Văn bản ngữ liệu

SỐNG DỄ VÀ SỐNG KHÓ (trích)

(Băng Sơn)

(1) Đời người chỉ sống có một lần, nhưng có người suốt đời lúc nào cũng thanh thản, tươi vui, nhẹ tênh tênh; ngược lại, có người luôn tự mình dằn vặt lo âu, sầu não, muu mô,...

(2) Người này cho sống là dễ dàng. Người khác cho sống là khó khăn, nhọc nhằn... Thật trăm hình nghìn vẻ. Có lẽ có một triệu người thì có triệu hoàn cảnh cách nhau, trước hết sống dễ hay khó là tuỳ thuộc vào cách sống của con người cụ thể ấy.

(3) Có người sống vui với hoàn cảnh, không khổ sở vì thiếu chức cao, vọng lớn, không buồn vì luôn thèm những bữa ăn ngon, lên xe xuống ngựa, không ghen tức vì kẻ khác giàu có hơn mình, danh vị hơn mình. Luôn nhường nhịn, giúp đỡ kẻ khác chứ không mong được hơn kẻ khác. Vui vì được mùa, được ngắm bông hoa tươi, được manh áo chỉ là thứ vải thường, đi cái xe loại xoàng, càng vui khi bạn bè thành công hơn mình, tiến xa hơn mình,...

(4) Người khác không thế, lúc nào cũng khổ sở vì tự thấy mình thua kém, nên ghen tị với thành công của anh hàng xóm, thấy người khác vui vẻ cũng ấm ức, chỉ mong sao mình lấn chiếm thêm ít thước đất, mảnh vườn, có bộ áo quần mà anh hàng xóm không có được. Chỉ mong sao đánh đổ được người khác, nên phải mưu toan nói xấu người, phải tung tin đồn làm hại người, mà muốn tung tin thì phải lo toan suy nghĩ để bịa ra được cái lí của mình,... Bao giờ cũng tự đánh giá mình cao hơn cái mình thực có, nên sinh ra kèn cựa, kiện tụng, dè bỉu, bình phẩm, hạ thấp uy tín người khác,... Không kể còn có khi nhận vơ dòng dõi, địa vị, tước danh nhằm mưu cầu lợi lộc, nếu không đạt ý mình thì trằn trọc khổ sở, bầy mưu tính kế một cách lao tâm khổ tứ, miễn sao mình được hơn người, dù chính đáng hoặc không chính đáng, nên phải dùng thủ đoạn đen tối, tà ý, nhỏ nhen,... Tất cả những cái đó trước hết là tự làm khổ mình, ngày đêm không dứt ra được, cho nên sống ở trên đời là khó lắm...

(5) Nói thế không phải cứ an phận nghèo hèn, dốt nát, không có chí tiến thủ. Nhưng lẽ sống, lối sống không phải chỉ là để mưu cầu lợi danh một cách hằn học. Nếu có lòng vị tha, biết khoan dung, rộng lượng, biết thanh thản trước những cám dỗ nhỏ nhen,... thì cuộc sống thật dễ dàng.

(Băng Sơn, in trong Người Việt từ nhà ra đường, NXB Thanh niên, Hà Nội, 1999, tr. 8)

10.2. Bộ câu hỏi đọc hiểu và viết

10.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

Vấn đề trọng tâm được tác giả đề cập trong văn bản là gì?

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Suy nghĩ về những yếu tố để có cuộc sống dễ dàng.

- Hệ thống ý:

1. Giải thích khái niệm “cuộc sống dễ dàng”:

+ Là một cuộc sống thanh thản, không bị dằn vặt, ganh đua, hơn thua trong tâm trí.

+ Là khi con người sống bình an, vui với những điều giản dị, biết đủ và biết buông bỏ.

2. Những yếu tố tạo nên một cuộc sống dễ dàng (theo văn bản và mở rộng):

+ Tư duy tích cực: Không ganh tị, so đo với người khác, biết vui với hạnh phúc của người khác.

+ Lối sống giản dị và biết đủ: Không đòi hỏi xa hoa, không quá tham vọng về địa vị hay vật chất.

+ Tấm lòng vị tha, nhân hậu: Khoan dung, rộng lượng, không đố kị, sống vì người khác.

+ Thái độ sống khoáng đạt: Hài hòa với hoàn cảnh, chấp nhận giới hạn của bản thân nhưng vẫn có chí tiến thủ đúng đắn.

+ Biết hướng đến giá trị chân – thiện – mỹ thay vì chạy theo danh vọng, hơn thua nhỏ nhen.

3. Bài học nhận thức và hành động:

+ Mỗi người cần học cách kiểm soát suy nghĩ, sống tích cực và nhân ái.

+ Tránh bị chi phối bởi lòng tham, ganh tị, hẹp hòi – vốn là những thứ khiến cuộc sống trở nên nặng nề, mỏi mệt.

=> Cuộc sống dễ dàng hay khó khăn không hoàn toàn phụ thuộc vào hoàn cảnh, mà chủ yếu bắt nguồn từ cách sống, cách nghĩ và thái độ sống của mỗi người.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, sử dụng lí lẽ xác đáng, bằng chứng thuyết phục, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có cái nhìn cá tính, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Cuộc sống dễ dàng không nhất thiết phải gắn liền với sự giàu có hay thành công, mà trước hết bắt nguồn từ cách con người đối diện với cuộc sống bằng một tâm thế tích cực và bao dung. Khi ta không ganh tị với thành công của người khác, không so đo thiệt hơn, cũng không ép bản thân phải đạt những điều quá sức, tâm hồn sẽ trở nên thanh thản, nhẹ nhõm. Một cuộc sống giản dị, biết đủ, biết buông bỏ đúng lúc sẽ giúp ta tránh khỏi những vòng xoáy của lo âu, bon chen. Đồng thời, lòng nhân ái và sự vị tha cũng là yếu tố quan trọng để tạo nên cuộc sống dễ dàng – bởi khi ta sống cho người khác, bao dung với lỗi lầm, thì chính mình cũng được giải thoát khỏi oán giận và tổn thương. Như vậy, điều cốt lõi để sống dễ dàng không phải là thay đổi hoàn cảnh mà là thay đổi chính mình – thay đổi cách suy nghĩ, lối sống và thái độ với cuộc đời. Khi tâm hồn bình yên, cuộc sống sẽ trở nên dễ dàng, dù ngoài kia có bao sóng gió.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản “Sống dễ và sống khó” của Băng Sơn trong phần Đọc hiểu.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về văn bản “Sống dễ và sống khó” của Băng Sơn.

- Dẫn dắt đến vấn đề nghị luận: mỗi người có thể sống dễ hoặc sống khó, tuỳ thuộc vào cách sống và thái độ sống của chính mình.

* Thân bài:

1. Giải thích và khái quát nội dung chính của văn bản

- Quan điểm trung tâm của tác giả: Sống dễ hay sống khó không hoàn toàn phụ thuộc vào hoàn cảnh, mà phụ thuộc vào cách sống và cách nghĩ của mỗi người.

- Hai kiểu người trong cuộc sống:

+ Người sống đơn giản, vị tha, không đố kỵ, biết vui với hạnh phúc nhỏ bé → sống dễ.

+ Người ghen tị, nhỏ nhen, luôn toan tính hơn thua với người khác → tự làm khổ mình, sống khó.

2. Phân tích lập luận và biểu hiện của hai kiểu sống

a. Người sống dễ:

- Họ không chạy theo danh lợi, địa vị, không ghen tức với thành công của người khác.

- Tâm hồn họ hướng thiện, biết nhường nhịn, giúp đỡ và biết hài lòng với hiện tại.

- Biết tận hưởng niềm vui từ những điều bình dị (bông hoa, áo vải, bạn bè thành công...).

- Sống khoan dung, vị tha, lòng nhẹ nhõm nên cuộc sống cũng trở nên dễ dàng.

b. Người sống khó:

- Luôn cảm thấy thua kém, ghen ghét, ganh đua với người khác.

- Dễ sa vào sự đố kỵ, nhỏ nhen, mưu mô, thủ đoạn để vượt qua người khác bằng mọi giá.

- Tự nâng mình quá mức, sinh ra ganh tị, dè bỉu, làm tổn thương người khác và làm khổ chính mình.

- Cuộc sống trở nên nặng nề, căng thẳng, rối ren vì không thể buông bỏ những ham muốn cá nhân tiêu cực.

3. Bài học nhân sinh từ văn bản

- Cần học cách sống tích cực, vị tha, biết hài lòng với thực tại và không so đo thiệt hơn.

- Tránh rơi vào vòng xoáy ganh ghét, danh lợi nhỏ nhen.

- Biết trân trọng những điều bình dị, nuôi dưỡng tâm hồn hướng thiện để cuộc sống nhẹ nhàng hơn.

4. Khẳng định lại thông điệp sâu sắc

- Băng Sơn không cổ vũ an phận thủ thường mà nhấn mạnh việc chọn lối sống lành mạnh, bao dung để sống dễ hơn, thanh thản hơn.

- Thái độ sống quyết định chất lượng cuộc đời.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị nhân văn và triết lí sống sâu sắc của văn bản.

- Liên hệ bản thân: mỗi người cần lựa chọn thái độ sống đúng đắn để sống an nhiên giữa cuộc đời đầy biến động.

Bài văn tham khảo

Trong cuộc sống muôn hình vạn trạng, mỗi con người mang trong mình một cách nhìn nhận, một thái độ sống khác nhau, từ đó tạo nên những cảm nhận và số phận cũng khác nhau. Văn bản “Sống dễ và sống khó” của nhà văn Băng Sơn không chỉ là một sự phản ánh tinh tế những sắc thái tâm lý đời thường, mà còn chứa đựng một triết lý nhân sinh sâu sắc: Sống dễ hay sống khó phụ thuộc vào chính cách sống và thái độ của mỗi người.

Mở đầu văn bản, tác giả nêu lên một nghịch lý tưởng như đơn giản mà sâu xa: Có người sống nhẹ nhàng, thanh thản; có người lại sống nặng nề, dằn vặt, khổ sở. Sự khác biệt ấy không nằm ở hoàn cảnh bên ngoài mà nằm ở chính cách lựa chọn cách sống. Có người biết chấp nhận thực tại, hài lòng với điều mình có, không so đo, không ganh tị, nên họ sống vui vẻ với những điều bình dị nhất: một bông hoa nở, một mùa màng bội thu, niềm vui của bạn bè, người thân. Ngược lại, người sống trong tâm thế ghen tị, đố kị, tham lam và hơn thua sẽ luôn cảm thấy thiếu thốn, bất an, và đau khổ không dứt.

Tác giả phân tích rất cụ thể hai kiểu người: một bên là những người có tấm lòng rộng lượng, biết nhường nhịn, sống vị tha, không đòi hỏi quá cao và luôn vui với niềm vui của người khác; bên kia là kiểu người nhỏ nhen, ích kỷ, luôn so bì thiệt hơn, sẵn sàng dùng thủ đoạn để đạt được lợi ích cá nhân. Đáng nói, tác giả chỉ ra hệ quả không chỉ dừng lại ở hành vi ứng xử mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý, khiến người ta “trằn trọc khổ sở”, “lao tâm khổ tứ”. Cuối cùng, chính những người sống với tâm thế ấy là người tự làm khổ mình.

Tuy nhiên, nhà văn không cực đoan trong tư tưởng. Ông khẳng định: sống dễ không có nghĩa là an phận, cam chịu, thiếu chí tiến thủ; mà đó là một lối sống biết cân bằng giữa khát vọng và thực tại, giữa lí trí và đạo đức. Người sống dễ là người biết cách vượt lên chính mình, biết buông bỏ những nhỏ nhen, biết vững vàng trước cám dỗ vật chất, và biết vui với hạnh phúc của người khác. Họ sống bằng lòng vị tha, sự bao dung và niềm vui chân thành – đó mới là cội rễ của cuộc sống dễ dàng, đúng nghĩa.

Thông qua văn bản, Băng Sơn đã truyền tải một thông điệp rõ ràng và nhân văn: Cuộc sống dễ hay khó không phụ thuộc vào hoàn cảnh hay số phận, mà phụ thuộc vào cách ta chọn sống. Trong một xã hội đầy cạnh tranh, con người dễ bị cuốn theo những tham vọng cá nhân, quên mất rằng đôi khi chỉ cần sống chân thành, khoan dung và biết yêu thương thì cuộc đời sẽ nhẹ nhàng hơn rất nhiều.

Từ đó, mỗi chúng ta, đặc biệt là người trẻ, cần nhìn lại chính mình: hãy sống có mục đích, nhưng đừng vì danh lợi mà đánh mất bản chất lương thiện; hãy biết mơ ước, nhưng đừng để ham muốn làm lệch lạc nhân cách. Bởi lẽ, sống dễ – hay sống khó – hoàn toàn là sự lựa chọn của chính ta.