Văn bản ngữ liệu

ĐỂ THÀNH NHÀ VĂN

(Thu Giang, Nguyễn Duy Cần)

Muốn thành một nhà văn hay, cần phải thường viết. “Có rèn mới thành người thợ rèn. Nghề dạy nghề, không còn nguyên tắc nào hay hơn nữa. “Trần Nghiêu Tư làm quan đời nhà Tống, bắn cung giỏi có tiếng, đời bấy giờ không ai bằng. Ông cũng lấy thế làm kiêu căng. Ông thường bắn trong vườn nhà. Một hôm có ông lão bán dầu đi qua, thấy ông đang bắn, đặt gánh xuống, ngấp nghé xem mãi. Ông lão thấy ông Nghiêu Tư bắn mười phát trúng được tám chín thì gật gù, mỉm cười. Nghiêu Tư gọi vào hỏi:

- Nhà ngươi cũng biết bắn ư? Ta bắn chưa được giỏi sao?

Ông lão nói:

- Chẳng giỏi gì cả. Chẳng qua là quen tay thôi!

Nghiêu Tư giận lắm, bảo:

- À, nhà ngươi dám khinh ta bắn không giỏi à? Ông lão nói:

- Cứ xem tôi rót dầu thì rõ.

Nói đoạn, lấy một cái bầu đặt xuống đất, để đồng tiền lên miệng, rồi lấy cái môi từ từ rót dầu qua lỗ đồng tiền mà không dây một tí dầu nào ra ngoài đồng tiền cả. Rồi nói: “Tôi cũng chẳng phải giỏi gì cả, chỉ quen tay mà thôi.” Nghiêu Tư cười cho là phải.

Nhà viết văn sở dĩ viết được một cách dễ dàng, hồn nhiên là nhờ rất nhiều công phu cũng như đã được nhiều công hàm dưỡng. Một người thợ lặn tài, lội trong nước mà không hay là có nước, phải đâu nhất đán mà được: họ đã nhiều tập luyện. Ban đầu cũng phải tranh đấu với nước, lúc tập dượt cũng phải tuân theo nhiều thể thức... nhưng lâu ngày thành thói quen, nên lội trong nước như các loài thuỷ tộc.

Khi nào ta thấy một người viết văn dễ dàng, giản dị và tự nhiên, nên biết rằng nghệ thuật của họ đã lên thật cao rồi, chắc chắn vì đã tốn nhiều công phu tập luyện đến thành như một thiên tính thứ hai.

(Trích Để thành nhà văn, Thu Giang Nguyễn Duy Cần, NXB Trẻ 2021)

22.2. Câu hỏi đọc hiểu và viết

22.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

Xác định câu chủ đề của đoạn trích trên.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: trình bày quan điểm của mình về mối quan hệ giữa “kỹ năng” và “sự sáng tạo” trong văn chương.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu ngắn gọn về văn bản Để thành nhà văn – Thu Giang Nguyễn Duy Cần, trong đó tác giả nhấn mạnh vai trò của rèn luyện để đạt đến sự tự nhiên trong nghệ thuật.

- Dẫn vấn đề: Trong văn chương, “kỹ năng” và “sự sáng tạo” là hai yếu tố quan trọng, có mối quan hệ mật thiết, bổ trợ cho nhau.

- Nêu luận điểm: Muốn đạt thành tựu văn học, người viết cần kết hợp hài hòa kỹ năng và sáng tạo.

* Thân bài:

a. Giải thích khái niệm

- Kỹ năng trong văn chương: Khả năng sử dụng ngôn ngữ, tổ chức bố cục, lựa chọn chi tiết, triển khai mạch cảm xúc…

- Sự sáng tạo trong văn chương: Khả năng tạo ra ý tưởng mới, góc nhìn độc đáo, hình ảnh và cách diễn đạt riêng, mang dấu ấn cá nhân.

- Mối quan hệ: Kỹ năng là nền tảng để hiện thực hóa sáng tạo; sáng tạo là nguồn năng lượng thổi hồn vào kỹ năng.

b. Vai trò của kỹ năng đối với sáng tạo

- Giúp ý tưởng được thể hiện rõ ràng, mạch lạc, tránh rối loạn hoặc khó hiểu.

- Là công cụ để người viết kiểm soát nhịp điệu, bố cục, giọng điệu, từ đó truyền tải ý tưởng một cách hiệu quả.

- Ví dụ: Một nhà văn có ý tưởng hay nhưng thiếu kỹ năng sẽ khó truyền đạt, tác phẩm dễ vụng về hoặc sáo rỗng.

c. Vai trò của sáng tạo đối với kỹ năng

- Giúp tác phẩm thoát khỏi lối mòn, không bị máy móc, khuôn mẫu.

- Tạo dấu ấn cá nhân, sức hút và cảm xúc mới mẻ cho người đọc.

- Ví dụ: Cùng kỹ thuật tả cảnh, nhưng sáng tạo giúp Nguyễn Tuân tạo ra phong cách “ngông” độc đáo, khác biệt hoàn toàn với các nhà văn khác.

d. Minh họa từ văn bản “Để thành nhà văn”

- Thu Giang Nguyễn Duy Cần nhấn mạnh: Viết văn dễ dàng, tự nhiên là kết quả của quá trình khổ luyện (tức rèn kỹ năng).

- Câu chuyện Trần Nghiêu Tư – ông lão bán dầu: Kỹ năng thuần thục (“quen tay”) là kết quả của luyện tập bền bỉ.

- Liên hệ: Sáng tạo muốn bay xa phải đứng trên đôi chân vững chắc của kỹ năng.

đ. Bàn luận mở rộng

- Một số người chỉ chú trọng kỹ năng mà thiếu sáng tạo → tác phẩm chỉ là sự sao chép hoặc mô phỏng, không mới mẻ.

- Ngược lại, chỉ sáng tạo mà thiếu kỹ năng → tác phẩm khó đọc, thiếu mạch lạc.

- Thành công bền vững đòi hỏi kết hợp cả hai yếu tố, trong đó kỹ năng cần được rèn luyện thường xuyên và sáng tạo cần được nuôi dưỡng qua trải nghiệm sống.

* Kết bài:

- Khẳng định: Kỹ năng và sáng tạo trong văn chương như hai cánh của một con chim, thiếu một bên sẽ không thể bay cao và xa.

- Liên hệ bản thân: Người học văn cần vừa rèn luyện kỹ thuật viết, vừa bồi dưỡng khả năng sáng tạo qua đọc sách, quan sát, trải nghiệm.

- Thông điệp: Hãy luyện tập không ngừng để kỹ năng trở thành bản năng, và nuôi dưỡng tâm hồn để sáng tạo luôn tươi mới.

Bài văn tham khảo

Trong văn bản Để thành nhà văn, Thu Giang, Nguyễn Duy Cần khẳng định: muốn viết văn dễ dàng, tự nhiên phải trải qua quá trình khổ luyện lâu dài, giống như tay cung thủ hay người thợ lặn phải “quen tay” mới thành thục. Từ đó, ta thấy rõ một chân lý: trong văn chương, kỹ năng và sáng tạo là hai yếu tố không thể tách rời, bổ trợ cho nhau để làm nên giá trị của tác phẩm.

Kỹ năng trong văn chương là khả năng sử dụng ngôn ngữ, tổ chức bố cục, lựa chọn chi tiết và điều tiết mạch cảm xúc. Sáng tạo là khả năng tìm ra ý tưởng mới, góc nhìn độc đáo, cách diễn đạt riêng mang dấu ấn cá nhân. Nếu ví sáng tạo là đôi cánh, thì kỹ năng chính là thân và đôi chân vững chãi giúp tác phẩm đứng vững trước mắt độc giả. Một nhà văn chỉ có ý tưởng hay mà thiếu kỹ năng sẽ khó truyền tải trọn vẹn cảm xúc, khiến tác phẩm rời rạc. Ngược lại, người có kỹ thuật viết thành thục nhưng thiếu sáng tạo sẽ chỉ tạo ra những trang văn khô cứng, không để lại dư âm.

Kỹ năng giúp sáng tạo “hiện hình” một cách rõ ràng, mạch lạc. Một ý tưởng mới mẻ nếu được diễn đạt bằng câu chữ vụng về sẽ mất đi sức hấp dẫn. Trái lại, sáng tạo giúp kỹ năng tránh rơi vào lối mòn, đem lại sắc màu mới cho văn bản. Nguyễn Tuân, với vốn từ phong phú và kỹ thuật miêu tả điêu luyện, đã dùng sáng tạo để biến mỗi trang viết thành một bức tranh sống động, mang phong cách “ngông” độc đáo. Hay Nam Cao, nhờ kỹ năng kể chuyện chặt chẽ và sự sáng tạo trong khắc họa tâm lý, đã tạo nên những tác phẩm vừa hiện thực vừa giàu sức ám ảnh.

Văn bản của Thu Giang, Nguyễn Duy Cần đã khéo léo dùng câu chuyện Trần Nghiêu Tư – ông lão bán dầu để minh chứng cho vai trò của kỹ năng. Tài bắn cung hay rót dầu đều không đến từ may mắn, mà từ rèn luyện bền bỉ. Viết văn cũng vậy: muốn “tự nhiên” phải tập luyện đến khi ngòi bút như nối liền với mạch cảm xúc, câu chữ tuôn chảy liền mạch. Sáng tạo, khi được nâng đỡ bởi kỹ năng vững vàng, mới có thể cất cánh bay xa.

Thực tế cho thấy, nhiều bạn trẻ yêu văn chương nhưng hoặc chỉ mải tìm ý tưởng mà bỏ qua việc luyện viết, hoặc chỉ chăm trau chuốt câu chữ mà thiếu chất riêng. Cả hai đều khó tạo dấu ấn lâu dài. Muốn đạt đến đỉnh cao, người viết cần rèn luyện hàng ngày, đọc nhiều, viết nhiều, đồng thời trải nghiệm và quan sát để nuôi dưỡng nguồn sáng tạo.

Kỹ năng và sáng tạo trong văn chương giống như hai cánh của một con chim: chỉ khi cân bằng cả hai, con chim mới bay cao và xa. Với người học văn hôm nay, bài học ấy càng đáng suy ngẫm: hãy luyện tập đến khi kỹ năng trở thành bản năng, đồng thời nuôi dưỡng tâm hồn để sáng tạo không bao giờ cạn. Chỉ khi ấy, mỗi trang viết mới thật sự sống động, chạm được đến trái tim người đọc.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Bình luận về ý kiến: “Sự tự nhiên trong nghệ thuật là kết quả của sự khổ luyện”.

- Hệ thống ý

+ “Sự tự nhiên” trong nghệ thuật không phải là món quà trời ban sẵn, mà là thành quả của một quá trình khổ luyện lâu dài.

+ Nếu không khổ luyện, sự biểu đạt sẽ vụng về, rời rạc và gượng ép; ngược lại, khi kỹ thuật đã thấm vào máu, người nghệ sĩ mới có thể thả hồn sáng tạo một cách uyển chuyển, hồn nhiên.

+ Sự tự nhiên trong nghệ thuật không phải “may mắn” hay “ngẫu hứng” mà là phần thưởng xứng đáng cho những tháng năm khổ luyện, kiên trì và đam mê không mỏi.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ thực tế để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích ý nghĩa sâu sắc của quan điểm với cuộc sống con người.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về quan điểm.

Đoạn văn tham khảo

“Sự tự nhiên” trong nghệ thuật không phải là món quà trời ban sẵn, mà là thành quả của một quá trình khổ luyện lâu dài. Khi ta chiêm ngưỡng một bức tranh hài hòa màu sắc, một áng văn tuôn chảy mạch lạc hay một bản nhạc giàu cảm xúc, ít ai hình dung được đằng sau đó là vô số giờ miệt mài thử – sai, sửa – viết, luyện – bỏ. Cái “tự nhiên” mà ta thấy thực chất là kỹ năng đã được mài giũa đến mức trở thành bản năng. Nếu không khổ luyện, sự biểu đạt sẽ vụng về, rời rạc và gượng ép; ngược lại, khi kỹ thuật đã thấm vào máu, người nghệ sĩ mới có thể thả hồn sáng tạo một cách uyển chuyển, hồn nhiên. Leonardo da Vinci từng vẽ hàng trăm bản phác họa trước khi hoàn thiện “Mona Lisa”; Nam Cao viết đi viết lại để cho ra những trang văn chân thật, giản dị mà ám ảnh. Vì thế, sự tự nhiên trong nghệ thuật không phải “may mắn” hay “ngẫu hứng” mà là phần thưởng xứng đáng cho những tháng năm khổ luyện, kiên trì và đam mê không mỏi.