Những ngọn lửa

(Nguyễn Bích Lan)

Năm tôi tám tuổi người dì duy nhất của tôi bị bệnh nặng qua đời. Hình ảnh cuối cùng mà tôi lưu giữ về dì là cảnh đứa con gái hơn một tuổi của dì được cho vào gặp mẹ lần cuối.

Đứa bé trông thấy dì vừa bật ra những tiếng ê a đầy vui thích vừa vạch áo dì lên bú lấy bú để núm vú thâm đen. Mẹ tôi đã trụ được qua cái giây dì tắt thở, nhưng trước cảnh đó mẹ không chịu đựng nổi. Mẹ ngất lịm.

Lúc đó tôi không khóc. Tôi quay mặt ra ngoài cửa sổ. Mắt tôi nhìn đăm đăm cây bằng lăng đang trổ hoa, nhưng tâm trí tôi không thể nào dứt khỏi cảnh tượng đang diễn ra trong căn phòng ngột ngạt. Tôi cảm thấy từ một góc bí mật nào đó rất sâu trong con người mình một ngọn lửa bắt đầu được nhóm lên. Mãi về sau tôi mới biết gọi tên ngọn lửa đó là ước mơ.

Một ngọn lửa ước mơ sinh ra từ đau thương.

Những ngọn lửa ước mơ sinh ra từ đau thương thường rất mãnh liệt, không dễ gì dập tắt được. Điều ấy cũng mãi sau này tôi mới biết.

***

Mười bảy tuổi tôi trốn nhà đi thi đại học. Tôi coi đó là một cái tội, bởi vì tôi biết nếu tôi thi đỗ thì tôi sẽ chất lên vai cha mẹ thêm một gánh khổ.

Khi ấy nhà chúng tôi đang đứng trên bờ vực của sự khánh kiệt. Trước khi tôi đi thi, mưa lớn đã hoành hành hơn hai ngày trời. Đầm cá cha tôi thầu của hợp tác xã, cái “hố nước đỏng đảnh” mà gia đình tôi đã đổ tất cả tiền vốn, công sức, niềm tin và hi vọng vào có nguy cơ bị mất trắng […]. Đi thi về đến nhà, nghe nói cha đang ở ngoài đầm cá tôi vội chạy ra đó. Tôi thấy cha đang lặn ngụp trong làn nước đục ngầu. Tôi không biết cha mò gì, tìm gì giữa biển nước mênh mông ấy, hay cha dầm mình xuống đó cốt để dìm đi cái cảm giác tiếc của và nỗi phẫn uất trước sự tàn nhẫn của thiên tai.

[…] Cha bị viêm phổi cấp phải nằm viện. Cơ thể cha phản ứng với một số thuốc kháng sinh khiến quá trình điều trị càng trở nên khó khăn và tốn kém. Mẹ tôi van lạy hết người này đến người khác. Van lạy các bác sĩ cứu sống cha. Van lạy những người họ hàng để vay tiền. Van lạy tôi đừng có đứng trơ ra nhìn mẹ trong những lúc quẫn bách. Quả thật trong những lúc quẫn bách muốn sai bảo gì tôi mẹ cứ luôn miệng nói: “Mẹ lạy mày, mau chân lên cho mẹ nhờ...”.

Trong những ngày quẫn bách ấy, vào một buổi chiều, tôi cùng lúc nhận được giấy đòi nợ ngân hàng và giấy báo điểm thi đại học. Tôi tức tốc đạp xe đến bệnh viện. Trên đường đi tôi tính nói với cha mẹ đủ điều, thế nhưng khi tôi bước chân vào cửa phòng bệnh nơi cha tôi nằm, những lời lẽ tôi chuẩn bị sẵn trong đầu dường như bị một cục tẩy vô hình xóa sạch trong tích tắc. Tôi đứng trơ ra.

Cha tôi ra viện, chưa hoàn toàn bình phục đã phải đối mặt với những khoản nợ. Những khoản nợ đó không thật lớn, nhưng như người ta nói, chúng tôi đã “phá sản”, nên mọi món nợ đều là nợ xấu. Dù chỉ đòi được một đồng người ta cũng đòi róng riết. Cha mẹ tôi bàn nhau bỏ làng ra đi.

Chúng tôi chuyển về quê ngoại sống nhờ trong căn nhà của ông bà tôi. Cha tôi học nuôi giun đất trên mảnh vườn gần như bị bỏ hoang của ông bà. Cha tôi mát tay. Lũ giun mắn đẻ. Trong vòng chưa đầy một trăm ngày chúng tôi đã có được lứa giun đầu tiên. Cha tôi bỏ công đi thuyết phục những hộ nuôi gia cầm trong vùng mua giun. “Mua giun đi”, có lúc tôi rợn tóc gáy khi nghe tiếng rao bán giun của cha tôi vang vang trong một con ngõ dài. Cha cũng có khiếu bán hàng. Ban đầu người ta mua thử giun của cha, sau đó người ta mua thật, mua thường xuyên.

[…] Ngay trong năm đầu tiên lập trang trại nhà tôi đã thu lợi đáng kể. Sau năm thứ hai tiền thu được từ những lứa lợn, lứa gà xuất trại đủ để chúng tôi trang trải các món nợ mà nhà tôi mắc phải từ khi cha thầu đầm nuôi cá. Ban ngày tôi cũng như cha miên man với đám giun đất và những đàn lợn, đàn gà. Buổi tối cha về nhà chính, uống rượu, nghe đài, còn tôi ở ngoài trang trại, thức và ngủ giữa tiếng kêu ụt ịt của những con lợn háu ăn và tiếng quang quác của những con gà không lúc nào hết bồn chồn.

Cha tôi khen tôi có chí làm giàu, có thể trở thành một chủ trang trại. Những lúc ngọn lửa trong cha bùng lên dữ dội, cha vạch ra một tương lai tươi sáng của một trang trại có hệ thống tưới tiêu hiện đại, có những cái máy ấp trứng tân tiến, có xe tải nhỏ để chuyên chở nông phẩm, và có nhiều thứ khác nữa.

Cha không biết tôi có ngọn lửa của riêng mình.

Bốn năm trôi qua kể từ khi nhà tôi phá sản vì nuôi cá. Một hôm tôi đang ủ phân gà ở cái góc xa nhất của trang trại thì bị mẹ gọi về. Bước vào ngõ tôi thấy cha đang đi đi lại lại trong hiên, tay phải cầm một chiếc phong bì và một tờ giấy khổ A4, tay trái chém không khí liên hồi như muốn minh họa cho một lời tuyên bố hùng hồn.

“Mày vào đây, vào đây ngay” - cha nói lớn với tôi như thể tôi đã gây ra chuyện gì đó nghiêm trọng. Tôi lẳng lặng bước tới chỗ cha.

- Mày trốn cha mẹ đi thi đại học hồi nào? - cha nghiêm giọng hỏi.

- Hồi con bảo con đi tìm mua giống gà lai chọi - tôi đáp, giọng thành thực.

- À, thì ra mày dối cha dối mẹ. Mày không có gan nói thật phỏng?

- Nói thật làm gì cha, lỡ con thi trượt mẹ lại xót tiền... với lại xấu hổ chết.

- Mày học hồi nào mà thi?

- Tối nào con chả học.

- Mày học ngoài trại gà?

- Vâng. […]

- Mày thi lần này là lần thứ mấy rồi hả? Cha hỏi như thể cha nghi năm nào tôi cũng trốn cha mẹ đi thi đại học.

Tôi lại im lặng vài giây. Rồi tôi trả lời rành rọt:

- Lần thứ hai.

- Lần trước mày trượt?

- Không ạ.

- Mày đỗ?

- Vâng.

- Mày nói lạ.

Tôi không cãi cha, lẳng lặng đi vào buồng lật cuốn sổ tay lấy ra giấy báo điểm thi đại học được cất trong đó suốt bốn năm trời.

Cha cầm tờ giấy cũ, đọ nó với tờ giấy mới, rồi cha cúi xuống những con chữ, lẩm nhẩm đọc “Trường đại học y...”, ngày tháng..., toán tám, hóa chín, sinh chín. Miệng cha lại bật ra tiếng kêu trời hoan hỉ.

Lúc ấy cha đã nhận ra tôi cũng có ngọn lửa của riêng mình. Những ngọn lửa của ước mơ sinh ra từ đau thương thường rất mãnh liệt, không dễ gì dập tắt nổi.

(Những ngọn lửa, Nguyễn Bích Lan, Dẫn theo https://cuoituan.tuoitre.vn)

Xác định ngôi kể trong văn bản trên.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Phân tích vẻ đẹp phẩm chất của nhân vật “tôi” trong truyện ngắn Những ngọn lửa của tác giả Nguyễn Bích Lan.

- Hệ thống ý:

+ Nhân vật “tôi” là một người con trong một gia đình có điều kiện không khá giả, phải trải qua nhiều biến cố nhưng luôn siêng năng, chăm chỉ lao động để phụ giúp bố mẹ gây dựng cơ nghiệp.

+ “Tôi” có một “ngọn lửa” bền bỉ được nhen nhóm từ thưở ấu thơ, ước mơ trở thành một sinh viên trường y cháy bỏng khiến cậu con trai mới lớn ấy có đủ dũng khí “trốn nhà đi thi đại học” giữa lúc gia đình đang đứng trước nguy cơ khánh kiệt, phá sản.

+ “Tôi” kiên định với khao khát của riêng mình, dù trong những hoàn cảnh khó khăn nhất, vẫn luôn ấp ủ, nuôi dưỡng, không từ bỏ giấc mơ của mình.

+ “Tôi” còn là một người con hiếu thảo, biết yêu thương cha mẹ, biết suy nghĩ cho gia đình khi đã tạm gác lại ước mơ riêng để không tạo thêm gánh nặng cho cha mẹ, cùng sẻ chia để gia đình đi qua khốn khó.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Phân tích rõ vẻ đẹp phẩm chất của nhân vật “tôi” được thể hiện trong văn bản đọc hiểu.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Nhân vật “tôi” trong truyện ngắn Những ngọn lửa của Nguyễn Bích Lan hiện lên với nhiều vẻ đẹp đáng trân trọng. Trước hết, đó là hình ảnh một người con sinh ra trong một gia đình nghèo khó, sớm phải đối mặt với những biến cố, song luôn siêng năng, chăm chỉ lao động để cùng cha mẹ dựng lại cơ nghiệp. Giữa lúc gia đình khánh kiệt, “tôi” đã biết gác lại giấc mơ, lăn lộn với giun đất, đàn lợn, đàn gà để sẻ chia gánh nặng cùng cha mẹ. Nhưng ẩn sâu trong cuộc đời nhọc nhằn ấy, “tôi” vẫn nuôi dưỡng một ngọn lửa bền bỉ – ước mơ được trở thành sinh viên trường y. Ngọn lửa ấy được nhóm lên từ thuở ấu thơ, trở thành động lực thôi thúc cậu con trai dũng cảm trốn nhà đi thi đại học, bất chấp cảnh gia đình kiệt quệ. Đó là một ước mơ kiên định, mãnh liệt, được chắt chiu và nuôi dưỡng suốt nhiều năm, không một khó khăn nào có thể dập tắt. Đồng thời, nhân vật “tôi” còn là một người con hiếu thảo, luôn nghĩ cho cha mẹ, lo sợ mình trở thành gánh nặng, sẵn sàng hy sinh hạnh phúc cá nhân để gia đình được yên ấm. Chính sự kiên cường, giàu nghị lực, giàu tình yêu thương ấy đã làm nên vẻ đẹp sáng ngời của “tôi” – một biểu tượng cho khát vọng sống và vươn lên của con người trong gian khó.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Những ngọn lửa” của Nguyễn Bích Lan.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Bích Lan và truyện ngắn Những ngọn lửa: ghi lại hành trình đầy gian khổ nhưng thấm đẫm khát vọng của nhân vật “tôi”.

- Nêu vấn đề: tác phẩm làm nổi bật vẻ đẹp của nghị lực, khát vọng sống và ước mơ cháy bỏng trong nghịch cảnh.

* Thân bài:

a. Nội dung chính của tác phẩm

- Nhân vật “tôi” từ tuổi thơ đã sớm chứng kiến mất mát, đau thương (cái chết của dì).

- Ngọn lửa ước mơ được nhóm lên từ chính những nỗi đau, trở thành động lực sống.

- Gia đình khánh kiệt, cha mẹ rơi vào cảnh nợ nần, cha bệnh nặng, mẹ tần tảo van lạy khắp nơi → hoàn cảnh vô cùng khó khăn.

- Nhân vật “tôi” vẫn âm thầm giữ lửa ước mơ, nỗ lực học tập trong cảnh khổ cực.

- Sau nhiều năm giấu kín, cuối cùng “tôi” bộc lộ ước mơ trở thành sinh viên đại học y, được cha công nhận.

b. Vẻ đẹp của nhân vật “tôi”

- Ý chí nghị lực phi thường: không ngã quỵ trước gian khó, biết hy sinh để cùng cha mẹ gánh vác.

- Ước mơ cháy bỏng: khát vọng học tập, trở thành bác sĩ – một ngọn lửa sinh ra từ đau thương nhưng bền bỉ, mãnh liệt.

- Hiếu thảo, giàu tình yêu thương: lo lắng không muốn làm cha mẹ thêm khổ, hy sinh hạnh phúc riêng cho gia đình.

- Sống kiên định, bền bỉ: âm thầm giữ vững đam mê học tập nhiều năm, cuối cùng chạm đến ước mơ.

c. Ý nghĩa và giá trị tư tưởng

- Khẳng định: những ngọn lửa ước mơ sinh ra từ gian khổ càng bền bỉ, mạnh mẽ, không gì có thể dập tắt.

- Tác phẩm gửi gắm niềm tin vào sức mạnh của nghị lực và ước mơ trong cuộc đời.

- Đồng thời phản ánh, trân trọng tình cảm gia đình – nền tảng giúp con người vượt qua sóng gió.

d. Bài học cho tuổi trẻ hôm nay

- Cần biết ấp ủ và nuôi dưỡng ước mơ, dù hoàn cảnh khó khăn.

- Phải có nghị lực, dám kiên trì theo đuổi, không lùi bước trước nghịch cảnh.

- Trân trọng tình thân, biết hy sinh, chia sẻ để vượt qua gian nan cùng gia đình.

* Kết bài:

- Khẳng định lại: Những ngọn lửa của Nguyễn Bích Lan là một truyện ngắn giàu ý nghĩa, để lại nhiều xúc động.

- Tác phẩm ca ngợi sức mạnh của ước mơ và nghị lực sống kiên cường của con người trong nghịch cảnh.

- Liên hệ bản thân và thế hệ trẻ: hãy biết sống có hoài bão, nuôi dưỡng ngọn lửa ước mơ, không ngừng vươn lên để khẳng định giá trị bản thân.

Bài văn tham khảo

Trong nền văn học Việt Nam đương đại, Nguyễn Bích Lan là một cái tên đặc biệt. Bà không chỉ là một nhà văn tài năng mà còn là biểu tượng của nghị lực sống mãnh liệt. Truyện ngắn Những ngọn lửa đã để lại nhiều dư âm sâu lắng, bởi nó khắc họa chân thực hành trình trưởng thành, vượt qua nghịch cảnh của nhân vật “tôi”, đồng thời khẳng định sức mạnh của ước mơ được nhóm lên từ đau thương.

Ngay từ tuổi thơ, nhân vật “tôi” đã phải chứng kiến nỗi đau mất mát khi người dì qua đời. Trong khoảnh khắc ấy, một ngọn lửa âm thầm nhen nhóm trong tâm hồn non nớt – ngọn lửa của ước mơ. Đó không phải là ước mơ bình thường, mà là một khát vọng được sinh ra từ nỗi đau, vì thế càng bền bỉ và mãnh liệt. Trải qua những biến cố kế tiếp – gia đình lâm vào cảnh khánh kiệt, cha mắc bệnh nặng, mẹ ngược xuôi van lạy khắp nơi – cuộc đời “tôi” là chuỗi ngày đầy gian nan. Thế nhưng, trong hoàn cảnh tưởng chừng bế tắc ấy, ngọn lửa ước mơ vẫn âm thầm cháy, nuôi dưỡng niềm tin cho nhân vật vượt lên tất cả.

Nhân vật “tôi” hiện lên với nhiều phẩm chất đáng quý. Trước hết, đó là một con người có nghị lực phi thường. Không đầu hàng nghịch cảnh, “tôi” cùng cha mẹ gánh vác việc nhà, vừa lao động vất vả vừa kiên trì học tập trong âm thầm. Bên cạnh đó, nhân vật còn giàu tình thương và hiếu thảo. Vì lo sợ cha mẹ thêm gánh nặng, “tôi” giấu đi việc thi đỗ đại học, chấp nhận hy sinh ước mơ để cùng gia đình vượt qua khốn khó. Và trên hết, đó là con người kiên định, biết ấp ủ khát vọng bền bỉ suốt nhiều năm. Khi sự thật được hé lộ, niềm hạnh phúc vỡ òa không chỉ cho riêng “tôi” mà còn cho cả người cha, bởi ông đã nhận ra con mình cũng có “ngọn lửa” riêng – cháy sáng không ngừng.

Truyện ngắn mang đến nhiều ý nghĩa sâu sắc. Nó khẳng định một chân lý giản dị mà lớn lao: những ước mơ sinh ra từ đau thương càng trở nên mãnh liệt, không dễ gì dập tắt. Dẫu cuộc sống có phủ đầy bóng tối, con người vẫn có thể vượt lên bằng chính nghị lực và khát vọng của mình. Đồng thời, tác phẩm còn gợi nhắc đến vai trò thiêng liêng của tình cảm gia đình – nơi nhen nhóm, chở che và tiếp sức cho mỗi con người trong hành trình trưởng thành.

Từ câu chuyện ấy, tuổi trẻ hôm nay càng thấm thía nhiều bài học. Mỗi chúng ta cần biết nuôi dưỡng hoài bão, không sợ hãi trước khó khăn. Chỉ khi có nghị lực và lòng kiên trì, ta mới có thể biến ước mơ thành hiện thực. Đồng thời, ta cũng phải trân trọng tình thân, bởi đó là nguồn động viên lớn lao giúp ta vững vàng bước tiếp.

Những ngọn lửa của Nguyễn Bích Lan vì thế không chỉ là câu chuyện riêng của nhân vật “tôi” mà còn là thông điệp gửi gắm đến tất cả chúng ta: hãy luôn giữ cho mình một ngọn lửa trong tim. Ngọn lửa ấy sẽ soi sáng, sưởi ấm và dẫn dắt ta trên hành trình vươn tới những giá trị tốt đẹp nhất của cuộc đời.