Hương cuội (trích)

(Nguyễn Tuân)

[Lược trích: Buổi chiều 30 Tết, gia đình cụ Kép háo hức chuẩn bị cho một cái Tết truyền thống với rất nhiều hoạt động phong phú.]

Cụ Kép là người thích uống rượu ngâm thơ và chơi hoa lan. Cụ đã tới cái tuổi được hoàn toàn nhàn rỗi để dưỡng lấy tính tình. Vì bây giờ trong nhà cũng đã thừa bát ăn. Xưa kia, cụ cũng muốn có một vườn cảnh để sớm chiều ra đấy tự tình. Nhưng nghĩ rằng mình chỉ là một nhà nho sống vào giữa buổi Tây Tàu nhố nhăng làm lạc mất cả quan niệm cũ, làm tiêu hao mất bao nhiêu giá trị tinh thần; nhưng nghĩ mình chỉ là một kẻ chọn nhầm thế kỉ với hai bàn tay không có lợi khí mới, thì riêng lo cho thân thế, lo cho sự mất còn của mình cũng chưa xong, nói chi đến chuyện chơi hoa. Cụ Kép thường nói với lớp bạn cũ rằng có một vườn hoa là một việc dễ dàng, nhưng đủ thời giờ mà săn sóc đến hoa mới là việc khó. Cụ muốn nói rằng người chơi hoa nhiều khi phải lấy cái chí thành chỉ tình ra mà đối đãi với cả đến cái đẹp không bao giờ lên tiếng nói. Như thế mới phải đạo, đạo của người tài tử. Chứ còn cứ gây được lên một khoảnh vườn, khuân hoa cỏ các nơi về mà trồng, phó mặc chúng ở giữa trời, đày chúng ra mưa nắng với thờ ơ, chúng trổ bông không biết đến, chúng tàn lá cũng không hay thì chơi hoa làm gì cho thêm tội.

Đến hồi gần đây, biết đã đủ tư cách chơi cây cảnh, cụ Kép mới gây lấy một vườn lan nho nhỏ. Giống lan gì cũng có một chậu. Tiểu kiều, Đại kiều, Nhất điểm, Loạn điểm, Yên tử... Chi trừ có giống lan Bạch ngọc là không thấy trồng ở vườn. Không phải vì lan Bạch ngọc đắt giá mỗi giò mười đồng bạc, mà cụ Kép không trồng giống hoa này. Trong một buổi uống trà đêm, cụ Kép nói với một người bạn đến hỏi cụ về cách thức trồng cây vườn hoa:

- Tôi tự biết không chăm được lan Bạch ngọc. Công phu lắm, ông ạ. Gió mạnh là gẫy, nắng già một chút là héo, mưa nặng hột là nẫu cánh. Bạch ngọc thì đẹp lắm. Nhưng những giống nhẹ nhàng ấy thì yểu lắm. Chăm như chăm con mọn ấy. Chiều chuộng quá như con cầu tự. Lầm lỡ một chút là chúng đi ngay. Những vật quý ấy không ở lâu bên với người ta. Lan Bạch ngọc hay ưa hơi đàn bà. Trông nó ở vườn phụ nữ thì phải hơn.

Thiếu hẳn loài Bạch ngọc, cụ Kép đã cho trồng nhiều giống Mặc lan, Đông lan, Trần mộng, Giống này khoẻ, đen hoa và rò đẫy, hoa có khi đậu được đến nửa tháng và trong mươi ngày, nếu chủ vườn có quên bón tưới, cũng không lụi.

Chiều hôm nay, hoa Mặc lan chớm nở.

Chiều mai, mùng 1 Tết, hoa Mặc lan mãn khai đầy vườn.

Đêm giao thừa, bên cạnh nổi bánh chưng sôi sình sịch, bố già đang chăm chú canh nồi kẹo mạch nha. Cụ Kép dặn bố già phải cẩn thận xem lửa kẻo lơ đễnh một chút là khê mất nồi kẹo.

Hai ông ấm, con trai cụ Kép, người lớn tuổi đứng đắn như thế, mà lại ngồi gần đấy, phất giấy vào những nan lồng. Thực là hai đứa trẻ con đang ngồi nghịch với lồng bàn giấy. Họ ngồi dán hồ, vuốt giấy, với sự trịnh trọng của một người biết mình không đùa bỡn cùng công việc. Ong cụ Kép đứng kèm bên, mỗi lúc lại nhắc:

- Này Cả, thầy tưởng miệng lồng bàn, con nên đan to hơn miệng chậu. Con chạy ra, lấy cái que đo lại lợi chậu xem. Nếu rộng thì hỏng hết. Đo lợi mấy chậu Mặc lan thôi.

Hai ông ấm, ngồi phất được đến mười cái lồng bàn giấy. Họ rất vui sướng vì họ tin đã làm toại được sở thích của cha già. Cụ Kép co ro chạy từ nồi mạch nha, qua đám lồng bàn giấy, đến cái rổ đá cuội đã ráo nước thì cụ ngồi xổm xuống, ngồi lựa lấy những viên đá thật trắng, thật tròn, để ra một mẹt riêng. Ông Ấm Cả, ông Âm Hai lễ mễ bưng những chậu Mặc lan vào trong nhà. Cả ba ông con đều nhặt những hòn cuội xấu nhất, méo mó, xù xì trải xuống mặt đất những chậu lan gần nở. Mỗi lần có một người đụng mạnh vào rò lan đen, cụ Kép lại xuýt xoa như có người châm kim vào da thịt mình. Nồi kẹo đã nấu xong nhưng phải đợi đến gần cuối canh hai kẹo mới nguội.

Bây giờ thêm được bố già đỡ một tay nữa, cả ba ông con đều lấy những hòn cuội để riêng ban nãy ra mẹt, đem dúng đá cuội vào nồi kẹo, quấn kẹo bọc kín lấy đá, được viên nào liên đem đặt luôn vào lồng chậu hoa. Những viên đá bọc kẹo được đặt nhẹ nhàng lên trên lượt đá lót lên nền đất chậu hoa.

Úp xong lồng bàn giấy lên mươi chậu Mặc lan thì vừa cúng giao thừa.

Ba ông con, khăn lượt áo thâm lạy trước bàn thờ đặt ngoài trời. Năm nay, trời giao thừa lành.

[Lược trích: Buổi sáng, trước khi ra đình, cụ Kép dặn bố già ở nhà phải sửa soạn cho đủ để đến quá trưa, cụ và vài cụ nữa đi việc đình làng về sẽ cùng uống rượu thưởng hoa. Câu chuyện kết thúc trong cảnh các các cụ uống rượu, làm thơ và nhấm nháp những viên kẹo mạch nha đá cuội ướp hương lan.]

(Trích Hương cuội, Nguyễn Tuân, in trong Tổng tập văn học Việt Nam, tập 31, Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn quốc gia, NXB Khoa học xã hội, 2006)

Xác định ngôi kể và điểm nhìn trung tâm của văn bản.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích văn bản ngữ liệu “Hương cuội” của Nguyễn Tuân.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Tuân: cây bút tài hoa, uyên bác, có phong cách độc đáo, thường viết về cái đẹp và cái tài hoa tài tử.

- Giới thiệu tác phẩm Hương cuội: in trong tập Vang bóng một thời, tái hiện không khí Tết cổ truyền và thú chơi tao nhã của cụ Kép.

- Nêu vấn đề nghị luận: phân tích Hương cuội để thấy được nét đẹp văn hóa truyền thống và phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân.

* Thân bài:

a. Khái quát về tác phẩm

- Hương cuội thuộc Vang bóng một thời, thiên tùy bút – truyện ngắn giàu chất kí, thấm đẫm hoài niệm.

- Nội dung: tái hiện cảnh chuẩn bị Tết và thú chơi hoa lan, làm kẹo cuội trong gia đình cụ Kép.

b. Phân tích hình tượng và chi tiết tiêu biểu

- Cụ Kép:

+ Người nho sĩ cuối mùa, mang nét tài tử, tao nhã.

+ Thú chơi lan: tinh tế, coi trọng sự chăm sóc, đạo của người tài tử. → Biểu hiện nhân cách thanh cao, yêu cái đẹp.

- Không khí Tết trong gia đình:

+ Hình ảnh cả nhà quây quần: nấu bánh chưng, nấu mạch nha, làm kẹo cuội, dán lồng bàn giấy…

+ Gợi ra sự gắn kết, vui tươi, đầm ấm – nét đẹp văn hóa truyền thống.

- Chi tiết làm kẹo cuội bọc hương lan:

+ Thể hiện sự sáng tạo, tài hoa trong thú chơi.

+ Là sự kết hợp giữa ẩm thực – thiên nhiên – thẩm mỹ, nâng tầm thành nghệ thuật.

- Ý nghĩa biểu tượng:

+ Hoa lan: tượng trưng cho vẻ đẹp thanh cao, bền bỉ.

+ Viên kẹo cuội: kết tinh tình yêu cái đẹp, cái tao nhã của con người.

c. Giá trị nội dung

- Ca ngợi vẻ đẹp của thú chơi tao nhã, thanh khiết của người xưa.

- Tái hiện không khí Tết cổ truyền, giàu bản sắc dân tộc.

- Thể hiện nỗi hoài niệm của Nguyễn Tuân về một thời vang bóng – quá khứ đẹp đẽ nhưng đã qua.

d. Giá trị nghệ thuật

- Văn phong tài hoa, giàu chất tạo hình.

- Ngôn ngữ giàu nhạc điệu, tinh tế, nhiều câu văn gợi tả sự trau chuốt, công phu.

- Miêu tả sinh động, giàu cảm xúc, kết hợp giữa tự sự – miêu tả – bình luận.

* Kết bài:

- Khẳng định Hương cuội là một tùy bút – truyện ngắn giàu chất văn hóa, tái hiện lối sống thanh cao, tài tử.

- Qua đó, Nguyễn Tuân bày tỏ nỗi hoài niệm về văn hóa truyền thống, đồng thời khẳng định tài hoa nghệ sĩ của mình.

- Liên hệ: gợi nhắc thế hệ hôm nay biết trân trọng, gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc.

Bài văn tham khảo

Nguyễn Tuân là một trong những cây bút tài hoa bậc nhất của nền văn học Việt Nam hiện đại. Ông thường đi tìm và ngợi ca cái đẹp, cái tài hoa tài tử của con người, của văn hóa dân tộc. Tập Vang bóng một thời của ông được xem là “bảo tàng nghệ thuật” lưu giữ nhiều nét đẹp tinh thần cổ truyền, trong đó truyện Hương cuội tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật tài hoa và niềm hoài niệm sâu sắc của Nguyễn Tuân. Tác phẩm không chỉ khắc họa hình tượng cụ Kép – một nho sĩ cuối mùa với thú chơi tao nhã, mà còn tái hiện bức tranh Tết truyền thống đầm ấm, thanh khiết.

Trong Hương cuội, hình ảnh cụ Kép hiện lên như một nhà nho tài tử, một con người yêu cái đẹp, trân trọng thiên nhiên. Thú chơi lan của cụ không dừng ở chuyện “sở hữu” một vườn cây cảnh mà quan trọng hơn là cái tâm, cái đạo đối với cái đẹp. Cụ quan niệm, chơi hoa không phải chỉ đem cây về trồng mà là phải chăm chút, phải “lấy cái chí thành, chí tình” để đối đãi với vẻ đẹp mong manh ấy. Đó là một lối sống thanh cao, trong sáng, trái ngược với sự xô bồ, nhố nhăng của buổi “Tây Tàu lạc loạn”. Thú chơi lan của cụ vì thế vừa tao nhã, vừa biểu tượng cho nhân cách nghệ sĩ, cho một vẻ đẹp vượt lên trên vật chất tầm thường.

Không khí Tết trong gia đình cụ Kép cũng là một chi tiết giàu ý nghĩa. Cả nhà quây quần bên nhau: người nấu bánh chưng, người nấu mạch nha, người dán lồng bàn giấy, người bọc kẹo cuội… Không khí ấy vừa ấm cúng, vừa rộn ràng, vừa toát lên sự gắn kết giữa các thế hệ trong gia đình. Đặc biệt, chi tiết làm kẹo cuội để ướp hương lan cho thấy sự sáng tạo và tinh tế của người xưa. Viên kẹo cuội không chỉ là món ăn ngọt ngào mà còn chứa đựng hương hoa, tình người, nghệ thuật sống. Ở đó, Nguyễn Tuân đã nâng cái thường nhật lên thành cái đẹp, thành biểu tượng văn hóa.

Tác phẩm gợi ra nhiều tầng ý nghĩa. Trước hết, Hương cuội là lời ngợi ca về thú chơi tao nhã, về cái đẹp thanh cao của một lớp người tài tử. Đồng thời, đó cũng là bức tranh Tết truyền thống với không khí sum họp, ấm cúng, đầy bản sắc dân tộc. Bên cạnh đó, ẩn sau trang văn là nỗi hoài niệm da diết của Nguyễn Tuân về một thời vang bóng – cái quá khứ tuy đã qua nhưng còn ngân vang mãi trong tâm hồn những người biết trân trọng vẻ đẹp văn hóa.

Nghệ thuật trong Hương cuội cũng góp phần tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt. Nguyễn Tuân sử dụng văn phong tài hoa, ngôn ngữ tinh tế, giàu nhạc điệu. Những chi tiết miêu tả cụ Kép chọn lan, dặn dò con cái, hay cảnh làm kẹo cuội đều được khắc họa sinh động, vừa chân thực vừa giàu chất tạo hình. Lối viết kết hợp giữa tự sự, miêu tả và bình luận khiến câu chuyện nhỏ bé trở thành một áng văn giàu chất văn hóa, đậm tính nghệ thuật.

Tóm lại, Hương cuội của Nguyễn Tuân không chỉ tái hiện một thú chơi tao nhã, một không khí Tết truyền thống, mà còn là lời nhắn nhủ thế hệ hôm nay hãy biết trân trọng, gìn giữ những giá trị văn hóa tốt đẹp của cha ông. Đọc Hương cuội, ta không chỉ thấy một thời vang bóng được hồi sinh trong văn chương, mà còn thêm yêu, thêm tự hào về bản sắc văn hóa Việt Nam – một nguồn mạch bền vững nuôi dưỡng tâm hồn dân tộc.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Suy nghĩ về những nét đẹp văn hoá “vang bóng một thời” được nhắc đến trong văn bản Hương cuội.

- Hệ thống ý:

+ Những nét đẹp văn hoá “vang bóng một thời” được nhắc đến trong văn bản: uống rượu, ngâm thơ, chơi hoa lan, làm kẹo mạch nha bọc đá cuội.

+ Những nét đẹp văn hoá “vang bóng một thời” thể hiện cái đẹp xưa của dân tộc, cho thấy truyền thống văn hoá đáng quý tự nghìn đời, là biểu hiện cho lối sống tao nhã của người xưa, cũng là một cách phản kháng thanh cao đối với xã hội thực dân đầy những điều nhố nhăng đương thời.

+ Viết về những nét đẹp văn hoá “vang bóng một thời”, nhà văn Nguyễn Tuân đã thể hiện được chất tài hoa tài tử cũng như tinh thần dân tộc của mình.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về những nét đẹp văn hoá “vang bóng một thời” trong văn bản ngữ liệu.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong Hương cuội của Nguyễn Tuân, người đọc bắt gặp nhiều nét đẹp văn hóa “vang bóng một thời” gắn liền với đời sống tinh thần của tầng lớp nho sĩ xưa: uống rượu, ngâm thơ, thưởng lan và làm kẹo mạch nha bọc đá cuội. Đó không chỉ là thú vui thanh nhã mà còn là biểu hiện của một lối sống tao nhã, tài tử, coi trọng cái đẹp và hướng con người đến sự tinh tế trong tâm hồn. Trong cảnh Tết cổ truyền, cụ Kép và gia đình quây quần bên nồi bánh chưng, nồi mạch nha, chăm sóc từng chậu lan, nhặt từng viên cuội tròn để bọc kẹo… tất cả đều toát lên tinh thần gìn giữ cái đẹp và niềm trân trọng văn hóa truyền thống. Những thú chơi ấy gợi lại một nếp sống văn hóa thanh cao, lành mạnh, khác hẳn với sự nhố nhăng, thực dụng của xã hội đương thời. Viết về điều đó, Nguyễn Tuân không chỉ tái hiện một bức tranh văn hóa xưa giàu thi vị mà còn thể hiện tấm lòng tài hoa tài tử, cùng tinh thần dân tộc sâu sắc. Chính nhờ vậy, Hương cuội trở thành bản dạ khúc hoài niệm, nhắc nhở thế hệ hôm nay biết trân trọng và gìn giữ những giá trị văn hóa quý báu của cha ông.