Chuyện tình ở lan trì

(Vũ Trinh)

Nguyễn Sinh, người Thanh Trì, diện mạo tuấn tú, phong thái đường hoàng, mồ côi cha từ sớm. Thuở nhỏ, Sinh có đi học nhưng vì nhà nghèo, không được học đến nơi đến chốn. Cạnh làng có dòng sông nhỏ, nhà Sinh vốn làm nghề chèo thuyền nên Sinh cũng theo nghề. Khi nhàn rỗi, Sinh tập hát các bài ca chèo thuyền. Mỗi khi chàng cất lời ca, ai nghe cũng phải ngất ngây.

Bên bờ sông là nhà phú ông họ Trần, có một cô con gái chưa chồng. Nghe Sinh hát nàng rất ưa, thường ngồi tựa cửa sổ liếc nhìn và thầm yêu chàng. Nàng nhờ con hầu đem khăn tặng Sinh, và dặn nó bảo Sinh nhờ người mai mối. Sinh về nhà bàn với mẹ. Mẹ bảo:

- Người ta giàu, nhà mình nghèo. Giàu nghèo cách biệt. Con làm sao mơ tưởng được đảm ấy.

Sinh thưa:

- Đấy là ý nguyện của cô gái!

Rồi ép mẹ đi hỏi. Bà mẹ bất đắc dĩ, phải đem lễ vật nhờ bà hàng xóm đến thưa chuyện trước với ông Trần. Ông Trần không nhận lời. Bà hàng xóm lại cố nài xin, lại hết lời ca ngợi Sinh đẹp trai, đứng đắn. Ông Trần tái mặt, nổi giận nói:

- Có phải là thằng lái đò hát xưởng không? Nó tài giỏi, đẹp trai, tôi biết cả rồi. Nhưng con gái tôi xấu xí, thô lậu, không xứng đôi phải lứa được với nó đâu. Xin phiền bà từ chối giúp cho.

Bà hàng xóm vừa ra khỏi cửa mấy bước, đã nghe ông nói lớn:

- Cửa nhà như thế này, con gái yêu kiều như thế này, mà lại có thằng rể lái đò à? Mụ ăn mày này thật ngu hết chỗ nói!

Bà mối trở về, kể lại những lời của ông Trần. Mẹ Sinh vừa xấu hổ, vừa tức giận, mắng Sinh. Sinh cũng phẫn uất nói:

- Ông già ấy làm nhục người ta quả lắm, chẳng qua cậy có nhiều tiền bạc thôi. Ta thử bỏ nghề chèo thuyền xem có làm giàu được không!

Rồi Sinh từ biệt mẹ ra đi. [...]

Cô gái nghe tin Sinh phẫn chí bỏ đi, không biết là đi đâu, trong lòng âm thầm thương xót. Mỗi khi không có ai, nàng lại nhìn bóng mình mà nuốt lệ. Dần dà, nàng sinh bệnh chân tay rời rã, vóc dáng gầy mòn, trong ngực kết thành một khối rắn như đá, chữa chạy thế nào cũng không khỏi. Cứ như vậy đến hơn một năm thì nàng qua đời. Trước khi mất, nàng dặn lại:

- Trong ngực con chắc có vật gì lạ. Sau khi con mất, xin hoả tảng để xem đó là vật gì. Ông Trần làm theo lời con. Khi lửa thiêu đã lụi, ông thấy trong nắm tro xương, sót lại một vật to bằng cái đấu, sắc đỏ như son, không phải ngọc, cũng chẳng phải là đá, nó trong như gương, búa đập không vỡ. Nhìn bên trong thì có bóng con đò, trên đó có một chàng trai đang ngả đầu tựa mái chèo nằm hát. Ông nhớ lại chuyện ngày trước mới hay con gái mình đã chết vì chàng lái đò, hối hận cũng muộn rồi. Ông bèn đóng chiếc hộp con, đặt khối đá vào trong, để lên bàn thờ.

Sinh bỏ nhà, một thân trơ trọi lên đất Cao Bằng. Vài năm sau, Sinh tích góp được hơn ba trăm lạng vàng và nghĩ số vàng này đủ dùng vào việc vui nên sửa soạn hành trang trở về. Đến nhà, được biết mọi chuyện về cái chết của cô gái, Sinh đau xót tuyệt vọng, vội sắm sửa lễ vật đến điều nàng. Làm lễ xong, Sinh xin xem cục đá cất giữ trong hộp. Ông Trần mở hộp lấy ra đưa Sinh. Chàng nâng niu cầm lấy, xúc động khóc rống lên, nước mắt nhỏ xuống khối đá. Bỗng nhiên, khối đá tan chảy đầm địa thành máu tươi, ướt đẫm ống tay chàng. Sinh xúc động trước mối tình của cô gái, thề không lấy ai nữa.

(Trích Chuyện tình ở Lan Trì, Vũ Trinh, in trong Lan Trì kiến văn lục, NXB Hồng Bàng, 2013)

Tóm tắt ngắn gọn nội dung chính của truyện Chuyện tình ở Lan Trì (khoảng 5–6 câu).

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Bày tỏ cảm nhận về nhân vật cô gái họ Trần trong câu chuyện trên.

- Hệ thống ý:

+ Cô gái họ Trần là con nhà giàu, đa cảm, mê đảm tiếng hát của Nguyễn Sinh và quyết tâm lấy chồng bất chấp gia cảnh.

+ Là người sâu nặng, tinh nghĩa, thuỷ chung chờ người yêu cho đến tận khi chết.

+ Là người có số phận bi thương, chết mà không tan được khối tình.

+ Thông qua nhân vật cô gái họ Trần, tác phẩm bày tỏ niềm thương cảm với thân phận người phụ nữ; lên án lễ giáo phong kiến hà khắc; qua đó thể hiện khát vọng tự do trong tình yêu, hôn nhân.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ cảm nhận, suy nghĩ về hình ảnh nhân vật cô gái họ Trần được thể hiện trong văn bản ngữ liệu.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Nhân vật cô gái họ Trần trong Chuyện tình ở Lan Trì (Vũ Trinh) để lại nhiều xúc động cho người đọc bởi tình yêu tha thiết và số phận bi thương. Sinh ra trong gia đình giàu có, nàng là người đa cảm, sớm rung động trước tiếng hát say đắm của chàng lái đò Nguyễn Sinh. Tình yêu ấy khiến nàng dám vượt qua rào cản giàu – nghèo, chủ động bày tỏ tình cảm và quyết tâm chọn người mình thương làm chồng. Điều đó thể hiện ở nàng khát vọng tự do trong tình yêu, khác biệt với sự ràng buộc của lễ giáo phong kiến. Cô gái còn là biểu tượng của sự thủy chung và tình nghĩa sâu nặng. Khi bị cha ngăn cấm, người yêu bỏ đi, nàng vẫn âm thầm chờ đợi, thương nhớ đến mức lâm bệnh rồi qua đời. Hình ảnh khối ngọc đá đỏ kết tinh trong lồng ngực nàng chính là biểu tượng bất diệt của tình yêu thuần khiết, son sắt. Tuy nhiên, cuộc đời cô gái cũng là một bi kịch: yêu tha thiết nhưng tình duyên không trọn, chết mà vẫn không tan hết khối tình. Thông qua nhân vật này, tác phẩm không chỉ khắc họa một tình yêu chân thành, mãnh liệt mà còn bày tỏ niềm thương cảm với thân phận phụ nữ trong xã hội cũ, đồng thời lên án những định kiến giàu nghèo khắc nghiệt, ca ngợi khát vọng tự do trong tình yêu và hôn nhân.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Chuyện tình ở Lan Trì” của Vũ Trinh.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả, tác phẩm:

+ Vũ Trinh – một cây bút tiêu biểu trong dòng văn học trung đại Việt Nam, thường khai thác những chuyện kỳ lạ để gửi gắm tư tưởng, tình cảm.

+ Chuyện tình ở Lan Trì là một trong những truyện nổi tiếng trong Lan Trì kiến văn lục, thể hiện câu chuyện tình yêu cảm động nhưng bi thương giữa chàng lái đò Nguyễn Sinh và cô gái họ Trần.

- Nêu vấn đề nghị luận: tác phẩm phản ánh vẻ đẹp tình yêu đôi lứa, thân phận bi kịch của người phụ nữ, đồng thời phê phán những ràng buộc khắc nghiệt của lễ giáo phong kiến.

* Thân bài:

1. Khái quát nội dung chính của tác phẩm

- Chuyện tình của Nguyễn Sinh và cô gái họ Trần: một bên nghèo, một bên giàu → tình yêu bị ngăn cấm.

- Sự cự tuyệt khắc nghiệt của ông Trần khiến tình duyên tan vỡ.

- Cô gái họ Trần u uất sinh bệnh mà chết, để lại “khối tình” kết thành hòn ngọc đỏ.

- Nguyễn Sinh trở về thì người yêu đã mất, đau đớn, thề trọn đời thủy chung.

2. Phân tích nhân vật và giá trị tư tưởng của tác phẩm

a. Nguyễn Sinh

- Chàng trai nghèo nhưng diện mạo tuấn tú, có tài ca hát, sống nhân hậu và giàu tự trọng.

- Tình yêu chân thành, tha thiết với cô gái họ Trần.

- Khi bị sỉ nhục, chàng quyết chí ra đi, thể hiện nhân cách mạnh mẽ.

- Sau khi trở về, đau xót trước tình yêu thủy chung của cô gái, thề sống trọn tình trọn nghĩa.

→ Nguyễn Sinh là hình ảnh đẹp của người lao động: có tài, có tình, giàu lòng tự trọng.

b. Cô gái họ Trần

- Xuất thân nhà giàu, đa cảm, chủ động bày tỏ tình yêu → khát vọng tự do, vượt lên lễ giáo.

- Thủy chung, sâu nặng, chờ đợi cho đến khi chết.

- Bi kịch: tình duyên tan vỡ, chết mà vẫn không tan được khối tình.

- Hình ảnh “khối ngọc đỏ” tượng trưng cho tình yêu son sắt, bất tử.

→ Nhân vật để lại niềm thương cảm sâu xa về số phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến.

c. Ông Trần (cha cô gái)

- Đại diện cho những định kiến khắc nghiệt về giàu – nghèo, sang – hèn.

- Thái độ cự tuyệt phũ phàng, xúc phạm nặng nề → nguyên nhân trực tiếp gây ra bi kịch.

→ Lên án gay gắt tư tưởng trọng của cải, khinh rẻ người lao động.

3. Ý nghĩa, giá trị của tác phẩm

- Ca ngợi tình yêu tự do, chân thành, tha thiết.

- Bày tỏ niềm thương cảm với người phụ nữ tài tình nhưng bạc mệnh.

- Phản ánh và phê phán những ràng buộc bất công của lễ giáo phong kiến, vốn kìm hãm hạnh phúc con người.

- Thể hiện khát vọng nhân văn: tình yêu chân thành xứng đáng được trân trọng và bất tử.

* Kết bài:

- Khẳng định lại giá trị nội dung và nghệ thuật của Chuyện tình ở Lan Trì: một câu chuyện tình yêu thấm đẫm chất bi thương nhưng cũng rất đẹp và nhân văn.

- Gợi mở: tác phẩm không chỉ là lời thương cảm cho một mối tình trong quá khứ, mà còn là bài học về khát vọng sống tự do, tình yêu chân thành và sự trân trọng giá trị con người – điều vẫn còn ý nghĩa đến hôm nay.

Bài văn tham khảo

Văn học trung đại Việt Nam có nhiều tác phẩm viết về những câu chuyện kỳ lạ, song ẩn chứa sau lớp vỏ hoang đường ấy là những tư tưởng nhân văn sâu sắc. Chuyện tình ở Lan Trì của Vũ Trinh là một truyện tiêu biểu như thế. Tác phẩm kể lại mối tình bi thương giữa chàng lái đò Nguyễn Sinh và cô gái họ Trần, qua đó phản ánh vẻ đẹp của tình yêu, sự thủy chung son sắt, đồng thời phê phán những định kiến xã hội bất công.

Câu chuyện mở ra bằng hình ảnh Nguyễn Sinh – một chàng trai nghèo, mồ côi cha, sống bằng nghề chèo thuyền. Tuy hoàn cảnh khó khăn, Sinh lại có diện mạo tuấn tú, tính tình đứng đắn và đặc biệt có tài ca hát. Chính tiếng hát ấy đã làm rung động trái tim cô con gái phú ông họ Trần. Nàng đem lòng thầm yêu và chủ động gửi khăn, nhắn lời nhờ người mai mối. Đáng tiếc, tình yêu trong sáng ấy lại bị chặn đứng bởi sự phân biệt giàu nghèo. Ông Trần không chỉ khước từ mà còn nhục mạ chàng lái đò, khiến cả Sinh lẫn mẹ đều đau lòng. Bị xúc phạm, Nguyễn Sinh bỏ đi nơi xa. Cô gái họ Trần vì nhớ thương mà sinh bệnh rồi qua đời, để lại khối ngọc đỏ tượng trưng cho tình yêu bất diệt. Khi Nguyễn Sinh trở về, biết chuyện, chàng vô cùng đau xót, nguyện cả đời thủy chung với người đã khuất.

Qua tác phẩm, Vũ Trinh đã khắc họa thành công hình tượng Nguyễn Sinh – một chàng trai lao động nghèo nhưng giàu nhân cách. Chàng sống chân thành, yêu tha thiết và có lòng tự trọng mạnh mẽ. Tình yêu của chàng không vụ lợi, chỉ xuất phát từ sự đồng điệu. Khi biết người yêu đã chết, Sinh xúc động đến mức nước mắt hòa tan khối ngọc thành máu, rồi thề nguyền chung thủy suốt đời. Đó là hình ảnh đẹp về con người lao động: tài hoa, tình nghĩa và trọng nhân cách hơn của cải.

Càng cảm động trước Nguyễn Sinh, ta càng thương xót cho số phận cô gái họ Trần. Xuất thân nhà giàu, nàng vẫn khao khát yêu thương chân thật, dám chủ động bày tỏ tình cảm với người mình yêu – một khát vọng táo bạo và đáng trân trọng trong xã hội phong kiến. Nàng yêu đến kiệt sức, chết đi vẫn để lại khối ngọc đỏ – “khối tình” son sắt không gì phá vỡ. Bi kịch ấy là minh chứng cho sự bất công mà người phụ nữ phải gánh chịu: tình yêu và hạnh phúc bị chà đạp bởi lễ giáo, định kiến giàu nghèo.

Trái ngược với đôi trẻ, ông Trần hiện lên như hiện thân của những rào cản xã hội phong kiến. Thái độ khinh rẻ, lời lẽ sỉ nhục của ông khiến tình yêu tan vỡ và gây ra bi kịch cho con gái. Qua nhân vật này, tác giả phê phán gay gắt tư tưởng trọng phú khinh bần – căn nguyên làm thui chột hạnh phúc con người.

Chuyện tình ở Lan Trì không chỉ kể một mối tình bi thương, mà còn khẳng định giá trị nhân văn bất diệt: tình yêu chân thành xứng đáng được trân trọng và sẽ bất tử dù trong hoàn cảnh khắc nghiệt nào. Câu chuyện đồng thời gửi gắm niềm cảm thương cho người phụ nữ bạc mệnh, và lên án những bất công xã hội từng chà đạp lên quyền sống, quyền yêu của họ.

Có thể nói, tác phẩm của Vũ Trinh vừa thấm đẫm chất bi, vừa sáng ngời tinh thần nhân văn. Đọc câu chuyện hôm nay, ta không chỉ rung động trước một mối tình đẹp mà còn rút ra bài học: cần biết trân trọng, bảo vệ tình yêu chân chính và đề cao giá trị con người hơn mọi định kiến vật chất. Chính điều đó khiến Chuyện tình ở Lan Trì trở thành áng văn đặc sắc, giàu ý nghĩa vượt thời gian.