THAN ĐẠO HỌC

Đạo học⁽¹⁾ ngày nay đã chán rồi

Mười người đi học, chín người thôi

Cô hàng bán sách lim dim ngủ

Thầy khoá tư lương⁽²⁾ nhấp nhổm ngồi

Sĩ khí rụt rè gà phải cáo

Văn trường liều lĩnh đấm ăn xôi

Tôi đâu dám mỉa làng tôi⁽³⁾ nhỉ

Trình có ông tiên, thứ chỉ⁽⁴⁾ tôi

(Thơ Trần Tế Xương, NXB Văn hóa - Thông tin, 1998)

Chú thích:

(1) Đạo học: Tức Nho học; từ 1900 thực dân Pháp bắt sửa chương trình thi cử, bớt chữ Hán, tăng chữ quốc ngữ.

(2) Tư lương: tức thầy khóa dạy tư.

(3) Làng tôi: chỉ làng Nho.

(4) Ông tiên, thứ chỉ: Tiên chỉ, thứ chỉ - chức sắc của các vị khoa bảng ở địa phương.

Bài thơ Than đạo học phản ánh tình trạng gì của nền giáo dục Nho học thời bấy giờ?

Hình ảnh cô bán sách ngủ gật, thầy nhấp nhổm cho thấy môi trường học tập thiếu nghiêm túc, thầy trò đều rệu rã, sĩ khí thấp. Tác giả dùng hình ảnh đời thường để phản ánh hiện thực Nho học đang suy thoái.

Học trò vừa rụt rè vừa liều lĩnh, thiếu nghiêm túc trong học tập. “Gà phải cáo” và “đấm ăn xôi” là những hình ảnh phóng đại, châm biếm, nhấn mạnh sự hỗn loạn và thiếu kỷ luật.

Tác giả dùng biện pháp trào phúng: tự mỉa mai, giễu nhại, phóng đại sự suy thoái, lười biếng của học trò và thái độ nhàn nhạt của thầy. Ngôn ngữ giản dị, đời thường nhưng sâu sắc, vừa hài hước vừa châm biếm.

Hình ảnh này phản ánh sự thưa thớt, bỏ học nhiều của học trò, làm nổi bật sự suy thoái của đạo học, đồng thời tăng hiệu quả châm biếm, nhấn mạnh nỗi thất vọng của tác giả.

Tác giả tự hạn chế lời mỉa, thừa nhận quyền lực địa phương vẫn còn. Câu kết bộc lộ sự bất lực, chán nản nhưng vẫn giữ thái độ tôn trọng, thể hiện nỗi trăn trở và tinh thần trách nhiệm với nền giáo dục.

Thể thơ: thất ngôn bát cú.

Thầy nhấp nhổm, cô bán sách ngủ gật, thể hiện thái độ nhàn nhạt, thiếu trách nhiệm và nghiêm túc trong dạy và học.

Bài thơ nhắc nhở về tinh thần học tập nghiêm túc, rèn luyện tri thức thực chất và trách nhiệm của thầy trò. Đồng thời, nó vẫn có giá trị giáo dục, cảnh báo sự lười biếng, hời hợt trong học tập, giúp mỗi người nhìn nhận đúng vai trò của giáo dục trong xã hội.

Gợi ý:

a. Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

- Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

- Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

b. Xác định đúng yêu cầu của đoạn văn: trách nhiệm học tập và rèn luyện tri thức của thế hệ trẻ ngày nay.

c. Hệ thống ý

- Giải thích khái niệm: Trách nhiệm học tập và rèn luyện tri thức: nghĩa vụ của mỗi người trẻ với bản thân và xã hội.

- Bàn luận

+ Tri thức là nền tảng phát triển cá nhân, nghề nghiệp và đóng góp cho xã hội.

+ Thiếu trách nhiệm học tập dẫn đến kiến thức nông cạn, lãng phí thời gian, giảm cơ hội thành công.

+ Giúp hình thành nhân cách, thái độ nghiêm túc, tinh thần cầu tiến.

- Cách rèn luyện tri thức

+ Xác định mục tiêu học tập rõ ràng, lập kế hoạch cụ thể.

+ Học đều, kết hợp lý thuyết với thực hành, tự học và trao đổi với bạn bè, thầy cô.

+ Ứng dụng tri thức vào đời sống, công việc, giải quyết vấn đề thực tế.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chỉnh, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Bố cục rõ ràng, lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

Đoạn văn tham khảo

Trong xã hội hiện nay, học tập và rèn luyện tri thức là yếu tố then chốt quyết định sự phát triển của mỗi người. Học tập không chỉ là tiếp thu kiến thức từ sách vở, thầy cô mà còn rèn luyện kỹ năng, khả năng tư duy và áp dụng vào thực tiễn. Rèn luyện tri thức không chỉ học thuộc mà còn tự suy nghĩ, phản biện và thực hành trong đời sống hàng ngày. Trách nhiệm này đòi hỏi thế hệ trẻ phải tự giác, ham học hỏi, không chạy theo hình thức hay danh tiếng hão. Thiếu trách nhiệm học tập sẽ dẫn đến kiến thức nông cạn, lãng phí thời gian và giảm cơ hội phát triển bản thân. Để thực hiện tốt trách nhiệm này, mỗi người cần xác định mục tiêu học tập rõ ràng, lập kế hoạch cụ thể và kết hợp học lý thuyết với thực hành, trao đổi với bạn bè, thầy cô. Đồng thời, tri thức cần được ứng dụng vào đời sống và công việc để trở thành nền tảng vững chắc cho sự trưởng thành. Như vậy, ý thức trách nhiệm học tập và rèn luyện tri thức không chỉ giúp cá nhân phát triển toàn diện mà còn chuẩn bị hành trang vững chắc cho tương lai và góp phần xây dựng xã hội ngày càng văn minh, tiến bộ.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: phân tích bài thơ Than đạo học.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài

- Giới thiệu tác giả và văn bản: Trần Tế Xương – một nhà thơ trào phúng xuất sắc cuối thế kỷ XIX, nổi tiếng với những bài thơ phản ánh xã hội, giáo dục phong kiến.

- Giới thiệu vấn đề: Bài thơ Than đạo học phản ánh tình trạng suy thoái của nền giáo dục Nho học, thái độ học tập và rèn luyện tri thức của học trò, thầy cô.

* Thân bài

- Phân tích nội dung phản ánh thực trạng đạo học

+ “Đạo học ngày nay đã chán rồi / Mười người đi học, chín người thôi” → học trò bỏ học nhiều, nền đạo học suy thoái.

+ Hình ảnh cô hàng bán sách ngủ gật, thầy khoá tư lương nhấp nhổm → môi trường học tập thiếu nghiêm túc, sĩ khí thấp.

+ Học trò rụt rè, liều lĩnh, thái độ hỗn loạn: “Sĩ khí rụt rè gà phải cáo / Văn trường liều lĩnh đấm ăn xôi”.

- Thủ pháp trào phúng và nghệ thuật

+ Thể thơ: thất ngôn bát cú, nhịp điệu cô đúc, dễ nhớ.

+ Biện pháp trào phúng: tự mỉa, giễu nhại, phóng đại sự lười biếng, vô kỷ luật của học trò.

+ Ngôn ngữ đời thường, hài hước nhưng sâu sắc, tạo sức ám ảnh cho người đọc.

- Thái độ của tác giả và giá trị tư tưởng

+ Tác giả vừa châm biếm vừa thương cảm cho nền giáo dục: “Tôi đâu dám mỉa làng tôi nhỉ / Trình có ông tiên, thứ chỉ tôi”.

+ Giá trị tư tưởng: phê phán thái độ học tập hời hợt, khích lệ tinh thần học tập nghiêm túc, trách nhiệm với tri thức.

+ Bài học cho thế hệ trẻ hiện nay: ý thức rèn luyện tri thức, tự giác học tập, nghiêm túc trong học tập và giảng dạy.

* Kết bài

- Khẳng định giá trị của bài thơ: vừa phản ánh hiện thực xã hội, vừa là bài học đạo đức, giáo dục.

- Thông điệp: thái độ học tập nghiêm túc, tinh thần cầu tiến và tri thức thực chất luôn cần thiết cho mọi thời đại.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng. 

Bài viết tham khảo

Trần Tế Xương, một nhà thơ trào phúng xuất sắc cuối thế kỷ XIX, nổi tiếng với những bài thơ phản ánh xã hội, giáo dục phong kiến qua lăng kính hài hước nhưng sâu sắc. Trong số đó, bài thơ Than đạo học là tác phẩm tiêu biểu, phản ánh sự suy thoái của nền giáo dục Nho học, thái độ học tập và rèn luyện tri thức của học trò và thầy cô, đồng thời bộc lộ nỗi trăn trở, chán nản của tác giả trước thực trạng này.

Bài thơ mở đầu bằng câu: “Đạo học ngày nay đã chán rồi / Mười người đi học, chín người thôi”, thể hiện ngay thực trạng đáng buồn của nền giáo dục Nho học. Hình ảnh con số “mười người đi học, chín người thôi” cho thấy sự bỏ học phổ biến, phản ánh sự suy giảm sĩ khí và lòng ham học tập của học trò. Bên cạnh đó, những chi tiết đời thường như “cô hàng bán sách lim dim ngủ / Thầy khoá tư lương nhấp nhổm ngồi” càng làm nổi bật môi trường học tập thiếu nghiêm túc, thầy trò lơ là, khiến tri thức và giá trị đạo học bị xem nhẹ. Sự hỗn loạn và thiếu kỷ luật còn được thể hiện qua hình ảnh học trò “Sĩ khí rụt rè gà phải cáo / Văn trường liều lĩnh đấm ăn xôi”, thể hiện thái độ vừa sợ hãi vừa liều lĩnh, vừa lười biếng vừa hời hợt, tạo nên bức tranh trào phúng sống động về tình trạng học tập lúc bấy giờ.

Thủ pháp trào phúng và nghệ thuật là điểm nhấn khiến bài thơ trở nên đặc sắc. Trần Tế Xương sử dụng thể thơ thất ngôn bát cú với nhịp điệu cô đúc, dễ nhớ, kết hợp với ngôn ngữ đời thường, sinh động, giàu hình ảnh, tạo sức ám ảnh vừa hài hước vừa sâu sắc. Biện pháp trào phúng được thể hiện qua việc tự mỉa, giễu nhại và phóng đại thái độ lười biếng, vô kỷ luật của học trò, đồng thời khéo léo phản ánh thái độ nhàn nhạt của những người thầy. Chính sự kết hợp này giúp bài thơ vừa phê phán hiện thực vừa thể hiện cảm xúc riêng của tác giả, khiến người đọc vừa cười vừa suy ngẫm.

Bên cạnh sự trào phúng, bài thơ còn bộc lộ thái độ vừa châm biếm vừa thương cảm cho nền giáo dục phong kiến: “Tôi đâu dám mỉa làng tôi nhỉ / Trình có ông tiên, thứ chỉ tôi”. Câu kết này thể hiện sự bất lực, chán nản của tác giả nhưng vẫn giữ thái độ tôn trọng, không hoàn toàn phủ nhận giá trị của nền đạo học. Giá trị tư tưởng của bài thơ là nhắc nhở con người phải nghiêm túc trong học tập, rèn luyện tri thức và có trách nhiệm với bản thân và xã hội. Thông điệp này vẫn còn nguyên giá trị đối với thế hệ trẻ hiện nay, khi việc học tập và rèn luyện tri thức nghiêm túc luôn là yếu tố quan trọng để phát triển toàn diện, làm việc có hiệu quả và đóng góp tích cực cho cộng đồng.

Bài thơ Than đạo học không chỉ là bức tranh trào phúng về nền giáo dục phong kiến suy thoái mà còn là lời nhắc nhở sâu sắc về thái độ học tập và rèn luyện tri thức. Qua đó, Trần Tế Xương thể hiện tài năng quan sát, cảm xúc tinh tế và trách nhiệm của nhà trí thức trước hiện thực xã hội. Bài thơ khẳng định giá trị trường tồn của tri thức và tinh thần học tập nghiêm túc, thông điệp vẫn mang tính giáo dục, định hướng tư tưởng cho các thế hệ sau.