Văn bản ngữ liệu

NGƯỜI LÁI BUÔN THÀNH VƠNIDƠ (Trích)

(William Shakespeare)

(Lược dẫn: Sailôc là một tên Do Thái giàu có nhưng keo kiệt, độc ác, chuyên cho vay lãi cao. Dù lắm tiền nhiều của, hắn sống rất tằn tiện, cấm đứa con gái duy nhất hưởng bất cứ thú vui nào và để cho người hầu sống trong cảnh sắp chết đói. Không chịu nổi cuộc sống kham khổ, gò bó đó, con gái của hắn đã lấy trộm một số tài sản và bỏ nhà ra đi cùng với người yêu.

Sống cùng thành phố với Sailôc là Antôniô - một thương gia tốt bụng. Vì cần tiền cho bạn làm đám cưới, trong khi tài sản đều đang ở trên tàu buôn, chưa cập bến cảng, Antôniô đã buộc phải đến nhà Sailôc mượn ba ngàn đuyca. Vốn ghét Antôniô vì chàng có thói quen cho vay không tính lãi, cản trở việc làm ăn của mình, Sailôc đồng ý cho vay với một điều kiện độc ác, nhằm lấy đi tính mạng của Antôniô, đó là: sau ba tháng, nếu Antôniô không hoàn trả số tiền đúng ngày và đúng nơi quy định thì Sailôc sẽ được quyền lấy một cân thịt của Antôniô ở ngay vị trí trái tim).

Đoạn trích sau đây thuộc hồi Ba, lớp I của vở kịch, nói về việc Sailôc nhờ bạn mình là Tubal đi dò la tung tích con gái nhưng không có kết quả; nhân đó, hắn biết được Antôniô có nguy cơ phá sản vì tàu buôn bị đắm.

SAILÔC: - Thế nào, Tubal? Có tin tức gì của thành Gien(1)? Anh có tìm thấy con gái tôi không?

TUBAL: - Nghe thấy người ta nói có gặp cô ấy ở đâu, là tôi đã đi khắp, mà không sao tìm thấy.

SAILÔC: - Thôi, thế là xong, thế là đi đời! Mất biến một viên ngọc kim cương: tôi đã mua mất hai nghìn đuyca(2) ở Francfor. Chưa bao giờ tai họa đè nặng lên dân tộc ta, chưa bao giờ tôi bị đau xót như ngày hôm nay. Hai nghìn đuyca trong viên ngọc đó, và lại còn những đồ châu báu khác đắt tiền nữa, rất đắt tiền! Ôi! Tôi chỉ mong muốn được trông thấy con gái tôi chết nằm dưới chân tôi, hai tai đeo ngọc kim cương, con gái tôi nằm trong quan tài ở dưới chân tôi và có tất cả những đồng đuyca trong mình nó! Không có tin tức gì về chúng nó? Và cũng không biết rồi tôi còn phải tốn phí bao nhiêu để tìm chúng nó nữa. Ối chao ôi! Mất đơn mất kép, đứa ăn trộm trốn đi với bao nhiêu tiền của, và bao nhiêu tiền để bắt nó lại, mà không được thỏa nguyện, mà không được trả thù! Và không có nỗi bất hạnh nào không đè lên lưng tôi, không có tiếng thở dài thở ngắn nào không ở miệng tôi ra, không có nước mắt nào không ở mắt tôi tuôn xuống!

TUBAL: - Có chứ, có những người khác, họ cũng có những chuyện không may của họ chứ: như Antôniô, theo những tin tôi được nghe ở Gien...

SAILÔC: - Sao? Cái gì? Không may? Không may thế nào?

TUBAL: - Lão ta đã mất một chiếc tàu khởi hành từ Tripôli.

SAILÔC: - Cám ơn trời! Cám ơn trời! Có đúng không, có thật đúng không?

TUBAL: - Tôi đã được nói chuyện với vài người thủy thủ sống sót của vụ đắm tàu.

SAILÔC: - Cám ơn anh, anh bạn hiền, Tubal. Đó là những tin vui, những tin thật là vui! Hà! Hà! Người ta còn nói gì khác nữa ở Gien?

TUBAL: - Theo như tôi được nghe nói, thì con gái của anh đã tiêu ở đó tám chục đuyca ngay một lúc.

SAILÔC: - Anh đâm một nhát dao găm vào tim tôi không bằng. Tôi sẽ không bao giờ trông thấy lại số vàng của tôi. Tám chục đuyca ngay một lúc, tám chục đuyca!

TUBAL: - Tôi đã trở về Vơnidơ cùng với vài người chủ nợ của Antôniô, họ đoán chắc với tôi rằng lão ta không tránh khỏi vỡ nợ.

SAILÔC: - Tôi rất được thỏa lòng; tôi sẽ truy bức nó, tôi sẽ hành hạ nó cho mà xem; ồ! Tôi rất được thỏa lòng!

TUBAL: - Một người trong bọn họ có cho tôi xem một chiếc nhẫn hắn đã đổi được của con gái anh bằng một con khỉ.

SAILÔC: - Tôi nguyền rủa nó! Anh làm tôi đau khổ, Tubal ạ. Đó là viên ngọc lam của tôi, tôi đã mua của lão Lia, hồi tôi còn thanh niên; ví thử có ai đem cả một rừng khỉ đến đổi, tôi cũng chẳng thèm đổi.

TUBAL: - Dù sao, thì cũng chắc chắn là Antôniô bị phá sản.

SAILÔC: - Phải, đúng thế rồi, đúng thế rồi. Đi, Tubal, đi thuê cho tôi một viên mõ tòa; giữ trước mười lăm ngày. Tôi sẽ lấy trái tim của nó, nếu nó sai hẹn, và một khi đã loại được nó ra khỏi Vơnidơ, tôi sẽ có thể tha hồ kinh doanh mua bán tùy sở thích. Đi, đi, Tubal; tôi sẽ đến lễ đường tìm anh; đi, bạn hiền Tubal, sẽ gặp nhau ở lễ đường, Tubal nhé!

(Cùng vào)

(Trích "Người lái buôn thành Vơnidơ" - Wiliam Shakespeare, Tuấn Đô dịch, in trong Wiliam Shakespeare - Tuyển tập tác phẩm, NXB Sân khấu - Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, Hà Nội, 2005)

*Chú thích:

(1) Thành Gien: một thành phố ở Ý, có hải cảng thịnh vượng trên bờ vịnh Gien (trong Địa Trung Hải).

(2) Đuyca: đồng tiền thông dụng ở châu Âu thời Trung cổ.

8.2. Bộ câu hỏi đọc hiểu và viết

8.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

Hai nhân vật xuất hiện trực tiếp trong đoạn trích là ai?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích cuộc đối thoại giữa Sailôc và Tubal để làm rõ bản chất tham lam, độc ác của Sailôc trong đoạn trích Người lái buôn thành Vơnidơ của Shakespeare.

- Hệ thống ý:

+ Cuộc đối thoại giữa Sailôc và Tubal trong đoạn trích Người lái buôn thành Vơnidơ đã khắc họa đậm nét bản chất tham lam, độc ác của Sailôc.

+ Trước mất mát con gái bỏ đi, hắn không đau xót vì tình phụ tử mà chỉ tiếc ngọc ngà, châu báu.

+ Từng lời thoại cho thấy Sailôc coi tiền bạc quan trọng hơn cả máu mủ, tình người; trong hắn chỉ có lòng tham, sự ích kỉ và khát vọng trả thù độc ác.

+ Shakespeare không chỉ phơi bày bi kịch tha hóa của một kẻ bị đồng tiền chi phối, mà còn gửi gắm thông điệp phê phán sự tàn nhẫn, vô nhân tính do tham lam và hận thù gây ra, đồng thời đề cao giá trị của tình thương, lòng nhân ái trong cuộc sống.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về cuộc đối thoại giữa Sailôc và Tubal.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Cuộc đối thoại giữa Sailôc và Tubal trong đoạn trích Người lái buôn thành Vơnidơ đã khắc họa đậm nét bản chất tham lam, độc ác của Sailôc. Trước mất mát con gái bỏ đi, hắn không đau xót vì tình phụ tử mà chỉ tiếc ngọc ngà, châu báu. Hắn thậm chí mong nhìn thấy con mình chết đi nhưng vẫn đeo đầy kim cương trên người. Khi nghe tin con gái tiêu hoang tiền bạc, Sailôc đau đớn, tức giận như bị “dao găm đâm vào tim”. Trái ngược với nỗi oán hận ấy, hắn lại hả hê, vui sướng tột độ khi hay tin Antôniô – người mình ghét – bị đắm tàu, nguy cơ phá sản. Đỉnh điểm là quyết tâm “lấy trái tim” Antôniô để thỏa mãn lòng thù hận và loại bỏ đối thủ cạnh tranh. Từng lời thoại cho thấy Sailôc coi tiền bạc quan trọng hơn cả máu mủ, tình người; trong hắn chỉ có lòng tham, sự ích kỉ và khát vọng trả thù độc ác. Qua đó, Shakespeare không chỉ phơi bày bi kịch tha hóa của một kẻ bị đồng tiền chi phối, mà còn gửi gắm thông điệp phê phán sự tàn nhẫn, vô nhân tính do tham lam và hận thù gây ra, đồng thời đề cao giá trị của tình thương, lòng nhân ái trong cuộc sống.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích tâm trạng Sailôc trong đoạn trích Người lái buôn thành Vơnidơ của Shakespeare để thấy sự biến đổi cảm xúc phức tạp nhưng nhất quán ở bản chất.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả William Shakespeare – đại văn hào Anh, “thiên tài sân khấu” thời Phục hưng.

- Giới thiệu vở kịch Người lái buôn thành Vơnidơ – một tác phẩm tiêu biểu vừa mang giá trị hiện thực vừa giàu giá trị nhân văn.

- Dẫn dắt đến nhân vật Sailôc: một tay cho vay nặng lãi, tham lam, độc ác.

- Nêu luận đề: Qua đoạn đối thoại với Tubal, tâm trạng Sailôc có nhiều biến đổi phức tạp, nhưng tất cả đều quy về bản chất tham lam, ích kỉ và tàn nhẫn.

* Thân bài:

a. Hoàn cảnh đoạn trích

- Con gái Sailôc bỏ trốn cùng tài sản → Sailôc đau khổ, tức giận.

- Tin tức từ Tubal mang lại những thông tin đan xen: về con gái, của cải và về Antôniô.

- Từ đó, tâm trạng Sailôc liên tục biến đổi.

b. Phân tích diễn biến tâm trạng Sailôc

- Đau xót, oán hận khi mất con và của cải

+ Than khóc vì mất viên ngọc kim cương, châu báu.

+ Lời nói độc ác: mong con gái chết nhưng vẫn đeo đầy ngọc quý.

+ Cho thấy tình phụ tử đã bị đồng tiền làm lu mờ.

- Hả hê, sung sướng khi nghe tin Antôniô gặp nạn

+ Lặp lại nhiều lần “Cám ơn trời!” – sự vui mừng độc ác khi kẻ thù rơi vào khốn đốn.

+ Niềm vui này trái ngược với nỗi đau vì mất của, bộc lộ sự ích kỉ tuyệt đối.

- Đau đớn, tức giận khi biết con gái tiêu hoang

+ Lời than thở “Anh đâm một nhát dao găm vào tim tôi không bằng”.

+ Xem việc mất tiền còn đau đớn hơn mất con.

- Căm phẫn, nguyền rủa khi con gái đổi nhẫn lấy khỉ

+ Nhẫn có kỉ niệm thời trai trẻ, bị đổi lấy một vật vô giá trị.

+ Sự tiếc nuối xen lẫn phẫn nộ, càng bộc lộ sự coi trọng vật chất trên hết.

- Quyết tâm trả thù Antôniô

+ Ra lệnh Tubal đi thuê mõ tòa.

+ Tuyên bố “sẽ lấy trái tim của nó”.

+ Lòng hận thù kết hợp với sự tham lam, tàn ác, làm nổi bật bản chất thật sự.

c. Nhận xét chung

- Tâm trạng Sailôc biến đổi liên tục: đau khổ – hả hê – đau đớn – căm tức – quyết liệt.

- Dù phức tạp, sự biến đổi ấy lại thống nhất ở bản chất: tham lam, ích kỉ, độc ác, coi tiền quan trọng hơn tất cả.

- Nghệ thuật: Shakespeare khắc họa tính cách nhân vật qua đối thoại kịch tính, tự nhiên; mỗi tin tức Tubal mang đến là một “cú hích” cho cảm xúc của Sailôc.

* Kết bài:

- Khẳng định: Cuộc đối thoại đã phơi bày trọn vẹn tâm trạng và bản chất Sailôc.

- Giá trị hiện thực: Tố cáo sức mạnh tha hóa của đồng tiền, phê phán sự tàn nhẫn trong xã hội.

- Giá trị nhân văn: Nhắc nhở con người cần giữ gìn tình thương, lòng nhân ái, không để lòng tham và hận thù lấn át nhân tính.

Bài viết tham khảo

William Shakespeare – đại văn hào của thời kì Phục hưng – đã để lại cho nhân loại nhiều kiệt tác sân khấu bất hủ. Trong đó, Người lái buôn thành Vơnidơ không chỉ nổi bật bởi tính kịch hấp dẫn mà còn bởi khả năng khắc họa tính cách nhân vật sắc sảo. Đoạn đối thoại giữa Sailôc và Tubal là một minh chứng điển hình, phơi bày sự biến đổi tâm trạng đầy mâu thuẫn nhưng lại nhất quán ở bản chất tham lam, ích kỉ và độc ác của nhân vật Sailôc.

Trong đoạn trích, bối cảnh được đặt ra là lúc Sailôc vừa mất con gái, vừa mất của cải. Tubal đến, liên tục đem đến những tin tức về con gái và về kẻ thù Antôniô. Mỗi thông tin lại khiến tâm trạng Sailôc thay đổi bất ngờ, liên tục, tạo thành một chuỗi cảm xúc phức tạp. Trước hết, lão đau xót, tức giận vì con gái bỏ trốn cùng với châu báu. Sailôc than khóc vì “viên kim cương giá ngàn ducats”, thậm chí còn mong “nó chết dưới chân ta, trên mình đầy châu báu”. Tình phụ tử ở đây đã bị lấn át hoàn toàn bởi sự tham lam mù quáng.

Ngay sau đó, khi nghe tin Antôniô đang gặp khó khăn, Sailôc lập tức đổi sắc thái: “Cám ơn trời, cám ơn trời!” – lặp đi lặp lại trong sự hả hê độc ác. Niềm vui ấy trái ngược với nỗi đau mất con, cho thấy lão chỉ biết lấy sự bất hạnh của người khác làm hạnh phúc cho mình. Nhưng khi Tubal báo tin con gái tiêu xài hoang phí, lòng tham của Sailôc lại bị tổn thương. Lão than rằng thà bị “đâm dao găm vào tim” còn đỡ hơn. Đặc biệt, khi biết chiếc nhẫn kỉ vật thời trai trẻ bị đổi lấy một con khỉ, Sailôc nổi cơn thịnh nộ. Sự tiếc nuối châu báu đã che khuất cả tình cảm dành cho con.

Cao trào của đoạn đối thoại chính là lúc Sailôc bộc lộ quyết tâm trả thù Antôniô. Lão ra lệnh Tubal đi thuê mõ tòa, nhấn mạnh “sẽ lấy trái tim nó”. Lúc này, sự tham lam (đòi món nợ) đã kết hợp cùng hận thù, biến Sailôc thành kẻ tàn nhẫn, khát máu. Tâm trạng biến đổi liên tục – đau đớn, hả hê, căm tức, quyết liệt – nhưng tất cả đều thống nhất ở cốt lõi: bản chất tham lam, ích kỉ và độc ác.

Qua đoạn đối thoại, Shakespeare đã thành công trong việc khắc họa một chân dung nghệ thuật vừa sinh động vừa điển hình. Sailôc hiện lên như hiện thân của sức mạnh đồng tiền làm tha hóa nhân tính, đồng thời cũng là lời cảnh tỉnh sâu sắc về hận thù và lòng tham trong xã hội. Đằng sau tiếng cười chua chát là một bài học nhân văn: con người chỉ thực sự có ý nghĩa khi biết đặt tình thương lên trên của cải, biết giữ lòng nhân ái thay vì để tham lam và thù hận dẫn dắt.

Như vậy, đoạn đối thoại giữa Sailôc và Tubal đã phơi bày rõ nét sự phức tạp trong tâm trạng nhân vật: nhiều biến đổi nhưng nhất quán ở bản chất. Qua đó, ta thấy được tài năng nghệ thuật của Shakespeare cũng như ý nghĩa nhân sinh sâu xa mà tác phẩm gửi gắm.