ĐẤT VỊ HOÀNG

 Có đất nào như đất ấy không?

 Phố phường tiếp giáp với bờ sông.

 Nhà kia lỗi phép con khinh bố,

 Mụ nọ chanh chua vợ chửi chồng.

 Keo cú người đâu như cứt sắt⁽¹⁾

 Tham lam chuyện thở rặt hơi đồng⁽²⁾

 Bắc Nam hỏi khắp người bao tỉnh,

 Có đất nào như đất ấy không?

 (Trần Tế Xương, Tuyển tập thơ trung đại, NXB Văn học, 2012)

Chú thích:

(1) cứt sắt: Chất thải ra từ sắt nung, ý cả câu: không còn đẽo gặm gì được nữa.

(2) hơi đồng: Hơi tiền bạc. Ngày xưa tiền đúc bằng đồng.

Bài thơ Đất Vị Hoàng được viết theo thể thơ nào?

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: phân tích bài thơ Đất Vị Hoàng.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài

- Giới thiệu tác giả Trần Tế Xương: nhà thơ trào phúng tiêu biểu cuối thế kỉ XIX – đầu XX, nổi tiếng với giọng thơ châm biếm, đả kích sâu cay.

- Giới thiệu bài thơ Đất Vị Hoàng: tác phẩm tiêu biểu cho giọng thơ trào phúng, phơi bày hiện thực tha hóa của xã hội Nam Định – quê hương tác giả.

* Thân bài

- Khái quát

+ Thể thơ: thất ngôn bát cú Đường luật nhưng có sự phá cách.

+ Giọng điệu: châm biếm, mỉa mai, vừa hài hước vừa chua chát.

- Phân tích nội dung

+ Câu mở đầu và kết: “Có đất nào như đất ấy không?” → điệp ngữ khẳng định sự đặc biệt, nhưng đặc biệt trong cái xấu, tạo giọng mỉa mai.

+ Hai câu thực: “Nhà kia lỗi phép con khinh bố / Mụ nọ chanh chua vợ chửi chồng” → phơi bày sự đổ vỡ trong gia đình, luân lý đảo lộn, truyền thống bị chà đạp.

+ Hai câu luận: “Keo cú người đâu như cứt sắt / Tham lam chuyện thở rặt hơi đồng” → hình ảnh dân gian, khẩu ngữ, gợi sự bủn xỉn, ích kỉ, bị đồng tiền chi phối.

+ Cả bài thơ: bức tranh xã hội Vị Hoàng – thu nhỏ của xã hội Việt Nam cuối thế kỉ XIX, khi đạo lý suy thoái, đồng tiền lên ngôi.

- Nghệ thuật

+ Thơ Đường luật nhưng dùng từ ngữ khẩu ngữ, dân gian, thậm chí thô mộc.

+ Biện pháp châm biếm, phóng đại, đối lập.

+ Giọng điệu trào phúng: cười mà đau, mỉa mai mà xót xa.

- Giá trị tư tưởng

+ Phản ánh hiện thực xã hội suy đồi.

+ Bộc lộ nỗi đau của nhà thơ trước sự tha hóa nơi quê hương.

+ Thể hiện thái độ phê phán quyết liệt và tình yêu quê hương tha thiết.

* Kết bài

- Khẳng định giá trị hiện thực và nghệ thuật trào phúng của bài thơ.

- Đánh giá vị trí của Đất Vị Hoàng trong sự nghiệp sáng tác của Tú Xương.

- Liên hệ: nhắc nhở con người hôm nay giữ gìn đạo lý, không để đồng tiền chi phối nhân cách.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng. 

Bài viết tham khảo

Trong nền văn học trung đại Việt Nam, Trần Tế Xương (1870 – 1907) là một hiện tượng đặc biệt. Ông nổi tiếng với những vần thơ trào phúng, đả kích sâu cay vào thói hư tật xấu của xã hội Việt Nam cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX. Thơ Tú Xương vừa hài hước vừa chua chát, cười ra nước mắt. Trong số đó, bài thơ Đất Vị Hoàng là một tác phẩm tiêu biểu, thể hiện rõ cái nhìn hiện thực, giọng điệu châm biếm và tấm lòng yêu quê hương của nhà thơ.

Mở đầu bài thơ, Trần Tế Xương cất lên một câu hỏi: “Có đất nào như đất ấy không?”. Câu hỏi tưởng chừng là lời ca ngợi nhưng thực chất lại là một cách nói mỉa mai. Tác giả đặt Vị Hoàng trong sự đối chiếu với mọi vùng đất khác, để khẳng định cái “đặc biệt” nơi đây, song đó lại là sự đặc biệt ở mặt tiêu cực, tha hóa. Điệp lại câu hỏi ấy ở cuối bài, nhà thơ càng nhấn mạnh cái nhìn chua chát, bất bình của mình.

Hai câu thực mở ra một bức tranh gia đình đảo lộn: “Nhà kia lỗi phép con khinh bố / Mụ nọ chanh chua vợ chửi chồng”. Những mối quan hệ vốn được coi trọng bậc nhất trong luân lý truyền thống – quan hệ cha con, vợ chồng – nay bị đảo ngược. Con cái coi thường cha mẹ, vợ chửi chồng thậm tệ. Cảnh ấy không chỉ là hiện tượng cá biệt mà được khái quát thành nét đặc trưng của xã hội Vị Hoàng. Qua đó, Tú Xương phê phán sự rạn nứt của nền tảng đạo đức gia đình, vốn là gốc rễ của xã hội.

Đến hai câu luận, ngòi bút trào phúng của tác giả đạt đến mức độ gay gắt: “Keo cú người đâu như cứt sắt / Tham lam chuyện thở rặt hơi đồng”. Hình ảnh thô mộc, ngôn ngữ khẩu ngữ dân gian, thậm chí có phần tục, nhưng lại vô cùng gợi hình, gợi cảm. “Cứt sắt” gợi sự cứng nhắc, lạnh lùng, bủn xỉn đến mức cực đoan. “Hơi đồng” lại cho thấy sự ám ảnh khủng khiếp của đồng tiền trong đời sống. Người dân Vị Hoàng không chỉ tham lam mà đến hơi thở cũng nồng nặc mùi tiền bạc. Tú Xương đã phơi bày sự thật trần trụi: đồng tiền đang lên ngôi, chi phối mọi hành vi, khiến nhân cách con người tha hóa.

Giọng thơ xuyên suốt là giọng mỉa mai, châm biếm. Nhưng ẩn sau tiếng cười là nỗi đau của tác giả. Ông không hề ghét bỏ quê hương mình, trái lại, chính bởi tình yêu và sự gắn bó sâu nặng với mảnh đất Vị Hoàng nên ông mới phẫn uất, xót xa khi thấy quê hương tha hóa đến mức ấy. Bài thơ vì vậy vừa có tiếng cười chua chát, vừa chứa đựng niềm thương đau.

Về nghệ thuật, Đất Vị Hoàng sử dụng thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật nhưng đã được Việt hóa, phá cách. Ngôn ngữ gần với đời thường, không bóng bẩy mà dân dã, khẩu ngữ. Biện pháp châm biếm, phóng đại, đối lập được vận dụng nhuần nhuyễn. Tất cả làm nên phong cách trào phúng đặc sắc của Trần Tế Xương – sắc bén, trực diện nhưng vẫn gợi nhiều suy ngẫm.

Bài thơ mang giá trị hiện thực to lớn: phản ánh trung thực một xã hội Nam Định cuối thế kỉ XIX – nơi đồng tiền lên ngôi, luân lý gia đình tan vỡ, con người biến chất. Nhưng vượt lên trên đó là tấm lòng của nhà thơ: một người đau đáu vì quê hương, vì xã hội, dám nói thẳng, nói thật những điều chướng tai gai mắt.

Có thể nói, Đất Vị Hoàng là một trong những bài thơ trào phúng đặc sắc nhất của Trần Tế Xương. Tác phẩm không chỉ cho ta thấy tài năng nghệ thuật của ông mà còn là minh chứng cho tấm lòng tha thiết với quê hương và nỗi đau trước sự suy thoái của thời đại. Đọc bài thơ hôm nay, chúng ta vẫn cảm nhận được lời nhắc nhở thấm thía: hãy biết giữ gìn đạo lý, tình người, đừng để đồng tiền chi phối, biến xã hội thành một bức tranh chua chát như Vị Hoàng trong thơ Tú Xương.