TIẾN SĨ GIẤY

Cũng cờ, cũng biển, cũng cân đai,

Cũng gọi ông nghè có kém ai.

Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng,

Nét son điểm rõ mặt văn khôi.

Tấm thân xiêm áo sao mà nhẹ?

Cái giá khoa danh ấy mới hời!

Ghế tréo, lọng xanh ngồi bảnh choẹ,

Nghĩ rằng đồ thật, hóa đồ chơi!

(Thơ văn Nguyễn Khuyến, NXB Văn học)

Bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến phản ánh hiện thực xã hội nào?

Hình ảnh này nhấn mạnh rằng nhờ tấm bằng, giấy chứng nhận mà con người được phong danh hiệu tiến sĩ, trở thành “văn khôi”, nhưng thực chất tài năng chưa chắc tương xứng.

Tác giả phê phán giá trị hão của danh hiệu khoa cử; mảnh giấy làm nên thân phận, nhưng thân người nhẹ, danh lợi rẻ mạt, thiếu thực chất.

Tác giả mỉa mai sự tự phụ, hão huyền của những tiến sĩ giấy, coi danh vọng hão là quyền lực, thể hiện giọng trào phúng châm biếm.

Giọng điệu trào phúng, mỉa mai, vừa gây cười, vừa phê phán thói hư danh, coi trọng hình thức hơn thực tài.

Thất ngôn bát cú Đường luật, chặt chẽ về bố cục, đối ngẫu cân xứng.

- Cường điệu, phóng đại: nhấn mạnh sự hão huyền, quyền lực giả tạo của tiến sĩ giấy.

- Ẩn dụ: tấm thân xiêm áo nhẹ, ghế tréo, lọng xanh → hình ảnh hư danh.

- Mỉa mai, châm biếm: tác giả vừa cười vừa phê phán.

Phê phán lối học chạy theo danh lợi, đề cao thực học, thực tài, nhắc nhở mọi người không chạy theo danh hão mà bỏ qua năng lực thực chất.

Tác giả tỏ thái độ mỉa mai, châm biếm, coi thường sự tự phụ, hão huyền, nhấn mạnh giá trị thực chất quan trọng hơn hình thức.

Nhắc nhở học sinh, sinh viên không chạy theo bằng cấp, danh hiệu mà bỏ qua việc học tập nghiêm túc, rèn luyện năng lực thực sự, coi trọng kiến thức và kỹ năng thực chất.

Gợi ý:

a. Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

- Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

- Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

b. Xác định đúng yêu cầu của đoạn văn: thói chạy theo danh lợi hão, học chỉ để lấy bằng cấp, và hậu quả của nó đối với bản thân và xã hội.

c. Hệ thống ý

- Giải thích:

+ Chạy theo danh lợi hão: quan tâm đến danh hiệu, quyền lợi, thành tích mà không rèn luyện thực lực.

+ Học chỉ để lấy bằng cấp: học đối phó, học hình thức, không thực sự nắm kiến thức.

- Hậu quả với cá nhân: kiến thức nông cạn, kỹ năng kém, khó phát triển năng lực, không thành công thực sự.

- Hậu quả với xã hội: tạo nguồn nhân lực kém chất lượng, lãng phí tài năng và nguồn lực giáo dục, làm xã hội trì trệ.

- Bài học: cần học tập nghiêm túc, phát triển năng lực thực tế, coi trọng kiến thức và kỹ năng thực chất hơn danh hiệu.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chỉnh, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Bố cục rõ ràng, lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

Đoạn văn tham khảo

Trong xã hội, không ít người chỉ quan tâm đến danh hiệu, bằng cấp mà bỏ qua việc rèn luyện thực lực và kiến thức thực chất. Thói chạy theo danh lợi hão, học chỉ để lấy bằng cấp là hiện tượng đáng báo động, bởi nó khiến con người mất đi cơ hội phát triển năng lực thực sự. Những người như vậy thường chỉ nắm kiến thức nông cạn, kỹ năng yếu, khó đạt thành công trong cuộc sống, dễ bị lạc hậu so với thực tiễn. Không chỉ ảnh hưởng đến bản thân, thói chạy theo danh lợi hão còn tác động tiêu cực đến xã hội: tạo ra nguồn nhân lực kém chất lượng, lãng phí tài nguyên giáo dục, làm giảm hiệu quả phát triển chung. Vì vậy, mỗi người cần học tập nghiêm túc, coi trọng kiến thức và kỹ năng thực tế, không chỉ chăm chăm vào danh hiệu, bằng cấp hay quyền lợi hão. Học tập là quá trình rèn luyện toàn diện, giúp con người trưởng thành về trí tuệ và nhân cách, từ đó đóng góp hiệu quả cho xã hội. Như vậy, bài học rút ra là tránh chạy theo danh lợi hão, tập trung vào việc trau dồi năng lực và kiến thức thực chất để vừa phát triển bản thân vừa tạo ra giá trị thực sự cho cộng đồng.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: phân tích bài thơ Tiến sĩ giấy.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài

- Giới thiệu tác giả: Nguyễn Khuyến (1835–1909) – nhà thơ tiêu biểu cuối thế kỉ XIX, nổi tiếng với các bài thơ trào phúng, châm biếm sâu sắc.

- Giới thiệu bài thơ: Tiến sĩ giấy là bài thơ châm biếm những người đỗ đạt nhờ bằng cấp, danh hiệu nhưng thiếu năng lực thực chất. Bài thơ vừa hài hước, vừa mỉa mai, gửi gắm thông điệp về thực học và giá trị thực lực.

* Thân bài

- Nội dung: Khắc họa hình ảnh những “tiến sĩ giấy”:

+ “Cũng cờ, cũng biển, cũng cân đai / Cũng gọi ông nghè có kém ai” → họ có danh hiệu, nghi lễ khoa cử đầy đủ nhưng chỉ nhờ giấy tờ.

+ “Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng / Nét son điểm rõ mặt văn khôi” → giấy tờ quyết định thân phận, quyền lực hão.

+ “Tấm thân xiêm áo sao mà nhẹ? / Cái giá khoa danh ấy mới hời!” → danh lợi hão, giá trị hời hợt, không thực chất.

+ “Ghế tréo, lọng xanh ngồi bảnh choẹ / Nghĩ rằng đồ thật, hóa đồ chơi!” → tự phụ, coi danh hiệu hão là quyền lực, nhưng thực tế chỉ là trò chơi.

- Nghệ thuật

+ Thể thơ: thất ngôn bát cú Đường luật, bố cục cân đối, đối ngẫu rõ ràng.

+ Ngôn ngữ: gần gũi, sinh động, hài hước.

- Thủ pháp trào phúng:

•       Cường điệu, phóng đại: nhấn mạnh sự hão huyền của tiến sĩ giấy.

•       So sánh, ẩn dụ: tấm thân xiêm áo nhẹ, ghế tréo, lọng xanh → hình ảnh hư danh.

•       Giọng điệu mỉa mai, châm biếm: vừa gây cười, vừa phê phán thói hư danh, chạy theo hình thức.

- Giá trị tư tưởng

+ Phê phán thói chạy theo danh lợi hão, coi trọng hình thức hơn năng lực thực chất.

+ Nhấn mạnh quan điểm giáo dục: đề cao thực học, thực tài, học để rèn luyện năng lực, không học chỉ để lấy danh hiệu.

+ Gửi thông điệp cảnh tỉnh: tránh tự phụ, ảo tưởng quyền lực hay danh tiếng.

* Kết bài

- Khẳng định giá trị hiện thực và nghệ thuật trào phúng của bài thơ.

- Đánh giá: Tiến sĩ giấy là bài thơ vừa gây cười, vừa sâu sắc, thể hiện quan điểm giáo dục và nhân cách của Nguyễn Khuyến.

- Liên hệ: thông điệp vẫn còn ý nghĩa với học sinh, sinh viên ngày nay về tinh thần học tập nghiêm túc và rèn luyện thực lực.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng. 

Bài viết tham khảo

Nguyễn Khuyến (1835–1909) là một nhà thơ tiêu biểu của văn học Việt Nam cuối thế kỉ XIX, nổi tiếng với các bài thơ trào phúng, vừa hài hước vừa châm biếm sâu sắc. Ông quan sát tinh tế những hiện tượng xã hội, đặc biệt trong lĩnh vực khoa cử và học vấn, để qua đó gửi gắm bài học về tri thức và nhân cách. Bài thơ Tiến sĩ giấy thể hiện một thực trạng phổ biến: những người nhờ giấy tờ và danh hiệu mà được phong học vị, nhưng lại thiếu năng lực thực chất, tự phụ và hão huyền.

Bài thơ bắt đầu bằng hình ảnh những tiến sĩ giấy với đầy đủ nghi lễ khoa cử: “Cũng cờ, cũng biển, cũng cân đai / Cũng gọi ông nghè có kém ai”. Nguyễn Khuyến sử dụng biện pháp liệt kê để nhấn mạnh sự đầy đủ về hình thức của danh hiệu, đồng thời gợi ra khoảng cách giữa hình thức và thực chất. Những câu tiếp theo, “Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng / Nét son điểm rõ mặt văn khôi”, cho thấy tấm bằng hay giấy chứng nhận đã quyết định địa vị xã hội, quyền lực hão, nhưng tài năng thực sự của con người chưa chắc tương xứng. Qua đó, tác giả bộc lộ nỗi trăn trở trước hiện tượng khoa cử hư danh và thói hư danh trong xã hội phong kiến.

Cường điệu và phóng đại được sử dụng để làm nổi bật bản chất hão của danh lợi: “Tấm thân xiêm áo sao mà nhẹ? / Cái giá khoa danh ấy mới hời!”. Hình ảnh “tấm thân xiêm áo nhẹ” vừa tạo hiệu ứng hài hước, vừa nhấn mạnh rằng quyền lực, danh vọng của họ chỉ là hình thức, không có giá trị thực chất. Nguyễn Khuyến tiếp tục mỉa mai sự tự phụ của các tiến sĩ giấy qua hai câu cuối: “Ghế tréo, lọng xanh ngồi bảnh choẹ / Nghĩ rằng đồ thật, hóa đồ chơi!”, nơi quyền lực và danh hiệu được ví như trò chơi, khiến người đọc vừa bật cười, vừa suy ngẫm về những ảo tưởng hão.

Về nghệ thuật, bài thơ được viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật, bố cục cân đối, đối ngẫu rõ ràng, thể hiện sự chặt chẽ trong truyền thống thơ cổ điển. Ngôn ngữ gần gũi, sinh động, kết hợp với khẩu ngữ đời thường và hình ảnh hài hước, tạo nên giọng điệu trào phúng đặc sắc. Thủ pháp so sánh, ẩn dụ và cường điệu được sử dụng linh hoạt, khiến bài thơ vừa gây tiếng cười vừa khơi gợi những suy nghĩ nghiêm túc về giá trị của tri thức và danh vọng.

Bài thơ còn mang giá trị tư tưởng sâu sắc. Nguyễn Khuyến phê phán thói chạy theo danh lợi hão, coi trọng hình thức hơn năng lực thực chất. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của thực học, thực tài, rèn luyện tri thức và kỹ năng để đạt thành công thực sự. Học để lấy bằng cấp mà không trau dồi năng lực sẽ khiến con người dễ thất bại, đồng thời tạo ra những nguồn nhân lực kém chất lượng, ảnh hưởng đến tiến bộ chung của xã hội. Bài thơ cũng cảnh tỉnh về sự tự phụ, ảo tưởng quyền lực và danh tiếng, đồng thời nhắc nhở mỗi người cần rèn luyện năng lực, học tập nghiêm túc, không chạy theo hình thức hay danh lợi hão.

Nhìn từ góc độ hiện đại, thông điệp của Tiến sĩ giấy vẫn còn nguyên giá trị. Nó không chỉ phản ánh hiện tượng xã hội của thời Nguyễn Khuyến mà còn nhắc nhở thế hệ học sinh, sinh viên ngày nay phải coi trọng kiến thức thực chất và năng lực bản thân, đồng thời tránh chạy theo bằng cấp hay danh hiệu mà quên đi việc rèn luyện khả năng tư duy, kỹ năng và đạo đức. Qua bức tranh hài hước mà sâu sắc này, Nguyễn Khuyến cho thấy sức mạnh của thơ trào phúng: vừa phê phán hiện thực, vừa gieo nhịp suy ngẫm cho người đọc về giá trị đích thực của học vấn và danh vọng.