Văn bản ngữ liệu

CHÉN THUỐC ĐỘC (Trích)

(Vũ Đình Long)

(Lược một đoạn:Cụ Thông chết đi, để lại cho vợ con một gia sản giàu có. Nhưng do bà vợ và cô con dâu cả ham đồng bóng, cậu con trai cả là thầy Thông Thu lại ăn chơi trác táng nên cảnh nhà sa sút nhanh chóng. Thầy giáo Xuân, bạn của thầy Thông Thu, đã nhiều lần dùng lời hay lẽ phải khuyên can bạn, nhưng thầy Thông Thu đều bỏ ngoài tai. Cuối cùng, gia đình dần khánh kiệt, thầy Thông Thu có thể sẽ phải vào tù nếu không trả được nợ).

Đoạn trích dưới đây thuộc hồi thứ Nhì, lớp I và hồi thứ Ba, lớp VI của vở kịch.

HỒI THỨ NHÌ

Lớp I

THẦY THÔNG THU (bóp trán nghĩ ngợi): - Thế là tính cả ruộng nương nhà quê, công nợ và tiền mặt, nhà mình còn có 2.000 đồng. Mà mình nợ Tây đen 500 đồng, nợ vặt cộng 200 đồng, mẹ nợ chú Ả Peng 400 đồng, cộng một nghìn mốt ... Bán cả ruộng nương, đòi hết công nợ lấy tiền trả ba món nợ, còn lại được có chín trăm đồng, với lại cái nhà này! Chao ôi! Sao mà chóng hết thế này? Thế ra có hai năm giời mà nhà ta tiêu hết những năm nghìn đồng !... Hai nghìn rưỡi một năm, hai trăm đồng một tháng !... (một lát) Nghĩ ra thì đến thật! Hàng Giấy, cao lâu, thua bạc, cho gái, bạn lừa,... Nghĩ ra thì mình thường điên rồ ném tiền qua cửa sổ khi mình tiêu năm mười đồng bạc cứ coi như không. Bây giờ tích tiểu thành đại, bại hoại gia tài, biết hối thì đã không kịp! Lương tháng mình có non bốn chục đồng mà tiêu những hai trăm! Điên rồ quá!

(Một lát lại nói)

Giá tôi biết nghe những lời anh giáo Xuân thường can ngăn thì đâu có đến nông nỗi này! Ta càng nghĩ bao nhiêu, càng thấy mình làm nhơ, làm nhuốc, làm xấu, làm hổ bấy nhiêu. Tu mi nam tử, công mười năm học hành đã không làm được điều gì ích quốc lợi dân thì chớ, lại còn đắm đuối trong bể tình dục, miệt mài trong cuộc truy hoan, đến nỗi gia tài của cha để lại mới có vài năm mà đã gần khánh kiệt. Một năm nữa thì tay trắng chứ còn sá gì! Nhơ nhuốc thay!

HỒI THỨ BA

Lớp VI

THẦY THÔNG THU (một mình, thở dài): - Thật là vô kế khả thi! Tiền tài hết! Danh dự không còn! Ở tù! Nay mai lại được đóng lon tù! Ôi thôi! Nước đời đến thế còn mong nỗi gì !... Ở tù! Ở tù! Kìa, kìa thằng tù ăn cơm hẩm, mặc áo số, gối đất nằm sương, làm lụng cực hơn con vật! Mình quen ăn sung mặc sướng, làm lụng thì quen mùa nóng quạt máy, mùa rét lò sưởi, chịu sao được những nỗi đắng cay ở tù? Thà rằng một thác cho xong! Chí ta đã quyết rụt rè sao nên.

(Đứng dậy lấy chai dấm thanh giấu ở dưới gầm tủ, rót vào cốc. Thò tay vào túi lấy hộp thuốc phiện)

Ta đã mua bác dấm thanh này, với bác thuốc phiện này, là đã quyết nhờ hai bác đưa giùm ta về với cõi cực lạc.

(Lấy dao mở hộp thuốc phiện, rót vào cốc, lấy que khuấy)

Sống mà chi nữa? Thác trong còn hơn sống đục! Ta sống mà ta không chút gì ích quốc lợi dân, ta sống mà ta làm một con mọt trong xã hội thì ta sống làm gì? Chết thôi!

(Cầm cốc nâng lên sắp uống lại đặt xuống)

Thuốc chưa tan hết, ta uống ngộ còn ngắc ngoải, không chết dứt chăng? (Lại khuấy) Chết chứ sợ gì? Nghĩ cho kỹ ở trên đời có nghĩa lý gì? Từ khi ngo ngoe khóc, lọt lòng mẹ ra đến khi cắp được quyển sách đi học; từ lúc trưởng thành cho đến khi răng long tóc bạc, sinh con đẻ cái; nghèo khổ hay giàu sang; vui sướng hay sầu não; ta nghĩ lại công trình tạo hóa đối với cái hạt bụi người chẳng qua chỉ thế thôi! Người ta nói “đời người là giấc mộng” có lẽ cũng là thế đó. Thôi ta chết cho rồi!

(Nâng cốc nâng lên sắp uống lại đặt xuống)

Ta đã quyết lòng chết thì có sợ chi! Nhưng ta mà chết đi thì mẹ ta, vợ ta, em ta ai nuôi, ai nấng, ai trông, ai nom? Mà nói cho phải thì dù ta sống mà phải ở tù thì khác chi chết, trông nom nuôi nấng sao cho được mẹ, được vợ, được em? Dẫu có được tha sớm thì mình cũng đã bị cách chức rồi, còn chi nữa mà mong! ( ... ) Vậy ta sống cũng như ta chết, chẳng thà chết trước còn hơn!

(Nâng cốc nâng lên sắp uống lại đặt xuống)

Ừ mà ta thong thả một chút rồi hãy chết! Tí nữa quên! Ta có thằng em trai cũng vì chơi bời quá, công nợ nhiều, bỏ nhà sang Lào, hôm nọ nghe họ đồn rằng nó làm ăn cũng đã khá, vậy ta hãy viết cho nó cái thư để nó về phụng dưỡng mẹ. Phải rồi, ta hãy viết thư cho nó rồi chết cũng can tâm.

(Trích "Chén thuốc độc” - Vũ Đình Long, in trong Tổng tập văn học Việt Nam, tập 24, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 2000)

11.2. Bộ câu hỏi đọc hiểu và viết

11.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

 Hoàn cảnh của gia đình thầy Thông Thu được miêu tả trong đoạn trích là gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ phân tích diễn biến tâm trạng và bi kịch của nhân vật thầy Thông Thu trong đoạn trích Chén thuốc độc để làm rõ tư tưởng nhân đạo của Vũ Đình Long.

- Hệ thống ý:

+ Trong đoạn trích Chén thuốc độc của Vũ Đình Long, nhân vật thầy Thông Thu hiện lên với những biến chuyển tâm trạng phức tạp, phản ánh một bi kịch đau đớn của con người thời bấy giờ.

+ Qua bi kịch của nhân vật, Vũ Đình Long bày tỏ tư tưởng nhân đạo sâu sắc: cảm thông cho những con người lạc lối, đồng thời lên tiếng cảnh tỉnh xã hội về sự tha hóa đạo đức và khẳng định khát vọng hướng thiện nơi mỗi cá nhân.

+ Chính điều đó đã làm cho tác phẩm trở thành tiếng chuông thức tỉnh giàu ý nghĩa nhân sinh.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ đoạn trích để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về diễn biến tâm trạng và bi kịch của nhân vật thầy Thông Thu.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, sử dụng lí lẽ xác đáng, bằng chứng thuyết phục, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có cái nhìn cá tính, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích Chén thuốc độc của Vũ Đình Long, nhân vật thầy Thông Thu hiện lên với những biến chuyển tâm trạng phức tạp, phản ánh một bi kịch đau đớn của con người thời bấy giờ. Ban đầu, chàng nhận ra nguyên nhân gia cảnh sa sút: do thói ăn chơi trác táng, đắm chìm trong cờ bạc, tửu sắc mà phá tán gia sản cha mẹ để lại. Nỗi hối hận khiến Thông Thu tự dằn vặt, cảm thấy mình sống nhơ nhuốc, vô ích cho xã hội. Khi lâm vào cảnh túng quẫn, đối diện nguy cơ tù tội, chàng tuyệt vọng tìm đến cái chết bằng chén thuốc độc. Nhưng ngay cả trong phút giây cận kề cái chết, tâm hồn ấy vẫn giằng xé: nghĩ đến bổn phận với mẹ, với vợ, với em, với gia đình. Những giằng co ấy cho thấy Thông Thu tuy lầm lạc nhưng không hoàn toàn mất nhân tính. Qua bi kịch của nhân vật, Vũ Đình Long bày tỏ tư tưởng nhân đạo sâu sắc: cảm thông cho những con người lạc lối, đồng thời lên tiếng cảnh tỉnh xã hội về sự tha hóa đạo đức và khẳng định khát vọng hướng thiện nơi mỗi cá nhân. Chính điều đó đã làm cho tác phẩm trở thành tiếng chuông thức tỉnh giàu ý nghĩa nhân sinh.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: phân tích đoạn độc thoại của thầy Thông Thu trong hồi III, lớp VI (Chén thuốc độc), từ đó rút ra bài học về ý nghĩa của sự thức tỉnh lương tri trong đời sống con người.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả, tác phẩm:

+ Vũ Đình Long – nhà soạn kịch tiêu biểu của văn học Việt Nam đầu thế kỉ XX.

+ Chén thuốc độc (1921) – vở kịch nói đầu tiên của văn học Việt Nam hiện đại, phản ánh sự suy thoái gia đình tiểu tư sản, đồng thời gửi gắm tư tưởng nhân đạo.

- Nêu vấn đề: Đoạn độc thoại của thầy Thông Thu trong hồi III, lớp VI vừa khắc họa bi kịch cay đắng vừa thể hiện sự thức tỉnh lương tri, mang ý nghĩa nhân sinh sâu sắc.

* Thân bài:

a. Hoàn cảnh đoạn trích

- Thầy Thông Thu sa ngã, ăn chơi trác táng, khiến gia sản cha để lại tan nát.

- Đứng trước cảnh nợ nần, nguy cơ tù tội, chàng tuyệt vọng, tìm đến cái chết bằng chén thuốc độc.

- Trong giờ phút định mệnh, chàng giãi bày, suy ngẫm về cuộc đời.

b. Phân tích đoạn độc thoại

- Tâm trạng tuyệt vọng, bế tắc

+ Cảm nhận sự bất lực: “Tiền tài hết, danh dự không còn, ở tù!”

+ Lo sợ cảnh khổ cực chốn tù ngục, khao khát giải thoát bằng cái chết.

+ Quan niệm bi quan: đời người chỉ như “giấc mộng”.

- Giằng xé nội tâm

+ Quyết tâm chết nhưng nhiều lần nâng chén thuốc rồi lại đặt xuống.

+ Lương tri trỗi dậy: nghĩ đến mẹ già, vợ dại, em trai.

+ Nhận thức cái chết không hẳn giải thoát, mà còn để lại nỗi đau cho người thân.

- Sự thức tỉnh lương tri

+ Nhận ra trách nhiệm gia đình: muốn viết thư cho em để phụng dưỡng mẹ.

+ Từ ích kỉ cá nhân chuyển sang nghĩ đến tình thân, đạo hiếu.

+ Dù muộn màng, sự thức tỉnh ấy cho thấy trong thầy Thông Thu vẫn còn phần người lương thiện.

c. Ý nghĩa tư tưởng nhân đạo

- Tác giả không chỉ lên án lối sống trác táng, mà còn cảm thông, trân trọng sự thức tỉnh muộn màng.

- Khẳng định sức mạnh của lương tri: dù trong tuyệt vọng, con người vẫn có thể tìm lại giá trị đạo đức.

d. Bài học rút ra về ý nghĩa của sự thức tỉnh lương tri

- Lương tri là ngọn đèn soi sáng hành động, giúp con người sống đúng, có trách nhiệm.

- Biết hối lỗi, biết tự nhìn lại bản thân là bước đầu để hoàn thiện nhân cách.

- Nếu thiếu sự thức tỉnh, con người dễ sa ngã, đánh mất bản thân.

- Đặc biệt với giới trẻ hôm nay: cần tỉnh táo trước cám dỗ, tránh lối sống buông thả, biết trân trọng gia đình và trách nhiệm xã hội.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị đoạn độc thoại: vừa khắc họa bi kịch cá nhân, vừa thể hiện thông điệp nhân sinh sâu sắc.

- Mở rộng: Bi kịch của thầy Thông Thu không chỉ là tiếng chuông cảnh tỉnh cho lớp người đương thời mà còn là bài học muôn đời về sự tỉnh ngộ và giữ gìn lương tri.

Bài văn tham khảo

Trong nền kịch nói Việt Nam giai đoạn đầu thế kỉ XX, Chén thuốc độc của Vũ Đình Long được xem là tác phẩm mở đường, vừa phản ánh hiện thực xã hội vừa gửi gắm những tư tưởng nhân đạo sâu sắc. Đặc biệt, đoạn độc thoại của thầy Thông Thu trong hồi III, lớp VI đã khắc họa rõ nét bi kịch nội tâm và sự thức tỉnh lương tri của nhân vật, qua đó gợi ra nhiều suy ngẫm cho người đọc.

Thông Thu là một trí thức sống trong cảnh khốn quẫn, bị đồng tiền và dục vọng lấn át, cuối cùng sa chân vào con đường tội lỗi khi lỡ tay sát hại ông giáo Thể. Trong đoạn độc thoại, nhân vật rơi vào trạng thái giằng xé dữ dội giữa lương tri và sự sợ hãi. Một mặt, ông cảm thấy day dứt, ân hận vì tội ác của mình; mặt khác, ông lo lắng cho tương lai, danh dự và cả sinh mệnh. Những câu nói rời rạc, đứt quãng, xen lẫn tiếng kêu than tuyệt vọng đã phơi bày bi kịch của một con người bị bóng tối của tội lỗi bủa vây nhưng vẫn còn ánh sáng lương tâm. Sự bùng nổ nội tâm ấy không chỉ khắc họa tính cách phức tạp của nhân vật mà còn thể hiện cái nhìn nhân đạo của Vũ Đình Long: nhà văn không chỉ phơi bày sự tha hóa mà còn đánh thức phần người còn sót lại trong mỗi cá nhân.

Qua bi kịch của Thông Thu, tác phẩm để lại một bài học sâu sắc về ý nghĩa của sự thức tỉnh lương tri. Con người có thể lầm lỗi, có thể sa ngã, nhưng sự thành thật đối diện với bản thân và khát vọng trở về với nhân tính mới là giá trị bền vững. Khi lương tri lên tiếng, đó là dấu hiệu cho thấy con người vẫn còn khả năng vượt thoát khỏi bóng tối để hướng đến ánh sáng. Trong đời sống hôm nay, mỗi người cũng cần nuôi dưỡng lương tâm trong sáng, dũng cảm nhận trách nhiệm về hành động của mình, không để vật chất hay cám dỗ làm mờ đi phẩm giá.

Tóm lại, đoạn độc thoại của thầy Thông Thu là điểm sáng của Chén thuốc độc, vừa thể hiện bi kịch cá nhân vừa soi chiếu khát vọng nhân văn về sự phục sinh của lương tri. Qua đó, Vũ Đình Long gửi gắm thông điệp: sự thức tỉnh lương tri chính là nền tảng để con người giữ vững phẩm chất và xây dựng một xã hội nhân ái, công bằng.