Ở RỪNG

(Nam Cao)

“2-3.48, - Từ hôm ra bảo, bận nhiều việc, quên hẳn việc ghi nhật kí. Và cũng chẳng có gì nhiều đáng ghi.

Mỗi ngày ngồi cặm cụi viết bài. Từ bài “phòng” đến một cái tin vật đều phải cố viết sao cho thật ngắn, thật dễ hiểu, viết xong đưa cho một chú giao thông Thổ đọc trước, hỏi xem có hiểu cả không. Chỗ nào chủ không hiểu, viết lại. Chữ nào chủ chưa quen thay bằng chữ khác.

Đã từ lâu, tôi mong ước có một tờ báo nhỏ, hợp trình độ của người mới biết đọc, nghĩa là với số đông. Trước ngày kháng chiến toàn quốc ít lâu, tôi đã bỏ Hà Nội, về một tỉnh nhỏ để làm một cuộc xem sao. Dịp may mắn cho tôi thử thực hành đã đến đây. Tôi làm rất chăm chú, rất ham thích cái công việc mà giả bốn năm trước đây người ta bắt tôi làm tôi có thể điên người lên được. Hồi ấy, tôi viết văn để cho người ta biết đến cái tên tôi. Tôi ao ước tạo một cái gì nó sẽ sống lại sau tôi. Tôi thèm lời khen của các bạn văn, của những kẻ sành văn, của những nhà nhẽ bình có tiếng. Những người ấy là tất cả, tôi không hề quan tâm đến sự được những người sơ học đọc. Họ đọc để làm gì? Họ hiểu thế nào được văn chương? Và văn chương có ích gì cho họ, những người cằn cỗi về tình cảm, thấp kém về học thức. Họ muốn giải trí thì đã có đố mười, lắc đĩa hay rượu và thịt chó. Họ không cần đến sách và đôi khi có đọc sách, cũng chẳng bao giờ thèm nhớ đến tác giả.

Tôi đã nghĩ đến tôi nhiều quá. Sau cuộc Cách mạng tháng Tám, cảng ngày tôi càng thấy rằng cái “tôi” của mình thật ra chẳng có nghĩa lí gì. Nó có một chút giá trị nào là khi nó biết hòa hợp nó vào với những người chung quanh. Nhiều khi phải biết quên mình đi, quên cái tên tuổi của mình, nếu muốn thành một người có ích. Có cần gì phải cầy cục tìm cách ghi tên mình lại cho lịch sử? Tạo ra lịch sử là một việc lớn lao hơn. Nhưng tạo ra lịch sử lại là sự nghiệp của số đông. Ta nên nghĩ đến số đông nhiều hơn ta. Tôi đã cố gắng rất nhiều và vẫn còn đang cố gắng để có thể thích những công việc nhũn nhặn, thầm lặng, nhưng có ích.

Tôi biết tôi còn phải cố gắng nhiều hơn nữa. Vẫn còn những lúc thằng nghệ sĩ cũ trong người tôi vùng dậy. Tôi chợt thấy buồn rầu vì luôn mấy năm nay không viết được một tác phẩm nào khiến cho các bạn tôi nhắc nhớ. Hết làm chủ tịch làng thì lại đi tuyên truyền lưu động, làm báo i tờ! Bao giờ đây, cuốn tiểu thuyết lớn, không mấy đêm tôi không nghĩ đến, luôn mấy năm nay?

Nhưng cái tác phẩm mơ ước ấy, có phải tận đến bây giờ tôi mới phải gác nó lại đâu? Tôi đã gác nó lại ngay từ ngày nó mới chớm nở trong óc tôi. Phần lớn thì giờ của tôi trước đây đều dùng vào việc viết những truyện ngắn, truyện dài, truyện trẻ con tôi không vừa ý một chút nào, nhưng nó giúp tôi mọi được tiền của bọn buôn văn, để đem về nuôi cái thân tôi và nuôi vợ, nuôi con. Nước mình còn nô lệ thì tiếng nước mình còn bị chê khinh và bọn nhà văn còn bị rẻ rúng, bạc đãi, coi như một hạng người không có cũng chẳng thiệt thòi gì. Tôi đã làm ngược hẳn ý muốn của tôi, chỉ vì cần duy trì đời sống của tôi. Sao tôi lại không thể dằn cái ý muốn kiêu căng của tôi xuống, để góp sức vào công việc “không nghệ thuật” lúc này chính là để sửa soạn cho tôi một nghệ thuật cao hơn. Nếu tôi có đủ tài để viết cái tác phẩm lớn của đời tôi, nó sẽ được hàng chục triệu người đọc chứ không phải chỉ vì vài ba nghìn người như trước nữa.

(Trích Ở rừng - Nam Cao, theo vnu.edu.vn)

Nhân vật “tôi” trong đoạn trích là ai? “Tôi” chủ yếu bộc lộ suy nghĩ về công việc gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: phân tích nội dung và nghệ thuật trong đoạn trích Ở rừng của Nam Cao

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Nam Cao: cây bút hiện thực xuất sắc, nhà văn cách mạng.

- Giới thiệu đoạn trích Ở rừng: một trang hồi kí tiêu biểu, phản ánh đời sống và tư tưởng người nghệ sĩ sau Cách mạng.

* Thân bài:

1. Nội dung

- Ghi lại đời sống lao động kháng chiến gian khổ, công việc viết báo giản dị nhưng thiết thực.

- Thể hiện sự chuyển biến trong quan niệm viết văn: từ cá nhân chủ nghĩa đến trách nhiệm xã hội.

- Bộc lộ mâu thuẫn nội tâm: khát vọng sáng tạo lớn lao và ý thức phải hòa vào sự nghiệp chung.

- Khẳng định tư tưởng nhân văn: văn chương phải phục vụ số đông, gắn bó với vận mệnh dân tộc.

2. Nghệ thuật

- Thể ký đặc trưng: ngôi kể thứ nhất, giọng văn chân thành, mộc mạc.

- Kết hợp ghi chép sự kiện cụ thể với chiêm nghiệm giàu triết lí.

- Ngôn ngữ giản dị, giàu sức gợi, nhiều câu văn tự sự đan xen trữ tình.

* Kết bài:

- Khẳng định: Ở rừng không chỉ là nhật kí đời thường mà còn là tuyên ngôn nghệ thuật và nhân sinh của Nam Cao.

- Giá trị: gợi cho người đọc hôm nay bài học về trách nhiệm, sự hi sinh cái tôi để hòa vào cái chung.

Bài văn tham khảo

Nam Cao là một trong những gương mặt tiêu biểu nhất của văn học hiện thực giai đoạn 1930–1945 và cũng là một nhà văn cách mạng sau Cách mạng tháng Tám. Ông không chỉ để lại nhiều tiểu thuyết, truyện ngắn đặc sắc mà còn có những trang ký giàu giá trị. Đoạn trích Ở rừng là một minh chứng điển hình, vừa ghi lại hiện thực đời sống kháng chiến, vừa thể hiện sự tự ý thức sâu sắc của người nghệ sĩ.

Trước hết, Ở rừng mang giá trị hiện thực rõ nét. Trang ký tái hiện công việc thường ngày của Nam Cao trong những năm đầu kháng chiến: ngồi cặm cụi viết từng bài báo nhỏ, thử đọc cho chú giao thông Thổ xem, chỉnh sửa từng chữ sao cho dễ hiểu. Những chi tiết giản dị ấy cho thấy nhà văn đã hòa mình vào đời sống, coi trọng những công việc thầm lặng nhưng hữu ích. Đó cũng là hình ảnh chung của nhiều trí thức văn nghệ sĩ trong kháng chiến: gắn bó mật thiết với nhân dân, coi sáng tác và lao động là trách nhiệm.

Bên cạnh hiện thực, đoạn trích chứa đựng những suy ngẫm giàu tính triết lí. Nam Cao thẳng thắn đối chiếu bản thân trước và sau Cách mạng. Nếu trước kia ông viết để khẳng định tên tuổi, để được ca ngợi bởi giới sành văn, thì nay ông nhận ra cái tôi cá nhân chẳng đáng là bao. Ông thấy cần “quên mình đi” để hòa vào số đông, để trở thành một người có ích. Đó là một bước chuyển tư tưởng quan trọng: từ cá nhân chủ nghĩa sang tinh thần cộng đồng, từ khát vọng lưu danh sang trách nhiệm xã hội.

Đoạn trích còn thể hiện rõ mâu thuẫn nội tâm của nhà văn. Vẫn có lúc “thằng nghệ sĩ cũ” trong ông trỗi dậy, khiến ông day dứt vì nhiều năm chưa viết được “tác phẩm lớn”. Song ông đã biết tự dằn lòng, coi việc làm báo giản dị chính là cách chuẩn bị cho một nghệ thuật cao hơn, có thể đến với hàng triệu người dân. Mâu thuẫn ấy làm nổi bật phẩm chất trung thực và khát vọng không ngừng vươn tới của Nam Cao.

Về nghệ thuật, đoạn trích tiêu biểu cho bút pháp ký. Tác giả kể chuyện ở ngôi thứ nhất, giọng văn mộc mạc, chân thành. Những sự kiện nhỏ bé, đời thường được ghi lại cụ thể, tạo cảm giác chân thực. Đặc biệt, Nam Cao luôn đan xen suy tư, chiêm nghiệm, biến trang ký thành một bản tự vấn giàu triết lí. Ngôn ngữ giản dị mà giàu sức gợi, nhiều câu văn như lời tâm sự trực tiếp với bạn đọc.

Từ tất cả những điều ấy, có thể thấy Ở rừng không chỉ là nhật kí đời thường mà còn là bản tuyên ngôn nghệ thuật của Nam Cao. Nó khẳng định rằng văn chương phải gắn với đời sống dân tộc, phải phục vụ nhân dân, và người nghệ sĩ phải biết hi sinh cái tôi cá nhân để hòa vào sự nghiệp lớn. Đọc đoạn ký hôm nay, ta càng thêm kính trọng một nhà văn đã sống tận tụy, viết tận tụy và coi trọng trách nhiệm với nhân dân đến cùng.

Như vậy, Ở rừng vừa có giá trị hiện thực sâu sắc, vừa chứa đựng những chiêm nghiệm nghệ thuật và nhân sinh giàu ý nghĩa. Trang ký giản dị ấy góp phần khẳng định Nam Cao không chỉ là cây bút hiện thực xuất sắc mà còn là một trí thức cách mạng, một nghệ sĩ lớn của dân tộc.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: tác dụng của việc Nam Cao kết hợp ghi chép sự việc với những chiêm nghiệm, suy ngẫm trong đoạn trích Ở rừng.

- Hệ thống ý

+ Giới thiệu đặc điểm thể ký.

+ Sự kết hợp ghi chép thực (công việc viết báo, đời sống cách mạng) với chiêm nghiệm (về cái tôi, nghệ thuật, trách nhiệm).

+ Tác dụng:

Tạo sự chân thực, đáng tin cậy.

Thể hiện chiều sâu tư tưởng.

Giúp tác phẩm không chỉ là ghi chép sự kiện mà còn là lời tự vấn, khái quát ý nghĩa xã hội.

- Khẳng định tài năng và trách nhiệm của Nam Cao.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ tác dụng tác dụng của việc Nam Cao kết hợp ghi chép sự việc với những chiêm nghiệm, suy ngẫm trong việc thể hiện nội dung văn bản.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong đoạn trích Ở rừng, Nam Cao đã vận dụng linh hoạt đặc trưng thể ký khi kết hợp ghi chép sự việc với những chiêm nghiệm, suy ngẫm sâu sắc. Một mặt, ông miêu tả rất cụ thể những công việc hằng ngày như viết báo, thử văn bản cho chú giao thông Thổ đọc, hay việc tham gia công tác kháng chiến. Những chi tiết ấy khiến trang ký giàu tính xác thực, phản ánh đúng hoàn cảnh sống và lao động của người nghệ sĩ trong rừng. Mặt khác, Nam Cao liên tục đan xen những suy ngẫm về nghề viết, về sự thay đổi trong quan niệm nghệ thuật: từ khát vọng cái tôi cá nhân đến tinh thần hòa mình vào số đông. Nhờ đó, tác phẩm vượt khỏi phạm vi một nhật kí thường nhật, trở thành lời tự vấn chân thành, giàu tính triết lí. Sự kết hợp ấy giúp người đọc cảm nhận được vừa hiện thực nóng hổi, vừa chiều sâu tư tưởng. Qua đó, Nam Cao khẳng định bản lĩnh của một người cầm bút chân chính: coi trọng ích lợi của nhân dân, lấy trách nhiệm xã hội làm thước đo giá trị nghệ thuật. Chính điều này đã làm nên sức sống bền lâu cho trang ký giản dị nhưng giàu ý nghĩa của ông.