NHÀ MẸ LÊ (2)

Nhà mẹ Lê là một gia đình một người mẹ với mười một người con. Bác Lê là một người đàn bà nhà quê chắc chắn và thấp bé, da mặt và chân tay răn reo như một quả trám khô. Khi bác mới đến phố, ai ai cũng chú ý đến đám con của bác: mười một đứa, mà đứa nhớn mới có mười bảy tuổi! Đứa bé nhất hãy còn bế trên tay.

Mẹ con bác ta ở một căn nhà cuối phố, cái nhà cũng lụp xụp như những căn nhà khác. Chừng ấy người chen chúc trong một khỏang rộng độ bằng hai chiếc chiếu, có mỗi một chiếc giường nan đã gẫy nát. Mùa rét thì giải ổ rơm đầy nhà, mẹ con cùng nằm ngủ trên đó, trông như một cái ổ chó, chó mẹ và chó con lúc nhúc. Đối với những người nghèo như bác, một chỗ ở như thế cũng tươm tất lắm rồi. Nhưng còn cách kiếm ăn? Bác Lê chật vật, khó khăn suốt ngày cũng không đủ nuôi chừng ấy đứa con. Từ buổi sáng tinh sương, mùa nực cũng như mùa rét, bác ta đã phải trở dậy để đi làm mướn cho những người có ruộng trong làng. Những ngày có người mướn ấy, tuy bác phải làm vất vả, nhưng chắc chắn buổi tối được mấy bát gạo và mấy đồng xu về nuôi lũ con đói đợi ở nhà. Đó là những ngày sung sướng. Nhưng đến mùa rét, khi các ruộng lúa đã gặt rồi, cánh đồng chỉ còn trơ cuống rạ dưới gió bấc lạnh như lưỡi dao sắc khía vào da, bác Lê lo sợ, vì không ai mướn bác làm việc gì nữa. Thế là cả nhà nhịn đói. Mấy đứa nhỏ nhất, con Tý, con Phún, thằng Hy mà con chị nó bế, chúng nó khóc lả đi mà không có cái ăn. Dưới manh áo rách nát, thịt chúng nó thâm tím lại vì rét, như thịt con trâu chết. Bác Lê ôm ấp lấy con trong ổ rơm, để mong lấy cái ấm của mình ấp ủ cho nó.

(Trích Nhà mẹ Lê – Thạch Lam)

Xác định phương thức biểu đạt có trong đoạn trích trên.

- "Trời đông lạnh như lưỡi dao sắc bén vào da, cánh đồng chỉ còn trơ cuống rạ cưới gió bấc".

+ So sánh trạng thái lạnh lẽo của trời đông với lưỡi dao sắc, cánh đồng trơ cuống rạ cưới gió bấc.

+ Tác dụng: Mô tả hình ảnh tê tái của trời đông và cánh đồng để tăng cường cảm xúc và tạo hình ảnh rõ ràng cho độc giả.

- "Dưới chiếc áo rách nát, thịt chúng nó tái tê vì cái lạnh rét, giống như thịt con trâu chết".

+ So sánh màu da người với da con trâu chết.

+ Tác dụng: Hình ảnh gợi lên sự tử thần như một biểu tượng của đau đớn, nghèo đói trong cuộc sống của gia đình nhà mẹ Lê.

- "Gió bấc lạnh như lưỡi dao sắc đâm vào da".

+ So sánh hơi gió lạnh như lưỡi dao sắc châm vào da.

+ Tác dụng: Làm nổi bật thời tiết khắc nghiệt, lạnh leo của mùa đông, nhấn mạnh sự khó khăn của gia đình nhà mẹ Lê.

Đoạn trích nói về cuộc sống khó khăn, cơ cực của gia đình nhà mẹ Lê. Trong những ngày rét, khi không có người thuê, mẹ Lê phải đi làm mướn để kiếm gạo cho đàn con đói. Cảnh đàn con khóc đói, vài đứa đi mót lúa để có chút thức ăn khiến cho nỗi đau nghèo khổ hiện rõ.

Nhân vật chính trong văn bản là bác Lê. Đó là một người phụ nữ cực khổ đông con, nghèo đói, phải đi làm thuê làm mướn song giàu tình thương con, chịu thương chịu khó dậy sớm đi làm thuê suốt 4 mùa, bất kể nắng mưa, rét mướt; ủ ấm cho đàn con.

- Căn nhà cuối phố lụp xụp, chật hẹp, diện tích chỉ bằng hai chiếc chiếu, giường nan đã gãy nát.

- Mùa rét trải ổ rơm để ngủ, hình ảnh “như một cái ổ chó” cho thấy sự thiếu thốn.

- Mùa rét, ruộng đã gặt hết, không có việc làm, cả nhà phải nhịn đói; trẻ nhỏ khóc lả, thịt thâm tím.

- Bác Lê ôm ấp các con trong ổ rơm để ủ ấm cho chúng khi rét.

- Bà vẫn cố gắng đi làm mướn, xin gạo để nuôi các con dù biết khó khăn, nguy hiểm.

- Bà quan tâm, dạy dỗ và chăm sóc các con, thể hiện lòng yêu thương vô bờ và sự hy sinh cao cả.

- Ca ngợi lòng hy sinh, tình mẫu tử thiêng liêng của người mẹ trong hoàn cảnh khó khăn.

- Phản ánh hiện thực bần cùng, bất công trong xã hội, khiến người đọc đồng cảm và suy ngẫm về cuộc sống, về con người.

Gợi ý:

a. Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

- Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

- Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

b. Xác định đúng yêu cầu của đoạn văn: phân tích nhân vật bác Lê.

c. Hệ thống ý

- Miêu tả ngoại hình:

+ Thấp bé, da mặt và chân tay nhăn nheo “như một quả trám khô”.

+ Thể hiện sự lam lũ, vất vả của cả đời người.

- Hoàn cảnh sống và công việc:

+ Có mười một đứa con, sống chen chúc trong căn nhà nhỏ chật hẹp, giường gãy, mùa rét ngủ trên ổ rơm.

+ Làm mướn từ sáng sớm đến tối để kiếm từng bát gạo, đồng xu nuôi con.

+ Mùa rét, không có việc làm, cả nhà nhịn đói, trẻ nhỏ khóc lả, thâm tím vì rét.

- Tình cảm và tính cách:

+ Ôm ấp, ủ ấm các con, quan tâm con trước bản thân.

+ Kiên cường, nhẫn nhịn, hy sinh thầm lặng nhưng cao cả.

+ Biết nhẫn nhịn và can đảm đối mặt với khó khăn, nguy hiểm.

- Nghệ thuật của tác giả:

+ Miêu tả chi tiết ngoại hình, hành động, hoàn cảnh sống.

+ So sánh, ẩn dụ: “như một quả trám khô”, “như một cái ổ chó”.

+ Giọng văn trầm lặng, cảm thương, tạo đồng cảm với nhân vật.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chỉnh, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Bố cục rõ ràng, lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

Đoạn văn tham khảo

Bác Lê là hình ảnh tiêu biểu của người mẹ nghèo khổ, nhẫn nhịn và tận tụy hết mực với con cái. Qua truyện ngắn, tác giả khắc họa ngoại hình bác Lê thấp bé, da mặt và chân tay nhăn nheo “như một quả trám khô”, gợi lên sự vất vả, lam lũ của một đời người lam lũ. Không chỉ chịu cảnh nghèo, bác Lê còn phải lo toan nuôi đến mười một đứa con, từ đứa lớn mới mười bảy tuổi đến đứa nhỏ còn phải bế trên tay, sống chen chúc trong căn nhà chật hẹp, giường gãy, mùa rét phải trải ổ rơm ngủ. Tất cả những chi tiết này phản ánh hoàn cảnh bần cùng, khắc nghiệt mà bác vẫn kiên cường chịu đựng. Hình ảnh bác ôm ấp, ủ ấm các con trong những ngày rét run thể hiện tình mẫu tử sâu sắc, sự hy sinh thầm lặng nhưng cao cả. Bác Lê còn biết nhẫn nại và can đảm, luôn tìm cách kiếm từng bát gạo, từng đồng xu để nuôi con, bất chấp những khó khăn, nguy hiểm, thậm chí khi bị chó cắn vẫn quan tâm đến các con trước hết. Qua nhân vật này, Thạch Lam không chỉ tôn vinh lòng hy sinh của người mẹ mà còn phản ánh hiện thực nghiệt ngã của đời sống bần cùng, khiến người đọc vừa thương cảm vừa trân trọng những giá trị nhân văn giản dị nhưng sâu sắc. Bác Lê chính là biểu tượng của lòng kiên cường, nhẫn nhịn và tình mẫu tử thiêng liêng.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: vai trò của gia đình với mỗi người.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài

- Dẫn dắt: Gia đình là tế bào của xã hội, là nơi bắt đầu mọi hành trình cuộc đời mỗi con người.

- Giới thiệu vấn đề: Gia đình đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc hình thành nhân cách, nuôi dưỡng tình cảm và định hướng cuộc sống của mỗi người.

* Thân bài

- Giải thích vai trò của gia đình

+ Gia đình là môi trường đầu tiên để con người được yêu thương, chăm sóc.

+ Gia đình là nơi hình thành những giá trị đạo đức, lối sống, cách ứng xử, thói quen.

+ Gia đình cung cấp sự bảo vệ, chở che, giúp con người tự tin bước vào xã hội.

- Bàn luận vai trò của gia đình

+ Về mặt tình cảm: Gia đình là chỗ dựa tinh thần, nơi con người tìm thấy sự an ủi khi gặp khó khăn.

+ Về mặt giáo dục: Gia đình giúp hình thành nhân cách, kỹ năng sống, định hướng tư tưởng, đạo đức.

+ Về mặt hỗ trợ vật chất: Gia đình cung cấp những điều kiện tối thiểu về ăn uống, học tập, sinh hoạt, tạo nền tảng để phát triển.

- Phản đề

+ Nếu gia đình thiếu yêu thương, giáo dục sai lệch hoặc bất ổn, con người dễ bị ảnh hưởng tiêu cực về tâm lý, nhân cách và hành vi.

+ Một số người trưởng thành vẫn có thể thành công dù thiếu gia đình hạnh phúc, nhưng sẽ phải đối mặt với nhiều khó khăn hơn.

- Liên hệ thực tiễn

+ Gia đình hạnh phúc tạo điều kiện cho con cái học tập tốt, phát triển năng lực, tự tin trong cuộc sống.

+ Nhiều câu chuyện, ví dụ thực tế cho thấy sự yêu thương, chăm sóc của gia đình giúp con người vượt qua khó khăn, phát triển toàn diện.

* Kết bài

- Khẳng định lại vai trò quan trọng của gia đình trong đời sống mỗi người.

- Liên hệ: Mỗi người cần trân trọng, yêu thương và đóng góp vào hạnh phúc chung của gia đình.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng. 

Bài viết tham khảo

Gia đình là tế bào của xã hội, là nơi bắt đầu mọi hành trình cuộc đời mỗi con người. Từ khi sinh ra, con người đã được sống trong vòng tay yêu thương, chăm sóc của những người thân gần gũi nhất. Nhờ gia đình, mỗi cá nhân hình thành nhân cách, nuôi dưỡng tình cảm và định hướng những bước đi đầu tiên trong cuộc sống. Gia đình không chỉ là mái ấm mà còn là nền tảng để con người phát triển toàn diện.

Trước hết, gia đình là môi trường đầu tiên để con người được yêu thương và chăm sóc. Từ khi còn thơ bé, con người đã được sống trong vòng tay của cha mẹ, được học cách chia sẻ, quan tâm, tôn trọng người khác và trải nghiệm tình cảm ấm áp. Những hành động yêu thương tưởng chừng nhỏ bé nhưng có tác động rất lớn đến sự hình thành tâm hồn và nhân cách. Bên cạnh đó, gia đình là nơi hình thành những giá trị đạo đức, lối sống, cách ứng xử và thói quen. Trẻ em học cách nhẫn nại, kiên trì, biết giúp đỡ người khác và sống có trách nhiệm từ những trải nghiệm trong gia đình. Những nguyên tắc này trở thành hành trang để mỗi người bước vào xã hội, đối diện với các mối quan hệ, thử thách và cơ hội.

Gia đình còn cung cấp sự bảo vệ, chở che, giúp con người tự tin bước vào xã hội. Sự quan tâm, chăm sóc và che chở về cả tinh thần lẫn vật chất từ gia đình giúp mỗi người an tâm học tập, phát triển năng lực và hoàn thiện bản thân. Trong cuộc sống, những khó khăn, thử thách đôi khi làm con người bối rối, mất phương hướng; chính tình yêu thương và sự dạy dỗ của gia đình sẽ giúp con người bình tĩnh, kiên cường và tìm ra cách giải quyết. Gia đình cũng tạo ra môi trường để con người trải nghiệm, rèn luyện kỹ năng sống và xây dựng những mối quan hệ đầu đời.

Vai trò của gia đình được thể hiện rõ ràng ở nhiều khía cạnh. Về mặt tình cảm, gia đình là chỗ dựa tinh thần vững chắc, nơi con người tìm thấy sự an ủi, sẻ chia khi gặp khó khăn, thất bại hay mất mát. Một gia đình hạnh phúc giúp con cái tự tin bày tỏ cảm xúc, học cách thấu hiểu và đồng cảm với người khác. Về mặt giáo dục, gia đình định hình nhân cách, kỹ năng sống, tư tưởng và đạo đức. Cha mẹ là những tấm gương đầu tiên, dạy con cách phân biệt đúng sai, biết đối nhân xử thế, rèn luyện ý chí và kỷ luật. Một đứa trẻ lớn lên trong gia đình có nền tảng vững chắc về nhân cách sẽ dễ dàng thích nghi với xã hội, gặt hái thành công và trở thành người có ích cho cộng đồng. Về mặt hỗ trợ vật chất, gia đình cung cấp những điều kiện cần thiết về ăn uống, học tập, sinh hoạt và chăm sóc sức khỏe. Nhờ những điều kiện tối thiểu này, con người có thể phát triển toàn diện, theo đuổi ước mơ và đóng góp cho xã hội.

Tuy nhiên, nếu gia đình thiếu yêu thương, giáo dục sai lệch hoặc bất ổn, con người sẽ dễ bị ảnh hưởng tiêu cực về tâm lý, nhân cách và hành vi. Trẻ em lớn lên trong môi trường gia đình thiếu quan tâm, bạo lực hoặc vô trách nhiệm sẽ gặp khó khăn trong việc hình thành nhân cách và xây dựng các mối quan hệ xã hội. Một số người trưởng thành vẫn có thể thành công dù thiếu một gia đình hạnh phúc, nhưng con đường họ trải qua thường nhiều thử thách, phải nỗ lực gấp bội để bù đắp những thiếu hụt về tinh thần, kỹ năng sống và giá trị đạo đức. Điều này cho thấy vai trò của gia đình không thể thay thế bởi bất kỳ môi trường giáo dục nào khác.

Liên hệ thực tiễn, nhiều câu chuyện đời sống cho thấy gia đình hạnh phúc tạo điều kiện để con cái học tập tốt, phát triển năng lực, tự tin và trưởng thành. Những gia đình biết chia sẻ, yêu thương và quan tâm đến nhau giúp con người vượt qua khó khăn, rèn luyện tính kiên nhẫn, học cách ứng xử đúng mực và biết đồng cảm với người khác. Ngược lại, thiếu thốn tình cảm gia đình khiến con người dễ tổn thương, gặp khó khăn trong việc hình thành nhân cách, đôi khi dẫn đến những hành vi lệch chuẩn, tiêu cực. Chính vì vậy, việc xây dựng một gia đình hạnh phúc, biết yêu thương và quan tâm lẫn nhau là điều cần thiết và cấp bách trong xã hội hiện nay.

Có thể thấy, gia đình thực sự là nền tảng vững chắc và chỗ dựa tinh thần quan trọng trong cuộc sống mỗi người. Mỗi cá nhân cần trân trọng, yêu thương và chung tay góp sức xây dựng hạnh phúc chung, từ đó nuôi dưỡng bản thân, đồng thời duy trì và phát triển giá trị bền vững của gia đình. Gia đình không chỉ là nơi bắt đầu mà còn là điểm tựa quan trọng giúp con người vững bước trên mọi nẻo đường của cuộc đời, đồng hành trong từng thành công, thất bại và khó khăn.