúp ích cho xã hội.

- Cuộc sống hiện nay: Nhiều người tài giỏi nhưng bị phê phán vì thiếu đạo đức; ngược lại, những người tài – đức vẹn toàn luôn được kính trọng.

c. Mở rộng

- Mỗi cá nhân cần không ngừng học hỏi, rèn luyện tài năng; đồng thời tu dưỡng đạo đức, sống nhân ái, khiêm tốn, có trách nhiệm.

- Phê phán lối sống kiêu căng, coi thường đạo lý làm người, đề cao “tài” mà xem nhẹ “đức”.

* Kết bài:

- Khẳng định: Tài năng và đức hạnh là hai phẩm chất quan trọng, phải gắn bó hài hòa.

- Liên hệ bản thân: Cần rèn luyện cả tài và đức để trở thành người có ích cho gia đình và xã hội.

Bài viết tham khảo

Trong kho tàng văn học dân gian và trung đại Việt Nam, Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Nguyễn Đổng Chi là một tác phẩm đặc sắc, không chỉ hấp dẫn bởi yếu tố thần kì mà còn gửi gắm nhiều bài học sâu sắc về đạo lí làm người. Từ câu chuyện Trương Ba – người có tài đánh cờ xuất chúng nhưng vì tự phụ mà xúc phạm đến thần Đế Thích, ta có thể suy ngẫm về mối quan hệ giữa tài năng và đức hạnh trong cuộc sống con người.

Tài năng là khả năng vượt trội, giúp con người đạt được những thành tựu nhất định trong học tập, lao động, sáng tạo. Đức hạnh là phẩm chất đạo đức tốt đẹp, thể hiện qua nhân cách, lối sống, thái độ cư xử. Tài năng giúp con người tỏa sáng, đức hạnh giúp con người được tôn trọng, yêu quý. Tài và đức gắn bó với nhau như hai cánh của một con chim, thiếu một trong hai, con người khó có thể bay cao, bay xa trong cuộc đời.

Câu chuyện về Trương Ba gợi cho ta nhiều suy nghĩ. Anh có tài đánh cờ hơn người nhưng lại tự phụ, kiêu ngạo đến mức buông lời xúc phạm cả thần Đế Thích. Chính vì thế, anh phải nhận bài học đích đáng khi bị thua cuộc dưới sự chỉ dẫn của vị thần này. Qua đó, tác giả nhắc nhở mỗi người: có tài mà không có đức, thiếu đi sự khiêm nhường, tôn trọng người khác thì sớm muộn cũng chuốc lấy thất bại và không được lòng người. Ngược lại, nếu chỉ có đức mà không có tài, con người khó làm nên những việc lớn lao, khó cống hiến nhiều cho xã hội. Tài và đức phải luôn đi cùng nhau để làm nên giá trị trọn vẹn của mỗi con người.

Trong cuộc sống hiện nay, ta bắt gặp không ít người tài giỏi nhưng vì thiếu đạo đức mà bị phê phán, thậm chí đánh mất tất cả. Ngược lại, những người vừa có tài năng, vừa sống khiêm tốn, nhân ái, trách nhiệm luôn được xã hội yêu mến, kính trọng. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: “Có tài mà không có đức là người vô dụng, có đức mà không có tài làm việc gì cũng khó”. Câu nói ấy vẫn vẹn nguyên giá trị cho đến hôm nay.

Bởi vậy, mỗi người trẻ chúng ta cần không ngừng học tập, rèn luyện để nâng cao năng lực, tài năng của bản thân; đồng thời tu dưỡng đạo đức, sống trung thực, nhân ái, biết tôn trọng và sẻ chia với mọi người. Đó chính là con đường đúng đắn để trưởng thành và đóng góp tích cực cho xã hội.

Tài năng và đức hạnh là hai phẩm chất quan trọng, không thể tách rời. Chỉ khi tài đi đôi với đức, con người mới thật sự hoàn thiện, có thể sống đẹp, sống có ích và để lại dấu ấn tốt đẹp trong lòng mọi người.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Suy nghĩ về bài học ý nghĩa rút ra từ truyện.

- Hệ thống ý:

+ Bài học thứ nhất: Con người cần khiêm tốn, không nên tự phụ trước tài năng của mình.

+ Bài học thứ hai: Tài năng phải đi đôi với thái độ cầu thị, biết trân trọng và học hỏi cái hay từ người khác.

+ Bài học thứ ba: Truyện còn ca ngợi mối quan hệ gắn bó giữa thần linh và con người, đề cao ước mơ hoàn thiện bản thân.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về bài học ý nghĩa rút ra từ truyện.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Truyện Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Nguyễn Đổng Chi kể về Trương Ba – một người đánh cờ giỏi, nổi tiếng khắp nơi, nhưng vì quá tự phụ mà dám tuyên bố “dù có Đế Thích xuống cũng không cứu nổi”. Lời nói kiêu ngạo ấy khiến Đế Thích xuống trần dạy cho chàng một bài học, đồng thời mở ra cơ hội để Trương Ba học hỏi thêm. Qua câu chuyện, ta rút ra nhiều bài học sâu sắc. Trước hết, tài năng là đáng quý nhưng không bao giờ được tự mãn, bởi bên ngoài ta còn biết bao người giỏi giang hơn. Khiêm tốn sẽ giúp con người mở rộng tri thức, hoàn thiện bản thân. Tiếp đến, truyện khuyên con người nên cầu thị, biết tiếp thu cái hay, cái đẹp từ người khác. Cuối cùng, truyện thể hiện ước mơ vươn tới cái cao cả, hoàn thiện bản thân của con người thời xưa qua hình ảnh thần Đế Thích. Ngày nay, mỗi chúng ta cần rèn luyện tài năng, nhưng cũng phải khiêm nhường, biết lắng nghe, học hỏi để trở thành người có ích cho xã hội.