PHIM HAY VƯỢT THỜI GIAN: “CHUYỆN TỬ TẾ” – HÃY BỀN BỈ ĐÁNH THỨC NÓ!

(Hoàng Vân)

“Bộ phim tài liệu nổi tiếng “Chuyện tử tế” bắt đầu từ câu chuyện ngày giỗ đầu của nhà quay phim Đồng Xuân Thuyết (1940 - 1986). Những thước phim hồi tưởng lại hình ảnh đạo diễn Trần Văn Thủy với nhà quay phim Đồng Xuân Thuyết. Trên giường bệnh, nhà quay phim Đồng Xuân Thuyết tâm sự với bạn bè, sau những cơn đau xé ruột thì những lúc tỉnh táo thì ông thích đọc sách và rất thích đoạn luận về tâm hồn và thể xác trong cuốn sách “Quy luật của muôn đời” của nhà văn Nga Dumbatzê.

[...]

Hành trình bộ phim cứ thế trên chặng đường đi tìm những câu chuyện tử tế, trả lời cho câu hỏi “Thế nào là sự tử tế?”. Đạo diễn Trần Văn Thủy đã kéo mạch phim đi theo những phận đời, những hoàn cảnh sống khác nhau. Đó là hình ảnh một giáo viên dạy Toán giỏi phải đi bán rau kiếm sống. Đó cũng là hình ảnh cựu chiến binh từng chiến đấu dũng cảm 8 lần bị thương, với đời thường lăn lộn kiếm sống qua ngày bằng công việc sửa xe đạp...

Lấy đi nhiều nước mắt của người xem trong phim là hình ảnh cậu bé có người mẹ bị hủi. Vì thương con, và chịu sự kì thị của người đời, người mẹ ấy chỉ biết đêm đêm, trong cái tối tăm, dù gió bấc mưa phùn vẫn miệt mài đóng từng viên gạch để xây ngôi nhà cho con. Hạnh phúc cuối cùng cũng mỉm cười khi người mẹ hủi ấy được bác sĩ cứu chữa và trở về với cậu con trai. Hình ảnh mẹ dắt con đi dọc bờ sông khiến người xem ấm lòng đến lạ. Đó cũng là một câu chuyện tử tế.

Năm 2016, nhân dịp hơn 30 năm bộ phim “Chuyện tử tế” được giới thiệu với công chúng, đạo diễn Trần Văn Thủy có chia sẻ rằng, khát vọng của xã hội gồm có những người tử tế, xã hội không có người tử tế thì khó sống lắm. “Trong môi trường đạo đức này, xuất phát từ việc giáo dục chân chính, giáo dục đầu tiên phải dạy là làm người”, ông nói.

Có người nói đạo diễn Trần Văn Thủy dũng cảm khi làm phim, nhưng ông nói mình không nghĩ tới sự dũng cảm nào cả, mà việc tới thì phải làm, phải có trách nhiệm với đất nước. Và cũng bởi tình yêu quê hương đất nước, mong muốn một cuộc sống tốt đẹp hơn, nên ông không có gì phải sợ, và làm phải bằng hết khả năng của mình trong công việc.

[...]

“Chuyện tử tế” là một bộ phim tài liệu nổi tiếng của đạo diễn Trần Văn Thủy, được sản xuất năm 1985. Bộ phim được xem là “siêu phẩm” của Việt Nam khi một tác phẩm phim tài liệu được chiếu độc lập ngoài các rạp chiếu phim, với các suất chiếu dày đặc, thay vì thói quen là phim tài liệu là để “chiếu kèm với phim truyện”. Tác phẩm này cũng là tập 2 của bộ phim tài liệu gây tiếng vang trước đó - “Hà Nội trong mắt ai” (năm 1982) của đạo diễn Trần Văn Thuỷ.

“Chuyện tử tế” đã giành giải Bồ câu bạc tại Liên hoan phim Quốc tế Leipzig, Cộng hòa Dân chủ Đức và được 12 đài truyền hình quốc tế mua bản quyền để phát lại. Cho đến nay đây vẫn được đánh giá là một trong những bộ phim tài liệu xuất sắc nhất của đạo diễn Trần Văn Thủy cùng với các tác phẩm nổi tiếng của ông như “Những người dân quê tôi”, “Hà Nội trong mắt ai”, “Tiếng vĩ cầm ở Mỹ Lai”,...

Với những sự chiêm nghiệm ở hiện tại, sức sống của bộ phim còn nguyên giá trị, khi câu chuyện về “việc tử tế, người tử tế” vẫn là đề tài bàn luận hàng ngày trên các phương tiện truyền thông, mạng xã hội. Không ít khán giả sau khi xem bộ phim này đã cho rằng “Chuyện tử tế tưởng đơn giản, nhưng làm được lại không đơn giản. Bộ phim này lột tả được một phần lớn thực trạng thời bấy giờ và thời nay”; hay “Một bộ phim đi trước thời đại với những triết lí đơn giản của cuộc sống”. Bởi vậy, nếu có thể bạn hãy dành chút thời lượng để xem lại tác phẩm từng được nhận định là “một trong những bộ phim tài liệu cần thiết công chiếu cho nhân loại” này.”

(Trích Phim hay vượt thời gian: “Chuyện tử tế” - Hãy bền bỉ đánh thức nó! - Hoàng Vân, theo dantri.com.vn)

19.2. Câu hỏi đọc hiểu và viết

19.2.1. Câu hỏi đọc hiểu

Văn bản được viết ra nhằm mục đích gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: nghị luận về chủ đề: “Mỗi cá nhân là một hạt giống tử tế – hãy gieo và nuôi dưỡng nó bằng hành động cụ thể.”

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Dẫn dắt từ văn bản “Chuyện tử tế” – một bộ phim tài liệu xúc động về những con người bình dị nhưng sống tử tế giữa cuộc đời.

- Dẫn đến luận đề: Từ gợi dẫn đó, chúng ta nhận ra rằng mỗi cá nhân là một hạt giống tử tế – hãy gieo và nuôi dưỡng nó bằng hành động cụ thể.

* Thân bài:

a. Giải thích ý kiến

- “Mỗi cá nhân là một hạt giống tử tế”: Mỗi con người đều có tiềm năng hướng thiện, biết yêu thương, sẻ chia, sống có đạo đức và trách nhiệm.

- “Gieo và nuôi dưỡng”: Không chỉ có phẩm chất tốt là đủ, mà cần hành động, rèn luyện, nuôi lớn từ những điều bình dị nhất trong đời sống.

- “Bằng hành động cụ thể”: Không dừng lại ở lý tưởng hay lời nói, mà phải được thể hiện bằng việc làm thiết thực, dù nhỏ bé.

=> Ý kiến nhấn mạnh: Tử tế là thứ có sẵn trong mỗi con người nhưng cần được nuôi dưỡng liên tục bằng hành động cụ thể mới có thể lan tỏa và duy trì trong xã hội.

b. Phân tích, bàn luận

- Vì sao mỗi cá nhân cần gieo và nuôi dưỡng sự tử tế?

+ Vì tử tế là giá trị đạo đức nền tảng làm nên nhân cách con người.

+ Xã hội văn minh cần được dựng xây từ những hành động lương thiện, công bằng, nhân ái.

+ Sự tử tế không tự nhiên sinh ra cũng không tự nhiên tồn tại – nếu không nuôi dưỡng, nó sẽ bị lấn át bởi ích kỷ, thờ ơ, vụ lợi.

- Làm sao để gieo và nuôi dưỡng sự tử tế?

+ Bắt đầu từ những việc nhỏ: Giúp đỡ người khó khăn, nói lời tử tế, giữ gìn môi trường sống, trung thực trong học tập và công việc,...

+ Giáo dục gia đình và nhà trường cần chú trọng rèn luyện nhân cách, không chỉ truyền đạt tri thức.

+ Cá nhân phải tự rèn luyện đạo đức, tự soi mình, không bị cuốn theo cái xấu, cái sai.

+ Truyền thông, nghệ thuật cũng là môi trường góp phần lan tỏa tử tế (như phim “Chuyện tử tế”).

c. Dẫn chứng minh họa

- Từ văn bản: Câu chuyện về người mẹ hủi, người thầy giáo giỏi phải đi bán rau, cựu chiến binh sửa xe… → họ âm thầm sống tử tế dù đời không dễ dàng.

- Thực tiễn đời sống: Người trẻ khởi xướng các chiến dịch vì cộng đồng (hiến máu, “ATM gạo”, cứu trợ bão lũ,…); người già nhặt ve chai nuôi học sinh nghèo,...

- Phản đề nhẹ: Có người viện lý do "xã hội quá phức tạp để tử tế", nhưng thực ra chính vì phức tạp mà sự tử tế càng đáng quý.

d. Mở rộng, nâng cao

- Tử tế là một hành trình bền bỉ, không phải việc làm trong khoảnh khắc.

- Sống tử tế cũng là một cách yêu nước, góp phần xây dựng xã hội nhân văn, phát triển bền vững.

- Mỗi người gieo hạt tử tế – cả cộng đồng sẽ gặt hái mùa lương thiện.

* Kết bài:

- Khẳng định lại: Mỗi cá nhân đều mang trong mình mầm tử tế, vấn đề là có dám gieo và nuôi nó bằng hành động hay không.

- Kêu gọi: Đừng để tử tế chỉ là khẩu hiệu – hãy bắt đầu từ chính bản thân, mỗi ngày.

Bài văn tham khảo

Trong bộ phim tài liệu nổi tiếng Chuyện tử tế của đạo diễn Trần Văn Thủy, được gợi dẫn lại trong bài viết Phim hay vượt thời gian: “Chuyện tử tế” – Hãy bền bỉ đánh thức nó!, người xem như lặng đi trước những phận đời thầm lặng nhưng sống tử tế giữa bao khốn khó. Một người thầy dạy Toán giỏi phải đi bán rau, một cựu chiến binh từng 8 lần bị thương giờ sửa xe đạp kiếm sống, hay người mẹ bị hủi đêm đêm đóng gạch nuôi con... Tất cả họ đều là những minh chứng sống động rằng: “Mỗi cá nhân là một hạt giống tử tế – hãy gieo và nuôi dưỡng nó bằng hành động cụ thể.”

“Mỗi cá nhân là một hạt giống tử tế” – đó là một cách nói hình ảnh để chỉ rằng trong mỗi con người đều tiềm ẩn khả năng sống lương thiện, nhân ái, biết yêu thương và sẻ chia. Nhưng hạt giống không tự nảy mầm nếu không có đất tốt, nước tưới, ánh sáng. Cũng vậy, sự tử tế không thể tồn tại nếu không được nuôi dưỡng, rèn luyện, và được thể hiện bằng những việc làm thiết thực. Chỉ khi mỗi người gieo mầm tử tế bằng hành động cụ thể – từ những điều nhỏ bé nhất – thì xã hội mới có thể trở nên tốt đẹp hơn.

Sự tử tế cần được bắt đầu từ chính đời sống thường nhật: biết nhường ghế cho người già, giúp đỡ người gặp khó, không xả rác nơi công cộng, trung thực trong học tập và công việc. Đó là những hành động nhỏ nhưng chứa đựng sức mạnh lớn. Và khi nhiều người cùng làm điều tử tế, một cộng đồng sẽ hình thành thói quen sống đẹp. Đặc biệt, giáo dục gia đình, nhà trường phải là nơi gieo mầm tử tế cho mỗi cá nhân từ khi còn nhỏ. Không phải ngẫu nhiên mà đạo diễn Trần Văn Thủy khẳng định: “Giáo dục đầu tiên phải dạy là làm người.”

Trong phim Chuyện tử tế, người mẹ mắc bệnh hủi vẫn âm thầm đóng gạch trong đêm tối để xây nhà cho con – một hành động tử tế không cần ồn ào nhưng đủ sức lay động hàng triệu trái tim. Ngoài đời thực, có cụ ông 70 tuổi nhặt ve chai suốt mấy năm trời để xây nhà tình thương cho học sinh nghèo. Những việc làm như thế có thể không được đưa lên truyền hình, nhưng là bằng chứng cho thấy sự tử tế luôn hiện diện, chỉ cần ta biết nhìn thấy và trân trọng.

Có người biện minh rằng xã hội hiện đại quá phức tạp để sống tử tế. Nhưng chính vì phức tạp nên tử tế lại càng cần được nuôi dưỡng. Không có hành động tốt đẹp nào là vô ích. Ngay cả một lời nói dễ nghe, một ánh mắt cảm thông cũng có thể là khởi đầu cho một vòng tròn yêu thương lan tỏa.

Tóm lại, mỗi con người đều là một hạt giống tử tế. Chúng ta không thể mong muốn một xã hội tử tế nếu bản thân từng người không sẵn lòng gieo mầm và vun trồng bằng hành động cụ thể mỗi ngày. Đừng để sự tử tế là điều gì quá lớn lao hay xa vời. Hãy bắt đầu bằng chính thái độ sống của mình – bởi gieo hạt hôm nay, mới mong gặt quả ngọt lành mai sau.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về trách nhiệm công dân trong cuộc sống hôm nay.

- Hệ thống ý

+ Trách nhiệm công dân là ý thức tự giác thực hiện nghĩa vụ đối với xã hội, từ những hành động nhỏ như giữ gìn vệ sinh công cộng, tuân thủ pháp luật đến việc góp sức xây dựng cộng đồng văn minh, phát triển.

+ Trong bối cảnh đất nước hội nhập mạnh mẽ, tinh thần trách nhiệm lại càng cần thiết – để đối mặt với các vấn đề như ô nhiễm môi trường, bất công xã hội, và cả sự thờ ơ, vô cảm trong ứng xử.

+ Mỗi chúng ta, đặc biệt là thế hệ trẻ, cần xác lập cho mình ý thức trách nhiệm – không chỉ bằng lời nói mà còn bằng hành động cụ thể, thiết thực – như một cách thể hiện lòng yêu nước trong thời bình.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ thực tế để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về trách nhiệm công dân trong cuộc sống hôm nay.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về quan điểm.

Đoạn văn tham khảo

“Việc tới thì phải làm, phải có trách nhiệm với đất nước” – lời chia sẻ mộc mạc nhưng sâu sắc của đạo diễn Trần Văn Thủy trong văn bản “Phim hay vượt thời gian: Chuyện tử tế – Hãy bền bỉ đánh thức nó!” đã gợi nhắc mỗi người về trách nhiệm công dân trong cuộc sống hôm nay. Trách nhiệm công dân là ý thức tự giác thực hiện nghĩa vụ đối với xã hội, từ những hành động nhỏ như giữ gìn vệ sinh công cộng, tuân thủ pháp luật đến việc góp sức xây dựng cộng đồng văn minh, phát triển. Trong bối cảnh đất nước hội nhập mạnh mẽ, tinh thần trách nhiệm lại càng cần thiết – để đối mặt với các vấn đề như ô nhiễm môi trường, bất công xã hội, và cả sự thờ ơ, vô cảm trong ứng xử. Một xã hội không thể vững mạnh nếu thiếu đi những con người dám “làm việc cần làm” vì lợi ích chung. Vì vậy, mỗi chúng ta, đặc biệt là thế hệ trẻ, cần xác lập cho mình ý thức trách nhiệm – không chỉ bằng lời nói mà còn bằng hành động cụ thể, thiết thực – như một cách thể hiện lòng yêu nước trong thời bình.