Văn bản ngữ liệu

ĐỂ CHATGPT THÚC ĐẨY SỰ PHÁT TRIỂN CỦA GIÁO DỤC

(Nguyễn Nhâm)

(1)ChatGPT (Chat Generative Pre-training Transformer) là một chương trình kết hợp với AI để tương tác với con người, do công ty OpenAI phát triển. ChatGPT sở hữu nhiều chức năng khác nhau, bao gồm trả lời câu hỏi, giải phương trình toán học, viết  văn bản, bài luận, làm thơ, soạn nhạc, thiết kế, gỡ lỗi và sửa mã trong lập trình, dịch giữa các ngôn ngữ, tạo bản tóm tắt văn bản. Thậm chí có thể tạo ra các ý tưởng sơ khai về chiến lược kinh doanh hay lên kế hoạch cho một hoạt động cụ thể.

Công ty OpenAI đã ra mắt bản nâng cấp GPT-4, với hệ thống này, người dùng có thể nhập liệu bằng hình ảnh kèm câu lệnh và nhận được kết quả mong muốn. GPT-4 còn có thể linh hoạt xử lý giữa hình ảnh và văn bản trong cùng một câu lệnh.

Trong lĩnh vực giáo dục, ChatGPT giúp công việc của giáo viên, học sinh, sinh viên trở nên thuận lợi, dễ dàng hơn, đặc biệt là góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả giáo dục. ChatGPT giúp giáo viên giải phóng khỏi một số công việc, tập trung vào thay đổi cách thức dạy học từ truyền đạt nội dung là chủ yếu sang phát triển năng lực sáng tạo của người học và thúc đẩy học tập theo hướng cá thể hóa. Chẳng hạn, sử dụng ChatGPT để tạo tình huống trong giảng dạy hay giao bài tập cho học sinh.

ChatGPT giúp học sinh, sinh viên mạnh dạn hơn trong học tập, đưa ra các câu hỏi và tranh luận. Khi tiếp xúc trực tiếp với thầy cô, học sinh thường e ngại, không dám hỏi hoặc rất ít hỏi, còn với ChatGPT người học có thể hỏi mọi câu hỏi. Điều này đồng nghĩa với ChatGPT đi đúng với bản chất của giáo dục hiện đại. Việc khuyến khích sử dụng ChatGPT một cách có trách nhiệm cũng như việc hình thành năng lực số, tận dụng công cụ số là cách thức để giáo viên, học sinh, sinh viên phát triển bản thân, phục vụ việc học tập và phát triển nghề nghiệp.

(2)Tuy nhiên, ChatGPT còn bộc lộ nhiều hạn chế và tiềm ẩn nhiều nguy cơ nếu sử dụng nó một cách vô trách nhiệm và thiếu đạo đức. Trước hết, độ chính xác không đồng đều về dữ kiện thực tế của ChatGPT, trong nhiều trường hợp nội dung hồi đáp bị sai lệch, bởi thông tin đưa ra dựa trên dữ liệu tổng hợp từ nguồn internet có thể không chính xác. Hơn nữa, kho dữ liệu hiện tại mà ChatGPT sử dụng chỉ mới được cập nhật đến năm 2021.

Chẳng hạn, liên quan tác phẩm “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố, ChatGPT trả lời: “Anh ta được biết đến như một trong những người tiên tiến trong việc tắt đèn tại Việt Nam trong thập niên 20... Ngô Tất Tố tin rằng tắt đèn là một hoạt động nhỏ nhưng có tác dụng lớn trong việc bảo vệ môi trường”. Ðây có thể xem là một ví dụ điển hình cho thấy những lỗ hổng rất lớn của ChatGPT trong quá trình thu thập thông tin để trả lời câu hỏi của người dùng.

Với khả năng tạo ra các đoạn văn, bài thơ, bài tiểu luận khá mạch lạc chỉ trong thời gian ngắn, xuất hiện những lo ngại về nguy cơ phụ thuộc của người học vào ChatGPT, dẫn đến hạn chế về tư duy phản biện cũng như kỹ năng giải quyết vấn đề. ChatGPT có thể “tiếp tay” cho việc gian lận học thuật và nguy cơ xói mòn trí tuệ người học. Một khảo sát đầu tháng 1/2023 với 1.000 sinh viên đại học do tạp chí trực tuyến Intelligent thực hiện cho thấy 30% đã sử dụng ChatGPT trong các bài tập viết. Đây là con số báo động về sự phụ thuộc của sinh viên với công cụ này.

Mặc dù cho đến nay, OpenAI đã có một số biện pháp bảo vệ, ngăn ngừa mọi người yêu cầu ChatGPT tạo mã phần mềm độc hại, nhưng vẫn có kẽ hở khiến giáo viên, học sinh, sinh viên có thể bị mất cắp dữ liệu một cách nhanh chóng. ChatGPT tạo ra một phần mềm độc hại có thể đánh cắp dữ liệu người khác mà không bị phát hiện chỉ trong thời gian rất ngắn (vài giờ). Sau khi nắm giữ dữ liệu, nó có thể chia dữ liệu thành các phần nhỏ hơn và ẩn các phần đó trong các hình ảnh khác trên thiết bị. Những hình ảnh được tải lên thư mục Google Drive và rất khó bị phát hiện.

(Nguyễn Nhâm, Để ChatGPT thúc đẩy sự phát triển của giáo dục, vov.vn, 25-4-2023)

19.2. Câu hỏi đọc hiểu và viết

19.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

 Văn bản sử dụng những loại thao tác lập luận nào?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày những giải pháp để hạn chế tình trạng học sinh phụ thuộc vào ChatGPT.

- Hệ thống ý

+ Một trong những giải pháp quan trọng để hạn chế tình trạng học sinh phụ thuộc vào ChatGPT là tăng cường giáo dục kỹ năng tư duy phản biện và tự học.

+ Giáo viên cần hướng dẫn học sinh sử dụng ChatGPT như một công cụ hỗ trợ tra cứu, gợi ý ý tưởng, thay vì chép nguyên văn câu trả lời.

+ Nhà trường có thể tổ chức các buổi trải nghiệm “học cùng AI” nhưng kết hợp hoạt động thảo luận nhóm, trình bày miệng để phát triển kỹ năng diễn đạt, sáng tạo.

+ Mỗi học sinh phải ý thức rằng ChatGPT chỉ là “trợ lý” chứ không thể thay thế tư duy và trí tuệ của chính mình.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ thực tế để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích ý nghĩa sâu sắc của quan điểm với cuộc sống con người.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về quan điểm.

Đoạn văn tham khảo

Một trong những giải pháp quan trọng để hạn chế tình trạng học sinh phụ thuộc vào ChatGPT là tăng cường giáo dục kỹ năng tư duy phản biện và tự học. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh sử dụng ChatGPT như một công cụ hỗ trợ tra cứu, gợi ý ý tưởng, thay vì chép nguyên văn câu trả lời. Các bài tập nên yêu cầu học sinh kiểm chứng, so sánh thông tin từ ChatGPT với các nguồn đáng tin cậy khác, qua đó rèn thói quen xác thực dữ liệu. Nhà trường có thể tổ chức các buổi trải nghiệm “học cùng AI” nhưng kết hợp hoạt động thảo luận nhóm, trình bày miệng để phát triển kỹ năng diễn đạt, sáng tạo. Bên cạnh đó, cần quy định rõ ràng về đạo đức học thuật, xử lý nghiêm các hành vi gian lận, đồng thời khuyến khích học sinh ghi nguồn khi tham khảo ChatGPT. Quan trọng hơn, mỗi học sinh phải ý thức rằng ChatGPT chỉ là “trợ lý” chứ không thể thay thế tư duy và trí tuệ của chính mình. Khi biết sử dụng công cụ đúng cách, các em vừa tận dụng được lợi ích của AI, vừa giữ được bản sắc và năng lực trí tuệ cá nhân.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ của mình về ý kiến: “Công nghệ trí tuệ nhân tạo như ChatGPT chỉ thật sự hữu ích khi con người sử dụng nó một cách chủ động và có trách nhiệm.”

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu về sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo (AI) và sự xuất hiện của ChatGPT – một công cụ thông minh hỗ trợ nhiều lĩnh vực, đặc biệt là giáo dục.

- Dẫn ý kiến cần bàn luận: “Công nghệ trí tuệ nhân tạo như ChatGPT chỉ thật sự hữu ích khi con người sử dụng nó một cách chủ động và có trách nhiệm.”

- Khẳng định đây là một quan điểm đúng đắn, phù hợp trong bối cảnh hiện nay.

* Thân bài:

a. Giải thích ý kiến

- ChatGPT: Chương trình AI xử lý ngôn ngữ, trả lời câu hỏi, viết bài, giải toán, lập trình, sáng tác, dịch thuật…

- Chủ động: Biết tự định hướng mục tiêu sử dụng, tìm kiếm thông tin, khai thác công cụ một cách tích cực.

- Có trách nhiệm: Tuân thủ đạo đức học thuật, không gian lận, kiểm chứng thông tin, tránh lạm dụng.

- Ý kiến nhấn mạnh: Giá trị của công nghệ phụ thuộc vào cách con người sử dụng, không nằm ở bản thân công cụ.

b. Lợi ích của ChatGPT khi được sử dụng chủ động và có trách nhiệm

- Hỗ trợ giáo viên: Giảm tải công việc, thiết kế bài giảng, cá thể hóa việc học.

- Giúp học sinh mạnh dạn hơn: Dễ dàng đặt câu hỏi, luyện kỹ năng tự học, tìm hiểu kiến thức ngoài sách vở.

- Phát triển năng lực số: Rèn kỹ năng khai thác công cụ hiện đại, phù hợp yêu cầu công dân thế kỉ XXI.

- Khuyến khích sáng tạo: Gợi ý ý tưởng cho bài viết, dự án, hoạt động ngoại khóa.

c. Nguy cơ khi sử dụng thiếu chủ động và trách nhiệm

- Sai lệch thông tin: ChatGPT có thể trả lời sai do dữ liệu chưa cập nhật (ví dụ về “Tắt đèn” trong văn bản).

- Phụ thuộc, giảm tư duy phản biện: Sao chép câu trả lời mà không kiểm chứng.

- Gian lận học thuật: Làm bài tập, luận văn mà không tự nghiên cứu.

- Rủi ro an toàn dữ liệu: Có thể bị đánh cắp thông tin cá nhân qua mã độc.

d. Giải pháp

- Giáo dục kỹ năng sử dụng AI: Đưa nội dung này vào chương trình học, hướng dẫn học sinh kiểm chứng thông tin.

- Xây dựng quy tắc đạo đức học thuật: Quy định rõ ràng về việc tham khảo và trích dẫn ChatGPT.

- Rèn luyện tư duy độc lập: Yêu cầu học sinh trình bày, thảo luận, sáng tạo dựa trên dữ liệu ChatGPT cung cấp.

- Ý thức cá nhân: Mỗi người tự nhận thức rằng AI chỉ là công cụ, trí tuệ con người mới là nền tảng.

* Kết bài:

- Khẳng định lại giá trị của ý kiến: Công nghệ chỉ thật sự phát huy tác dụng khi được con người sử dụng đúng cách.

- Mở rộng: Trong kỉ nguyên số, biết khai thác AI một cách thông minh và có trách nhiệm không chỉ giúp học tập hiệu quả mà còn góp phần tạo ra một xã hội học tập bền vững, sáng tạo.

Bài văn tham khảo

Trong kỉ nguyên số, trí tuệ nhân tạo (AI) đã trở thành một phần quen thuộc của đời sống. ChatGPT – sản phẩm nổi bật của công ty OpenAI – xuất hiện như một “trợ lý ảo” thông minh, có thể trả lời câu hỏi, viết bài luận, dịch thuật, lập trình, thậm chí sáng tác thơ nhạc. Sự ra đời của ChatGPT mở ra nhiều cơ hội mới cho giáo dục và học tập. Tuy nhiên, như nhà văn Nguyễn Nhâm đã chỉ ra trong bài viết “Để ChatGPT thúc đẩy sự phát triển của giáo dục”, công cụ này chỉ thực sự hữu ích khi được con người sử dụng một cách chủ động và có trách nhiệm.

Chủ động nghĩa là người dùng biết định hướng mục tiêu, khai thác ChatGPT để tìm kiếm thông tin, gợi ý ý tưởng và hỗ trợ học tập, thay vì thụ động “hỏi gì – nhận nấy”. Có trách nhiệm là tuân thủ đạo đức học thuật, không gian lận, biết kiểm chứng thông tin, nhận thức được giới hạn của công cụ. Nói cách khác, trí tuệ nhân tạo chỉ là chiếc “chìa khóa vạn năng” khi bàn tay con người biết mở đúng cánh cửa.

Khi được sử dụng đúng cách, ChatGPT có thể trở thành người bạn đồng hành đắc lực. Giáo viên có thể dùng nó để thiết kế bài giảng sáng tạo, giao bài tập cá nhân hóa theo năng lực từng học sinh. Học sinh thì mạnh dạn hơn trong việc đặt câu hỏi, tìm hiểu kiến thức ngoài sách giáo khoa; từ đó, phát triển năng lực tự học và kỹ năng số – những phẩm chất quan trọng của công dân thế kỉ XXI. Tôi từng chứng kiến một bạn trong lớp sử dụng ChatGPT để gợi ý dàn ý cho bài thuyết trình, sau đó chỉnh sửa và bổ sung nội dung riêng. Kết quả, bài thuyết trình vừa sinh động vừa mang đậm dấu ấn cá nhân.

Nhưng nếu sử dụng thiếu chủ động và trách nhiệm, ChatGPT sẽ trở thành “con dao hai lưỡi”. Văn bản của Nguyễn Nhâm đã nêu ví dụ điển hình: ChatGPT trả lời sai hoàn toàn về tác phẩm “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố, biến một tác phẩm văn học thành phong trào “tắt đèn” bảo vệ môi trường. Ngoài ra, việc sao chép nguyên văn câu trả lời sẽ làm suy giảm khả năng tư duy phản biện, sáng tạo và dẫn đến gian lận học thuật. Nguy hiểm hơn, ChatGPT có thể bị lợi dụng để phát tán mã độc, đánh cắp dữ liệu cá nhân, gây rủi ro bảo mật.

Vì vậy, để hạn chế nguy cơ, mỗi học sinh cần được giáo dục kỹ năng sử dụng AI một cách thông minh: biết đối chiếu thông tin từ ChatGPT với các nguồn đáng tin cậy; ghi rõ nguồn tham khảo; biến thông tin thu được thành sản phẩm mang dấu ấn cá nhân. Nhà trường cũng nên xây dựng bộ quy tắc đạo đức học thuật rõ ràng và khuyến khích các hoạt động học tập kết hợp giữa AI và tương tác con người, như thảo luận nhóm, phản biện, trình bày miệng.

ChatGPT hay bất cứ công nghệ nào cũng chỉ là công cụ. Giá trị thật sự không nằm ở độ “thông minh” của công cụ, mà ở trí tuệ và bản lĩnh của người sử dụng. Chỉ khi mỗi người chủ động định hướng và chịu trách nhiệm với cách mình khai thác, ChatGPT mới trở thành cánh tay nối dài của tri thức, góp phần làm giàu trí tuệ cá nhân và xây dựng một nền giáo dục sáng tạo, bền vững.