MÙA GIÁP HẠT

Mùa giáp hạt về, nồi cơm độn toàn khoai sắn. Bà nghẹn ngào nói với đàn cháu nhỏ: “Sắp hết gạo rồi, các cháu ráng chịu khổ một chút. Hồi bà còn bé như các cháu, đến mùa giáp hạt, ngay cả khoai sắn cũng không có mà ăn...”. Nghe bà kể, tôi chợt nhớ về nạn đói năm 1945 mà trong tiết học Lịch sử mấy hôm trước, thầy giáo đã tái hiện rất chi tiết. Đời bà khổ từ lúc lọt lòng cho tới tận về già, khi đã gần bước sang tuổi tám mươi vẫn còn chịu cảnh bần hàn, cơ cực. Thương bà, sau bữa cơm, tôi dặn đứa em không được vòi vĩnh, làm nũng bà.

Rồi thì gạo trong chum hết sạch, bà phải tất tưởi mang rá sang nhà bên vay gạo. Dù gạo trong chum cũng đã vơi cạn, nhưng chẳng chút đắn đo, bà hàng xóm vẫn niềm nở cho bà tôi vay mấy bát gạo liền, lại còn cho thêm khúc cá đồng kho mặn.

[…] Những ngày tiếp đó, để tiết kiệm chút gạo ít ỏi mới vay được, bà cháu tôi đành phải ăn cháo rau má trộn với muối lạc, ba phần gạo, đến bảy phần là rau má thái nhỏ. Nuốt thìa cháo nóng vào lòng rồi mà cổ họng vẫn còn đắng đót. Đứa em tôi không quen ăn cháo rau má nên nôn thốc, nôn tháo. Bà thương trào nước mắt, liền buông đũa, lật đật nhóm bếp nấu cơm cho em.

Đêm nằm bên bà, tôi nghe rõ tiếng bà thở dài trầm buồn, mỏi mệt. Suốt mấy đêm liền, bà cứ thao thức trở mình mà không sao chợp mắt nổi. Tôi biết những ngày như thế này, bà có hàng trăm thứ phải lo nghĩ. Chủ nợ mấy quán tạp hóa ngoài chợ cũng đã đánh tiếng. Bà ngày càng gầy sọp đi. Khóe mắt hốc hác. Da dẻ xuống sắc vàng vọt. Tài sản có giá trị lớn nhất trong nhà lúc ấy là con nghé non chưa tròn hai năm tuổi, bà đành ngậm ngùi bán đi. Còn nhớ hôm đó, khi người đàn ông đi đôi ủng da màu đen lẳng lặng dắt con nghé ra khỏi cổng, tôi và em tôi đã chạy theo òa khóc nức nở. Số tiền bán con nghé cũng chỉ vừa đủ trang trải nợ nần và mua thêm nửa yến gạo.

Trong một bữa tối, nhường phần cơm trắng cho đàn cháu nhỏ, bà ăn củ chuối luộc chấm nước mắm. Bà cười bảo: “Lúc trưa bà ăn cơm giờ vẫn còn no lắm. Với lại bà thích ăn củ chuối hơn”. Tự dưng lồng ngực nhói lên nghèn nghẹn, tôi đáp lại: “Cháu cũng thích ăn củ chuối hơn ăn cơm. Bà xem kìa, cơm trắng vẫn còn nhiều quá!”. Bà ôm hai đứa cháu nhỏ côi cút vào lòng, đôi mắt lại rơm rớm nước...

(Trích Mùa giáp hạt - Phan Đức Lộc, Nguồn: https://baoquangbinh.vn/van-hoa-van-nghe/201504/mua-giap-hat-2124378/)

Xác định ngôi kể của truyện ngắn trên.

Đoạn trích phản ánh cuộc sống thiếu thốn, cơ cực trong mùa giáp hạt của bà cháu tác giả, qua đó ca ngợi tình thương bao la, sự hi sinh thầm lặng của bà dành cho các cháu và gợi nhớ nỗi đau về nạn đói năm 1945.

Người bà hiện lên giàu lòng thương cháu, tần tảo, chịu thương chịu khó, giàu đức hi sinh. Bà luôn nhường phần tốt nhất cho cháu, gánh chịu cơ cực về mình, tiêu biểu là chi tiết bà ăn củ chuối, nhường cơm trắng cho cháu.

Câu nói của người cháu thể hiện sự nhạy cảm, thấu hiểu và lòng thương bà sâu sắc. Cháu biết bà đang nhường phần cơm trắng cho mình, nên cố tình nói dối rằng mình cũng thích ăn củ chuối để bà yên lòng. Qua đó, ta thấy người cháu tuy nhỏ tuổi nhưng đã có tấm lòng hiếu thảo, biết nghĩ cho bà và biết chia sẻ nỗi khổ cực với bà.

Vì cảnh ăn cơm độn khoai sắn, cháo rau má trong mùa giáp hạt gợi liên tưởng đến nạn đói khủng khiếp năm 1945. Điều này làm nổi bật tính chất khắc nghiệt của đói nghèo, đồng thời nhấn mạnh sự thấu hiểu, cảm thương của nhân vật “tôi” với bà.

Trong bữa tối, bà nhường phần cơm trắng cho cháu, tự nhận mình “thích ăn củ chuối hơn”. Đây là chi tiết giàu sức gợi, cho thấy bà hi sinh thầm lặng, che giấu sự cơ cực bằng nụ cười để các cháu không buồn. Đồng thời làm nổi bật tình yêu thương vô bờ bến của bà.

Qua câu văn trên, người bà hiện lên với vẻ đẹp của sự hi sinh, yêu thương và giàu đức hiền hậu. Bà âm thầm chịu đói, nhường phần cơm trắng ít ỏi cho cháu, còn mình ăn củ chuối – thứ thức ăn nghèo nàn, đắng chát. Dù vậy, bà vẫn mỉm cười, tìm lời lẽ để các cháu không lo lắng. Đó là vẻ đẹp cao quý của một tấm lòng bao dung, giàu tình thương, luôn che chở và hi sinh vì con cháu.

Con nghé là tài sản lớn nhất của gia đình, biểu tượng cho hy vọng thoát nghèo. Nhưng bà phải bán nó để trả nợ và mua gạo, cho thấy sự bế tắc, nghèo đói. Chi tiết này vừa gợi thương cảm, vừa nhấn mạnh sự hi sinh, chắt chiu của bà.

Em thích nhất chi tiết bà nhường phần cơm trắng cho cháu, còn mình ăn củ chuối luộc chấm nước mắm. Bởi chi tiết ấy vừa chân thực, cảm động vừa thể hiện tình yêu thương, sự hi sinh thầm lặng và cao quý của bà dành cho cháu. Nó khiến em càng thêm kính trọng, yêu thương bà, đồng thời biết trân trọng những hạt cơm và tình cảm gia đình ấm áp.

Đoạn trích gợi cho em nhiều suy nghĩ sâu sắc về tình bà cháu. Tình bà cháu là tình cảm gắn bó thiêng liêng, chan chứa yêu thương và hi sinh. Người bà trong truyện luôn nhường nhịn, lo lắng, chắt chiu từng hạt cơm vì cháu, qua đó giúp em hiểu rằng mình cần biết ơn, yêu thương và trân trọng bà cũng như những người thân trong gia đình. Tình bà cháu không chỉ là chỗ dựa tinh thần mà còn là nguồn động lực giúp ta vượt qua gian khó trong cuộc sống.

Gợi ý:

a. Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

- Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

- Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

b. Xác định đúng yêu cầu của đoạn văn: tình cảm gia đình và sự hi sinh thầm lặng của ông bà, cha mẹ dành cho con cháu.

c. Hệ thống ý

- Khẳng định: Tình cảm gia đình là thiêng liêng, bền vững, là điểm tựa của mỗi con người.

- Phân tích:

+ Ông bà, cha mẹ luôn dành cho con cháu tình thương vô bờ, sẵn sàng hi sinh tất cả, chịu khổ về mình để phần tốt đẹp cho con cháu.

+ Tình cảm ấy không chỉ nuôi dưỡng vật chất mà còn nâng đỡ tinh thần, giúp ta có niềm tin, nghị lực.

- Bình luận – mở rộng:

+ Tình thương gia đình là nền tảng hình thành nhân cách con người.

+ Tuy nhiên, trong xã hội hiện đại, vẫn có người vô tâm, chưa biết trân trọng và đáp lại tình cảm ấy → đáng phê phán.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chỉnh, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Bố cục rõ ràng, lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

Đoạn văn tham khảo

Đọc đoạn trích Mùa giáp hạt của Phan Đức Lộc, em xúc động trước hình ảnh người bà nhường phần cơm trắng cho cháu rồi tự nhận mình thích ăn củ chuối. Từ chi tiết ấy, em càng thấm thía hơn về tình cảm gia đình và sự hi sinh thầm lặng của ông bà, cha mẹ dành cho con cháu. Gia đình là điểm tựa thiêng liêng, nơi nuôi dưỡng tâm hồn và bồi đắp nhân cách. Trong mái ấm nhỏ bé ấy, ông bà, cha mẹ luôn dành cho con cháu tình thương bao la, sẵn sàng chịu khổ cực về mình để nhường những điều tốt đẹp cho thế hệ sau. Hình ảnh bà trong truyện không chỉ là sự hi sinh giản dị mà cao quý, còn gợi nhớ đến biết bao ông bà, cha mẹ trong đời thực: người nắng mưa ngoài đồng, người lặn lội sớm khuya buôn bán, chắt chiu từng đồng tiền để lo cho con cháu học hành nên người. Tình cảm ấy là nguồn động viên lớn lao, tiếp thêm sức mạnh để ta vượt qua khó khăn. Thế nhưng, đáng buồn là vẫn có những người trẻ vô tâm, chưa biết trân trọng và đáp lại tình thương ấy. Mỗi chúng ta cần biết sống hiếu thảo, yêu thương, quan tâm đến ông bà, cha mẹ, để ngọn lửa tình thân luôn ấm áp trong gia đình. Chính tình yêu thương ấy sẽ nâng đỡ, chở che ta suốt cuộc đời.

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: phân tích tình cảm bà cháu.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài

- Giới thiệu tác giả Phan Đức Lộc và truyện ngắn Mùa giáp hạt.

- Khái quát: Truyện khắc họa tình cảnh thiếu thốn trong mùa giáp hạt và làm nổi bật tình cảm bà cháu tha thiết, cảm động.

* Thân bài

- Hoàn cảnh câu chuyện

+ Gia đình lâm vào cảnh thiếu ăn, gạo trong chum cạn dần, phải ăn cơm độn khoai sắn, cháo rau má.

+ Tình huống mùa giáp hạt đã thử thách, bộc lộ tình cảm gia đình, đặc biệt là tình bà cháu.

- Tình cảm, sự hi sinh của bà dành cho cháu

+ Bà tần tảo, chịu đựng cơ cực: dáng gầy sọp, da vàng vọt, đêm đêm thao thức lo toan.

+ Bà chắt chiu từng hạt gạo, đi vay gạo, bán con nghé – tài sản quý nhất để lo cho cháu.

+ Nhường phần cơm trắng cho cháu, nhận mình thích ăn củ chuối hơn → đỉnh cao của tình thương, sự hi sinh.

- Tình cảm của cháu dành cho bà

+ Người cháu biết thương bà, dặn em không vòi vĩnh.

+ Cảm nhận sâu sắc sự hi sinh của bà, cố tình nói dối “cháu cũng thích ăn củ chuối” để bà yên lòng.

+ Cháu thấu hiểu, đồng cảm, đau xót trước sự vất vả, hi sinh của bà.

- Ý nghĩa của tình bà cháu

+ Tình bà cháu là nguồn an ủi, động viên trong nghèo khó.

+ Tô đậm giá trị nhân văn: tình thân ruột thịt thiêng liêng, nuôi dưỡng tâm hồn con người.

+ Khơi gợi lòng biết ơn, nhắc nhở con cháu hôm nay trân trọng tình cảm gia đình.

* Kết bài

- Khẳng định: Tình cảm bà cháu trong truyện Mùa giáp hạt vừa giản dị vừa thiêng liêng, để lại dư âm sâu sắc trong lòng người đọc.

- Liên hệ: Mỗi người cần biết yêu thương, hiếu thảo, trân trọng công lao và tình thương của ông bà, cha mẹ.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng. 

Bài viết tham khảo

Trong kho tàng văn học Việt Nam hiện đại, có nhiều tác phẩm viết về tình cảm gia đình với những trang viết giàu cảm xúc, lay động lòng người. Truyện ngắn Mùa giáp hạt của Phan Đức Lộc là một tác phẩm tiêu biểu, phản ánh nỗi cơ cực, thiếu thốn trong mùa giáp hạt ở một vùng quê nghèo. Nhưng vượt lên trên hoàn cảnh khắc nghiệt, truyện đã làm sáng lên vẻ đẹp của tình người, đặc biệt là tình cảm bà cháu ấm áp, thiêng liêng. Tình bà cháu trong tác phẩm hiện lên vừa chân thực, vừa cảm động, để lại dư âm sâu lắng trong lòng độc giả.

Hoàn cảnh éo le, khắc nghiệt của hai bà cháu đã để lại sự đồng cảm sâu sắc với người đọc. Đó là mùa giáp hạt – khoảng thời gian khó khăn nhất trong năm của người nông dân. Hạt gạo trong chum vơi cạn, bữa cơm chỉ toàn khoai sắn độn. Càng về sau, bà cháu tác giả phải ăn cháo rau má trộn muối lạc, ba phần gạo, bảy phần rau. Cảnh thiếu đói ấy gợi nhớ về nạn đói năm 1945 khủng khiếp mà dân tộc từng trải qua. Trong cái nghèo đói bao trùm ấy, tình cảm bà cháu càng trở nên nổi bật, là điểm sáng nhân văn của câu chuyện.

Người bà hiện lên trước hết với hình ảnh một con người tần tảo, giàu đức hi sinh. Bà là chỗ dựa duy nhất của hai đứa cháu nhỏ. Dù tuổi đã gần tám mươi, sức khỏe đã yếu, bà vẫn gồng gánh hết mọi lo toan. Bà thức trắng nhiều đêm, trằn trọc suy nghĩ về nợ nần, về miếng ăn từng ngày. Tác giả miêu tả bà ngày càng gầy sọp đi, da vàng vọt, khóe mắt hốc hác. Đó là những dấu vết hằn sâu của sự thiếu thốn, cơ cực. Thế nhưng, dù khổ đau, bà vẫn nén vào trong, chỉ hiện ra trước cháu bằng sự dịu dàng, chở che.

Chi tiết xúc động nhất là khi bà nhường phần cơm trắng ít ỏi cho cháu, còn mình ăn củ chuối luộc chấm nước mắm. Bà mỉm cười, nói dối rằng “bà thích ăn củ chuối hơn cơm” để cháu yên lòng. Đằng sau nụ cười ấy là nỗi xót xa, hi sinh thầm lặng. Người bà ấy đã quen chịu khổ, nhưng không muốn để cháu phải buồn, phải lo. Hành động ấy nhỏ bé nhưng chứa đựng tình thương bao la, thể hiện tấm lòng bao dung và đức hi sinh vô điều kiện của người bà. Đó chính là vẻ đẹp lớn lao của tình thân ruột thịt trong gian khó.

Không chỉ ở chi tiết ấy, tình thương của bà còn thể hiện trong từng việc nhỏ. Khi em nhỏ không quen ăn cháo rau má mà nôn thốc nôn tháo, bà lập tức buông đũa, nhóm bếp nấu cơm cho cháu, dù hạt gạo rất ít ỏi. Khi không còn cách nào khác, bà đành ngậm ngùi bán con nghé non – tài sản quý giá nhất trong nhà. Khoảnh khắc con nghé bị dắt ra khỏi cổng, bà cháu òa khóc nức nở, gợi một nỗi đau xé lòng. Tất cả những chi tiết ấy đều cho thấy bà là hiện thân của tình thương, là người hi sinh tất cả vì con cháu.

Bên cạnh hình ảnh người bà, tình cảm của các cháu dành cho bà cũng thật đáng trân trọng. Nhân vật “tôi” trong truyện không hề vô tâm, ích kỉ. Ngược lại, cậu bé hiểu được nỗi cơ cực của bà, biết dặn em không vòi vĩnh, biết xót xa khi thấy bà gầy yếu, đêm đêm thở dài mệt mỏi. Cậu cũng nhạy cảm và tinh tế khi cố tình nói dối “cháu cũng thích ăn củ chuối hơn cơm” để bà yên lòng. Đó là sự đồng cảm, thương bà từ trái tim một đứa trẻ. Qua nhân vật “tôi”, ta thấy tình bà cháu không chỉ một chiều từ bà mà còn có sự đáp lại, chia sẻ, tuy nhỏ bé nhưng chan chứa tình yêu thương.

Tình bà cháu trong truyện không khép kín mà còn gắn liền với tình làng nghĩa xóm. Chi tiết bà hàng xóm sẵn sàng cho vay gạo, lại còn cho thêm khúc cá kho mặn thể hiện tinh thần đùm bọc, sẻ chia trong gian khó. Điều đó khiến tình bà cháu càng thêm ấm áp, bởi giữa sự thiếu thốn, vẫn còn có những vòng tay cưu mang từ cộng đồng. Đây cũng là giá trị nhân văn sâu sắc mà tác giả gửi gắm.

Nhìn rộng ra, tình bà cháu trong Mùa giáp hạt là hình ảnh tiêu biểu cho tình cảm gia đình Việt Nam: gắn bó, hi sinh, bền chặt. Trong gian khổ, chính tình thân đã nâng đỡ con người, giúp họ vượt qua thử thách. Truyện gợi cho người đọc bài học sâu sắc: phải biết trân trọng, yêu thương, hiếu thảo với ông bà, cha mẹ; phải biết quý trọng hạt gạo, giá trị của lao động và tình cảm gia đình. Đồng thời, tác phẩm còn phê phán những ai sống vô tâm, chỉ biết nhận mà không biết cho đi, thờ ơ với tình cảm máu mủ thiêng liêng.

Tình bà cháu trong Mùa giáp hạt giản dị mà lớn lao, âm thầm mà sâu nặng. Nó giống như một ngọn lửa ấm áp sưởi ấm tâm hồn trong mùa đông khắc nghiệt, giống như chiếc bóng mát chở che đời cháu giữa cái nắng gắt của cuộc đời. Đọc xong tác phẩm, ta không chỉ thương bà cháu trong câu chuyện mà còn thấy lòng mình lắng lại, muốn sống tốt hơn, biết yêu thương, quan tâm nhiều hơn đến gia đình.

Mùa giáp hạt của Phan Đức Lộc là một truyện ngắn thấm đẫm chất nhân văn, tái hiện chân thực cảnh đời cơ cực trong mùa giáp hạt, đồng thời làm sáng lên vẻ đẹp tình bà cháu sâu nặng. Tình cảm ấy vừa là nguồn cảm hứng nghệ thuật, vừa là bài học đạo lí về lòng hiếu thảo, về sự biết ơn, trân trọng những hi sinh thầm lặng trong gia đình. Mỗi chúng ta, khi đọc truyện, hãy để lòng mình rung động, hãy để trái tim nhắc nhở rằng: tình thân chính là món quà vô giá, là hành trang lớn nhất trong cuộc đời.