Văn bản ngữ liệu

KHOẢNG TRỜI VÀ HỐ BOM

Lâm Thị Mỹ Dạ làm bài thơ Khoảng trời hố bom tại Trường Sơn vào tháng 10 năm 1972, một trong những thời điểm ác liệt nhất của cuộc chiến tranh chống Mỹ Trên dây Trường Sơn, ngày nào cũng có sự hy sinh của bộ đội, thanh niên xung phong. Sự hy sinh của họ đã trở thành những biểu tượng tuyệt đẹp trong văn học Bài thơ như câu chuyện kể về sự hi sinh dũng cảm của một cô gái mở đường “Chuyện kể rằng em cô gái mở đường/ Để cứu con đường đêm ấy khỏi bị thương Cho đoàn xe kịp giờ ra trận/ Em đã lấy tình yêu Tổ quốc của mình thắp lên ngọn lửa/ Đánh lạc hướng thù hứng lấy luồng bom”. Chất tự sự khá đậm rõ: khi đơn vị hành quân qua con đường mòn, những chiến sĩ ra trận chỉ còn thấy hố bom và huyến tích về người con gái hi sinh. Giọng thơ không còn cứng cỏi, vang vang như trước nữa mà nó đã lắng xuống, trầm vọng như tiếng thở dài đấy thương cảm: “Em nằm dưới đất sâu”. Không thương cảm sao được khi biết rằng cô gái “nằm dưới đất sâu” giữa những hố bom nham nhở đang còn trẻ lắm; đấy là một trinh nữ anh hùng, một biểu tượng bất tử của tinh thần yêu nước Việt Nam: “Giặc đến nhà đàn bà cũng đánh”.

Sự hy sinh của cô gái chính là thông điệp mà tác giả gửi gắm vào bài thơ bằng những so sánh và hình ảnh đẹp trong thi phẩm. "Em...” trở thành “khoảng trời đã nằm yên trong đất”. Đấy là một khoảng trời được tỏa sáng bởi tâm hồn người con gái nên đêm đêm “Những vì sao ngời chói lung linh”. Ta hầu như không còn thấy nữa sự tan hoang, chết chóc nữa, mà vượt lên tất cả, bao trùm tất cả là vẻ đẹp bao la, vĩnh hằng của thiên nhiên đất nước với sự hóa thân, dâng hiến của em: “Có phải thịt da em mềm mại trắng trong/ Đã hóa thành những vầng mây trắng/ Và ban ngày khoảng trời ngập nắng/ Đi qua khoảng trời em/ Vẫng dương thao thức/ Hơi mặt trời hay chính trái tim em trong ngực...”. Ở đây có hai khoảng trời soi ngắm nhau; một khoảng trời “thật” trên cao có các vì sao, có mây trắng, có ánh nắng váng dương và một khoảng trời “ảo” - “Khoảng trời hố bom” - nằm trong đất có tâm hồn, thịt da, trái tim của người trình nữ dũng cảm. Hai khoảng trời ấy đều đẹp đẽ, lung linh và vĩnh hằng trong sự liên tưởng đẩy tài hoa của tác giả. Sự hy sinh của cô gái mở đường là những dâng hiến lưu lại vĩnh viễn trên mặt đất, non sông này: “Tên con đường là tên em gửi lại/ Cái chết em xanh khoảng trời con gái".

Từ “Khoảng trời hố bom” đến “khoảng trời con gái” là sự thăng hoa bất ngờ của cảm xúc và trí tuệ mà hình như Trời đã “ban” cho Lâm Thị Mỹ Dạ. Cả bài thơ đều hay nhưng nếu được chọn câu hay nhất, tôi sẽ không ngần ngại để xuất câu “Cái chết em anh khoảng trời con gái”. Chủ đề tư tưởng và thủ pháp nghệ thuật của bài thơ tập trung trọn vẹn trong câu thơ chỉ 8 âm tiết này.

Tuy nhiên, cái hay đạt độ tỉnh diệu của bài thơ không nằm ở đấy mà nó lung linh phát sáng bởi những so sánh, biểu tượng đây nghệ thuật sau khúc dạo đầu trên. Những liên tưởng: Đêm đêm tâm hồn em tỏa sáng/Những vì sao ngời chói lung linh, những so sánh: Em nằm dưới đất sâu/Như khoảng trời đã nằm yên trong đất, nối tiếp nhau, bổ sung nhau, tôn vinh nhau làm nên vẻ đẹp và sức sống của bài thơ. Từ không đến có, từ hữu hạn đến vô hạn, từ cụ thể đến trừu tượng là điều tôi cảm nhận được ở hai câu kết: "Gương mặt em bạn bè tôi không biết Nên mỗi người có gương mặt em riêng".

Đọc lại "Khoảng trời hố bom" sau hơn 40 năm tác phẩm ra đời, tôi càng thấm thía điều này: Thơ hay phải chứa trong nó những xúc cảm đấy đặn, những tư tường thời đại, gắn bó với Tổ quốc, với nhân dân và được biểu hiện bằng những hình ảnh độc đáo mang dấu ấn sáng tạo của tác giả. Cách tân đến đâu, mới lạ về hình thức đến mấy mà rời xa, thoát ly dân tộc thì chắc chắn sớm hay muộn nó sẽ bị lãng quên như một số trường hợp người làm thơ trong mấy chục năm qua.

(cand.com.vn)

Phương thức biểu đạt chính của văn bản là gì?

Gợi ý:

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài.

- Đảm bảo đúng dung lượng khoảng 400 chữ.

b. Xác định đúng vấn đề nghị luận: phân tích nhân vật chị Dậu.

c. Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo các ý sau

* Mở bài:

- Giới thiệu tác phẩm và nhân vật: Chị Dậu là nhân vật tiêu biểu trong tác phẩm Tắt đèn của Ngô Tất Tố, hiện thân của người phụ nữ Việt Nam trong xã hội phong kiến thập niên 1930 với thân phận nông dân nghèo, bị áp bức và bóc lột.

- Giới thiệu đoạn trích: Đoạn trích thể hiện rõ tính cách và nghị lực của chị Dậu khi chị dám đứng lên bảo vệ chồng con trước cường quyền, bộc lộ lòng can đảm, quyết liệt và tinh thần bảo vệ chính nghĩa.

* Thân bài:

- Tình huống và hành động của chị Dậu:

+ Chị Dậu thể hiện sức mạnh vượt trội so với người hầu nhà Lý: túm cổ, ấn ra cửa, giằng co và quật ngã anh ta.

+ Hành động của chị vừa là bảo vệ chồng, vừa là bảo vệ con cái, thể hiện trách nhiệm với gia đình.

+ Chị Dậu sẵn sàng đối mặt với nguy hiểm, không sợ bị trừng phạt: “Thà ngồi tù. Để cho chúng nó làm tình làm tội mãi thế, tôi không chịu được…”

- Tính cách và phẩm chất của chị Dậu:

+ Dũng cảm, quyết liệt: Chị không run sợ trước quyền lực cường quyền, sẵn sàng chống trả những người áp bức.

+ Yêu thương và bảo vệ gia đình: Hành động của chị xuất phát từ tình yêu thương chồng con, sự căm phẫn với bất công.

+ Tinh thần chính nghĩa và phản kháng xã hội: Chị Dậu là hình tượng người phụ nữ nông dân có chính kiến, dám đứng lên chống lại sự áp bức, thể hiện khát vọng công bằng.

- Nghệ thuật thể hiện nhân vật:

+ Ngô Tất Tố sử dụng ngôi kể thứ ba, giọng kể khách quan kết hợp miêu tả hành động và lời thoại, giúp nổi bật tính cách mạnh mẽ của chị.

+ Hình ảnh chị Dậu “túm tóc lẳng cho một cái, ngã nhào ra thềm” tạo ấn tượng sinh động, thể hiện sự quyết liệt và sức mạnh vượt trội so với người đàn ông hầu hạ Lý trưởng.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị nhân vật: Chị Dậu là biểu tượng cho nghị lực, lòng dũng cảm và tinh thần phản kháng chính nghĩa của người nông dân Việt Nam dưới chế độ phong kiến.

- Nêu cảm nhận cá nhân: Nhân vật truyền cảm hứng về ý chí và tinh thần đấu tranh chống bất công, bảo vệ lẽ phải.

d. Chính tả, ngữ pháp: Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt.

e. Sáng tạo: Diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.

Bài viết tham khảo

Chị Dậu là nhân vật tiêu biểu trong tác phẩm Tắt đèn của Ngô Tất Tố, hiện thân của người phụ nữ nông dân trong xã hội phong kiến thập niên 1930, chịu cảnh nghèo khó, áp bức và bất công. Đoạn trích trên thể hiện rõ tính cách và nghị lực phi thường của chị khi chị dám đứng lên bảo vệ chồng con trước quyền lực cường quyền, đồng thời bộc lộ lòng can đảm, quyết liệt và tinh thần bảo vệ chính nghĩa.

Trong đoạn trích, chị Dậu thể hiện sức mạnh và quyết tâm vượt trội so với người hầu nhà Lý. Chị túm cổ, ấn anh ta ra cửa, giằng co, thậm chí quật ngã anh hầu này một cách ngoạn mục. Hành động của chị không chỉ bảo vệ chồng mà còn bảo vệ con cái, xuất phát từ tình yêu thương và trách nhiệm với gia đình. Chị Dậu sẵn sàng đối mặt với hiểm nguy, không sợ bị trừng phạt khi thốt lên: “Thà ngồi tù. Để cho chúng nó làm tình làm tội mãi thế, tôi không chịu được…”, điều này cho thấy chị quyết liệt và kiên định trong việc bảo vệ lẽ phải.

Tính cách của chị Dậu được khắc họa rõ nét qua những phẩm chất nổi bật: chị dũng cảm, quyết liệt, sẵn sàng chống lại bất công; chị yêu thương và bảo vệ gia đình; đồng thời thể hiện tinh thần chính nghĩa, không khuất phục cường quyền. Hình ảnh chị túm tóc và quật ngã anh hầu nhà Lý tạo ấn tượng sinh động, giúp người đọc cảm nhận được sức mạnh vượt trội và ý chí kiên cường của chị.

Ngô Tất Tố sử dụng ngôi kể thứ ba kết hợp miêu tả hành động và lời thoại, khiến nhân vật hiện lên sống động và gần gũi. Những chi tiết sinh động, cụ thể như “ngã chỏng quèo trên mặt đất”, “túm tóc lẳng cho một cái” không chỉ làm nổi bật sức mạnh vật lý của chị mà còn phản ánh tinh thần bất khuất, phản kháng trước bất công.

Nhân vật chị Dậu là biểu tượng cho nghị lực, lòng dũng cảm và tinh thần phản kháng chính nghĩa của người nông dân Việt Nam dưới chế độ phong kiến. Qua chị, người đọc thấy được hình ảnh người phụ nữ vừa mạnh mẽ vừa yêu thương, vừa kiên cường vừa chính trực, truyền cảm hứng về ý chí và tinh thần đấu tranh chống bất công, bảo vệ lẽ phải trong cuộc sống.

- Văn bản bàn về: bài thơ Khoảng trời và hố bom của Lâm Thị Mỹ Dạ.

- Vấn đề luận để đó được nêu lên ở nhan đề và câu đầu của bài viết.