Văn bản ngữ liệu

HĂM-LÉT (Trích)

(William Shakespeare)

(Lược dẫn:Thái tử Hăm-lét đang học ở Đức thì được tin thân phụ của mình - quốc vương Đan Mạch - đột ngột qua đời. Chàng vội vã trở về để chịu tang. Về đến nơi, chàng được biết mẹ của mình - hoàng hậu Giéc-trút đã vội vã tái giá cùng Clô-đi-út - chú ruột của mình, hiện là nhà vua mới. Hồn ma vua cha hiện về báo cho Hăm-lét biết chính chú của chàng đã mưu sát anh trai để chiếm đoạt ngai vàng và hoàng hậu. Hăm-lét giả điên, âm thầm lên kế hoạch vạch trần mọi tội ác, nhằm trả thù cho cha mình).

Đoạn trích dưới đây thuộc hồi Ba, lớp IV của vở kịch, nội dung xoay quanh sự kiện hoàng hậu Giéc-trút cho gọi Hăm-lét đến gặp theo sự dàn xếp của Pô-lô-ni-út – tay chân thân tín của Clô-đi-út - nhằm dò xét thái độ của Hăm-lét.

PÔ-LÔ-NI-ÚT: - Thái tử sắp tới bây giờ. Xin Lệnh bà cứ nói thắng cho thái tử hay, những trò điên dại ấy lộng hành quá đáng, không thể chịu được nữa; và Lệnh bà đã lấy lượng bao dung mà che chở, bảo vệ thái tử qua những cơn thịnh nộ của Chủa  thượng. Lệnh bà cứ nói mạnh vào, thần xin đứng yên sau tấm rèm này.

HOÀNG HẬU: - Xin tướng công yên tâm, đừng vì ta mà lo ngại. Tướng công hãy nên lui. Ta đã nghe thấy bước chân con ta tới.

(Pô-lô-ni-út nấp sau rèm. Hăm-lét ra)

HĂM-LÉT: - Nào, thưa mẹ có việc chi?

HOÀNG HẬU: - Hăm-lét, con đã lăng nhục cha con(1) quá lắm!

HĂM-LÉT: - Mẹ, mẹ đã lăng nhục cha tôi quá lắm!

HOÀNG HẬU: - Kìa, kìa sao con trả lời bằng giọng lưỡi hồ đồ!

HĂM-LÉT: - Sao, sao bà hỏi bằng giọng lưỡi cay độc!

HOÀNG HẬU: Kìa, sao thế, Hăm-lét?

HĂM-LÉT: - Nào, bây giờ có việc chi thế?

HOÀNG HẬU: - Con quên mẹ rồi sao?

HĂM-LÉT: - Không, có trời chứng giám, tôi quên sao được bà. Bà là hoàng hậu, là vợ của em chồng, và trời ơi - ước sao không phải như thế - bà là mẹ tôi.

HOÀNG HẬU: - Hừ, thôi, ta sẽ mời người có đủ quyền lực đến để đối đáp với con.

HĂM-LÉT: - Thôi, thôi, xin mời bà ngồi xuống đây. Bà hãy ngồi yên, chớ có đi đâu, đợi cho tôi đặt một tấm gương để bà có thể soi thấu tâm can bà đã.

HOÀNG HẬU: - Ngươi định làm gì? Muốn giết ta chắc? Có ai cứu tôi! Cứu tôi với!

PÔ-LÔ-NI-ÚT (đứng sau rèm): - Kìa, có ai. Cứu! Cứu! Cứu!

HĂM-LÉT (rút gươm): - Ái chà! Chuột à! (Đâm qua rèm) Chết rồi, ta đánh cược một đồng đuy-ca, nó chết rồi!

PÔ-LÔ-NI-ÚT (sau rèm): Trời ơi, ta bị giết!

HOÀNG HẬU: - Trời ơi! Khổ chưa! Ngươi làm gì vậy?

HĂM-LÉT: - Tôi không biết, nhà vua đấy chắc?

HOÀNG HẬU: Thật là một hành động cuồng đạo, đẫm máu!

HĂM-LÉT: - Một hành động đẫm máu, mẹ hiền ơi, cũng gần xấu xa như giết vua rồi lại lấy em vua thôi.

HOÀNG HẬU: - Như giết vua?

HĂM-LÉT: - Vâng, tâu Lệnh bà, tôi nói thế đấy! (Mở màn ra và thấy Pô-lô-ni-út) Thằng khốn nạn, xuẩn ngốc, liều lĩnh, tò mò, vĩnh biệt mi nhé! Ta cứ tưởng là chủ mi kia! Thôi mi đành chịu lấy số phận. Mi thấy chứ, dính dáng vào chuyện người là nguy hiểm. (Nói với hoàng hậu) Xin bà đừng bóp vặn đôi tay thế kia. Cứ bình tĩnh! Mời bà ngồi xuống đây, để tôi bóp vặn trái tim bà. Vâng, tôi sẽ làm như vậy, nếu trái tim bà còn biết rung động, nếu những tập quán tội lỗi chưa làm cho nó chai như đồng, rắn như bức tường thành ngăn cách mọi tình cảm.

HOÀNG HẬU: - Ta đã làm gì mà ngươi dám lớn tiếng buông lời thô lỗ sỉ nhục ta như thế?

HĂM-LÉT: - Một hành động làm tàn phai cả vẻ kiều diễm và nét ửng hồng của e lệ, một hành động gọi phẩm hạnh là đạo đức giả, ngắt đi mất bông hồng của mối tình thơ ngây trên đài trán quang minh và thay vào đó một ung nhọt; làm cho lời nguyện ước phu thê trở thành giả dối như lời thề của phường con bạc. Ổ, một hành động tước mất linh hồn khỏi thể xác của lời nguyền ước và biến tôn giáo từ bi thành một mớ từ suông. Trước hành động ấy, Thượng đế cũng phải đỏ bừng lên vì hổ thẹn và cả trái đất dày đặc, vững chắc này cũng phải đớn đau, mang bộ mặt sầu thương như chờ ngày tận thế.

[...]

HOÀNG HẬU: - Ôi, Hăm-lét, đừng nói nữa. Con đã khiến mắt ta nhìn thấu linh hồn ta, thấy rõ được những vết đen ô uế đã thấm sâu vào chẳng thể nào gột sạch đi được.

HĂM-LÉT: - Không, cứ sống trong mồ hôi thối tha trên chiếc giường nhầy nhụa, đắm đuối trong bại hoại vô luân; vuốt ve, tán tỉnh nhau trong ổ lợn nhớp nhơ ...

HOÀNG HẬU: - Ôi! Đừng nói với mẹ như thế nữa, mỗi lời của con như dao nhọn đâm vào tai mẹ: đừng nói nữa, ơi Hăm-lét thân yêu!

HĂM-LÉT: - Một thằng sát nhân, một gã đê tiện, một tên vô lại, so với chồng trước của bà thật là một vực một trời. Một tên vua hề, một thằng ăn cắp ngai vàng và quyền uy, xoáy trộm vương miện trên giá cao đút vào túi áo hắn!

HOÀNG HẬU: - Đừng nói nữa!

(Trích "Hăm-lét" - Wiliam Shakespeare, Đào Anh Kha, Bùi Ý, Bùi Phụng dịch, in trong Wiliam Shakespeare - Tuyển tập tác phẩm, NXB Sân khấu - Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, Hà Nội, 2005)

* Chú thích:

(1) Ý nói Clô-đi-út.

10.2. Bộ câu hỏi đọc hiểu và viết

10.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

Nhân vật chính trong đoạn trích là ai?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ phân tích tính cách và tâm trạng phức tạp của nhân vật Hăm-lét trong đoạn trích Hăm-lét (Shakespeare).

- Hệ thống ý:

+ Đó trước hết là sự căm phẫn tột cùng của một người con trước tội ác và sự suy đồi đạo đức trong gia đình: chàng đau đớn khi thấy mẹ – hoàng hậu Giéc-trút – mù quáng trước hành vi tội lỗi của vua Cla-đi-út. Cơn phẫn nộ ấy khiến Hăm-lét dùng những lời lẽ mạnh mẽ, gay gắt để thức tỉnh lương tâm người mẹ, thể hiện rõ bản chất kiên quyết, chính trực của một con người khát khao công lý.

+ Bên cạnh sự quyết liệt, ở Hăm-lét còn có sự giằng xé nội tâm dữ dội.

+ Tính cách và tâm trạng ấy đã làm nên chiều sâu nhân bản và sức sống lâu bền của hình tượng Hăm-lét trong lịch sử văn học thế giới

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ đoạn trích để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về tính cách và tâm trạng phức tạp của nhân vật Hăm-lét.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, sử dụng lí lẽ xác đáng, bằng chứng thuyết phục, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có cái nhìn cá tính, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích Hăm-lét của Shakespeare, tính cách và tâm trạng của nhân vật Hăm-lét hiện lên vô cùng phức tạp. Đó trước hết là sự căm phẫn tột cùng của một người con trước tội ác và sự suy đồi đạo đức trong gia đình: chàng đau đớn khi thấy mẹ – hoàng hậu Giéc-trút – mù quáng trước hành vi tội lỗi của vua Cla-đi-út. Cơn phẫn nộ ấy khiến Hăm-lét dùng những lời lẽ mạnh mẽ, gay gắt để thức tỉnh lương tâm người mẹ, thể hiện rõ bản chất kiên quyết, chính trực của một con người khát khao công lý. Song, bên cạnh sự quyết liệt, ở Hăm-lét còn có sự giằng xé nội tâm dữ dội. Hành động giết nhầm Pô-lô-ni-út cho thấy bi kịch của một người vừa muốn chống lại tội ác, vừa rơi vào thế bất lực và sai lầm. Nhân vật Hăm-lét vì thế mang dáng dấp của một con người giàu nhiệt huyết, dám đấu tranh, nhưng lại luôn sống trong mâu thuẫn, đau đớn và hoài nghi. Tính cách và tâm trạng ấy đã làm nên chiều sâu nhân bản và sức sống lâu bền của hình tượng Hăm-lét trong lịch sử văn học thế giới.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: phân tích đoạn trích ngữ liệu Hăm-lét (Shakespeare) để làm rõ nhận định “Bi kịch của Hăm-lét không chỉ là bi kịch cá nhân mà còn phản ánh bi kịch thời đại”.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Shakespeare – “đại thi hào của nhân loại”, người khắc họa sâu sắc những vấn đề nhân sinh và thời đại.

- Giới thiệu vở bi kịch Hăm-lét và đoạn trích (cuộc đối thoại giữa Hăm-lét và hoàng hậu Giéc-trút).

- Nêu vấn đề nghị luận: Bi kịch của Hăm-lét không chỉ là bi kịch cá nhân mà còn phản ánh bi kịch thời đại.

* Thân bài:

a. Giải thích vấn đề

- Bi kịch cá nhân: nỗi đau, xung đột, mất mát riêng của một con người.

- Bi kịch thời đại: nỗi đau chung, khủng hoảng tinh thần của cả một xã hội.

b. Bi kịch cá nhân của Hăm-lét

- Mất mát tình thân: Vua cha bị sát hại, mẹ kết hôn vội vàng với kẻ sát nhân Cla-đi-út.

- Giằng xé nội tâm: yêu thương và đau đớn trước sự lầm lạc của mẹ, đồng thời phẫn nộ trước tội ác của vua mới.

- Sai lầm bi kịch: giết nhầm Pô-lô-ni-út, càng làm cuộc đời Hăm-lét thêm đau khổ.

→ Bi kịch cá nhân là nỗi đau về tình cảm, lý trí và hành động, xuất phát từ sự trung thực, khát vọng công lý nhưng rơi vào bi kịch sai lầm.

c. Bi kịch thời đại phản ánh qua Hăm-lét

- Suy thoái đạo đức và quyền lực: ngai vàng bị chiếm đoạt bằng tội ác, gia đình hoàng gia mục ruỗng.

- Khủng hoảng niềm tin: Hăm-lét nghi ngờ, hoài nghi tất cả; cái thiện bị lấn át bởi cái ác.

 Tiếng nói nhân bản: Hăm-lét là hiện thân của con người tiến bộ, muốn thức tỉnh lương tri nhưng bất lực trước thế lực tội ác.

→ Bi kịch của nhân vật tiêu biểu cho bi kịch của cả thời đại phong kiến khủng hoảng.

d. Nghệ thuật khắc họa bi kịch

- Xây dựng ngôn ngữ kịch sắc bén, giàu kịch tính.

- Tạo dựng xung đột kịch gay gắt: cá nhân – gia đình, thiện – ác, lý tưởng – hiện thực.

- Khắc họa thành công tâm trạng phức tạp và chiều sâu tư tưởng nhân đạo.

e. Đánh giá, mở rộng

- Hăm-lét vừa là nạn nhân của hoàn cảnh lịch sử, vừa là anh hùng bi kịch.

- Tác phẩm vượt lên giá trị thời đại, chạm đến bi kịch muôn thuở: khát vọng công lý nhưng hiện thực nhiều bất công.

- Ý nghĩa hiện tại: Nhắc nhở con người hôm nay dũng cảm đấu tranh với cái ác, đồng thời tỉnh táo để không rơi vào bi kịch sai lầm.

* Kết bài:

- Khẳng định: Bi kịch Hăm-lét không dừng lại ở số phận một cá nhân mà còn phản ánh sự mục ruỗng của cả một thời đại.

- Đoạn trích góp phần làm nên giá trị nhân văn sâu sắc và sức sống bền lâu của Hăm-lét trong lịch sử văn học thế giới.

Bài văn tham khảo

William Shakespeare – đại thi hào của nhân loại – đã để lại cho đời nhiều kiệt tác bi kịch, trong đó Hăm-lét là tác phẩm tiêu biểu nhất. Đoạn trích về cuộc đối thoại giữa Hăm-lét và hoàng hậu Giéc-trút không chỉ cho thấy nỗi đau riêng của nhân vật chính mà còn mở ra tầm khái quát rộng lớn về cả một xã hội mục ruỗng. Có thể khẳng định: bi kịch của Hăm-lét không chỉ là bi kịch cá nhân mà còn phản ánh bi kịch thời đại.

Trước hết, Hăm-lét mang trong mình những đau khổ riêng của một cá nhân bất hạnh. Chàng chứng kiến sự thật phũ phàng: vua cha bị sát hại, còn mẹ – người mà chàng kính yêu – lại vội vã tái giá với chính kẻ thủ ác. Sự việc ấy làm Hăm-lét rơi vào giằng xé dữ dội giữa tình mẫu tử và khát vọng công lý. Trong đoạn trích, chàng dùng những lời lẽ quyết liệt, thậm chí gay gắt để thức tỉnh lương tâm hoàng hậu. Ẩn sau sự phẫn nộ ấy là nỗi đau khôn cùng của một người con. Bi kịch càng thêm sâu sắc khi Hăm-lét trong cơn kích động đã giết nhầm Pô-lô-ni-út – hành động sai lầm khiến chàng càng lún sâu vào vòng xoáy khổ đau. Như vậy, bi kịch cá nhân của Hăm-lét là bi kịch của một tâm hồn trung thực, khao khát lẽ phải nhưng lại rơi vào mâu thuẫn giữa lý tưởng và hiện thực.

Tuy nhiên, đằng sau nỗi đau riêng ấy còn là bi kịch chung của cả một thời đại. Cái chết của vua cha và sự soán ngôi của Cla-đi-út phản ánh sự suy đồi đạo đức, sự tha hóa của quyền lực phong kiến. Gia đình – nền tảng của đạo lý con người – cũng tan vỡ, khi hoàng hậu Giéc-trút mù quáng trước tội ác. Xã hội thời ấy chìm trong bóng tối của gian trá, tội lỗi, khiến những con người chính trực như Hăm-lét không tìm được lối thoát. Tiếng nói của Hăm-lét vì thế không chỉ là tiếng kêu đau thương của một cá nhân mà còn là sự tố cáo mạnh mẽ đối với cả một thời đại mục ruỗng, đồng thời khẳng định khát vọng chân lý, công lý và lương tri nhân loại.

Để khắc họa bi kịch ấy, Shakespeare đã sử dụng nghệ thuật kịch bậc thầy: ngôn ngữ sắc bén, giàu kịch tính; xung đột kịch gay gắt giữa mẹ – con, thiện – ác, lý tưởng – hiện thực; đồng thời miêu tả tinh tế những biến chuyển phức tạp trong tâm trạng Hăm-lét. Nhờ đó, nhân vật hiện lên vừa quyết liệt, vừa đau khổ; vừa anh hùng, vừa nạn nhân.

Từ câu chuyện của Hăm-lét, ta nhận ra giá trị nhân văn sâu sắc của tác phẩm. Bi kịch của nhân vật không khép lại trong bi thương mà mở ra suy ngẫm lớn lao về con người và thời đại. Đó là bi kịch muôn thuở của những ai dám đấu tranh chống cái ác nhưng lại bị hoàn cảnh đẩy vào bế tắc. Đồng thời, tác phẩm cũng nhắc nhở mỗi thế hệ hôm nay: phải dũng cảm đối diện và đấu tranh với cái xấu, song cũng cần tỉnh táo để không lặp lại sai lầm bi kịch.

Tóm lại, bi kịch Hăm-lét vừa là tiếng khóc riêng của một con người vừa là tiếng kêu chung của cả một thời đại phong kiến khủng hoảng. Chính sự gắn kết giữa cá nhân và thời đại ấy đã làm nên chiều sâu tư tưởng và sức sống lâu bền cho Hăm-lét, để đến nay, nhân loại vẫn tìm thấy ở đó những ám ảnh và bài học không bao giờ cũ.