I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc ngữ liệu sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

BẠN ĐÃ BIẾT GÌ VỀ SÓNG THẦN?

1. Định nghĩa

Sóng thần, trong tiếng Nhật gọi là tsunami, là chuỗi sóng biển chu  kì dài (từ vài phút tới hàng giờ), lan truyền với vận tốc lớn. Tùy theo độ sâu của đáy biển, vận tốc lan truyền sóng thần có thể đạt từ 720km/giờ trở lên. Khi vào bờ, sóng thần có súc tàn phá rất ghê gớm.

Không như nhiều người tưởng, sóng thần không phải là những ngọn sóng ầm ầm, cuồn cuộn tiến vào đất liền mà người ta có thể mục kích và nghe được âm thanh của nó từ ngoài khơi xa. Ngay cả khi ngồi trên thuyền ngoài khơi, bạn cũng không thể biết nó từ ngoài khơi xa, không thể biết khi nào sóng thần bắt đầu xuất hiện. Do đó, bạn khó có thể nhận thấy dấu hiệu báo trước của một đợt sóng thần. Có thể vì thế mà trong phút chốc, cơn sóng thần do trận động đất mạnh ở Ấn Độ Dương gây ra ngày 26/12/2004 đã lấy đi mạng sống của hàng trăm nghìn người ở hơn chục quốc gia.

2. Cơ chế hình thành sóng thần

Khi sóng thần được tạo ra ở ngoài khơi xa, con sóng rất nhỏ vì nước quá sâu nhưng đó là một chuỗi sóng có tốc độ rất cao, lên đến 800km/giờ. Khi sóng thần dịch chuyển trên đại dương, chiều dài từ chóp sóng trước đến chóp sóng sau có thể cách xa hàng trăm km hoặc hơn và độ cao chóp sóng chỉ khoảng vài mét. Do vậy, người ta không thể thấy dấu hiệu rõ ràng của sóng thần. Nói cách khác, sóng thần không phải là sự di chuyển của bề mặt sóng mà là toàn bộ khối nước. Sóng thần chỉ thật sự hiện nguyên hình với sức mạnh hủy diệt kinh hoàng khi nó đến gần bờ. Ở vùng nước nông, một con sóng thần khổng lồ có thể cao đến 30m hoặc hơn (ngọn sóng thần tấn công vịnh Lytuya, Alaska vào năm 1958 cao đến 525m.

3. Nguyên nhân

Nguyên nhân gây ra sóng thần chủ yếu do động đất, ngoài ra còn do núi lửa phun trào, lở đất và các vụ nổ dưới đáy biển. (…)

4. Dấu hiệu sắp có sóng thần

Những người trên bờ biển khó biết sóng thần sắp tiến về phía mình. Dấu hiệu đầu tiên là nước biển chậm chạp cuộn lên với những con sóng không đổ, chứ không như sóng mạnh của một cơn bão sắp tới. Bỗng nhiên, mặt biển dao động nhiều hơn bình thường, sau đó nhiều bọt biển nổi lên, nước rút xuống nhanh và bất ngờ trong khoảng thời gian không phải thủy triều. Hoặc bạn có thể cảm thấy nước trong từng đợt sóng nóng bất thường và nghe thấy những âm thanh lạ,… Do vậy, khi đứng trên bãi biển và nhìn thấy nước biển đột ngột rút nhanh xuống, bạn hãy thông báo cho mọi người xung quanh biết là sắp có sóng thần và di chuyển nhanh khỏi bãi biển, đến vùng cao hơn để trú ẩn trước khi sóng thần đến. […]

(Theo Một số kiến thức về sóng thần, báo Nhân dân, ngày 16/03/2022)

(0,5 điểm) Xác định phương thức biểu đạt chính của văn bản trên.

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn thuyết minh

- Học sinh biết tạo lập một bài văn thuyết minh đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần thuyết minh

Hiện tượng hiệu ứng nhà kính

c. Triển khai vấn đề thuyết minh

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

1. Mở bài

- Giới thiệu khái quát về hiệu ứng nhà kính.

- Nêu lý do cần quan tâm: đây là một hiện tượng tự nhiên có vai trò nhất định nhưng đang bị gia tăng bất thường do hoạt động của con người, ảnh hưởng đến môi trường toàn cầu.

2. Thân bài

* Khái niệm hiệu ứng nhà kính

- Giải thích: hiệu ứng nhà kính là hiện tượng bức xạ nhiệt từ Mặt Trời xuyên qua khí quyển, bị giữ lại bởi các khí nhà kính (CO₂, CH₄, N₂O, hơi nước...) khiến Trái Đất ấm lên.

* Nguyên nhân gây ra hiệu ứng nhà kính gia tăng

- Tự nhiên: hơi nước, hoạt động núi lửa, cháy rừng tự nhiên.

- Con người:

+ Đốt nhiên liệu hóa thạch (than, dầu, khí).

+ Phá rừng, giảm khả năng hấp thụ CO₂.

+ Sản xuất công nghiệp, nông nghiệp (khí metan từ chăn nuôi).

* Tác động của hiệu ứng nhà kính

- Tích cực (mức độ tự nhiên): giữ nhiệt, giúp Trái Đất duy trì sự sống.

- Tiêu cực (khi gia tăng quá mức):

+ Nhiệt độ Trái Đất tăng → biến đổi khí hậu.

+ Băng tan, mực nước biển dâng.

+ Thời tiết cực đoan, thiên tai gia tăng.

+ Ảnh hưởng hệ sinh thái, sức khỏe con người, an ninh lương thực.

* Biện pháp hạn chế hiệu ứng nhà kính

- Giảm khí thải: sử dụng năng lượng tái tạo, tiết kiệm điện, hạn chế dùng than – dầu.

- Trồng và bảo vệ rừng.

- Thay đổi thói quen tiêu dùng: giảm rác thải, tái chế.

- Hợp tác quốc tế, tuân thủ các hiệp định môi trường.

3. Kết bài

- Khẳng định hiệu ứng nhà kính là hiện tượng tự nhiên nhưng cần kiểm soát để không gây hại.

- Kêu gọi mọi người chung tay bảo vệ môi trường, giảm tác động tiêu cực từ hiệu ứng nhà kính.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Giải thích:

+ "Xoa dịu mẹ thiên nhiên" nghĩa là hành động tích cực nhằm phục hồi, bảo vệ môi trường sống.

+ Thiên nhiên bị tổn thương bởi biến đổi khí hậu, ô nhiễm, khai thác cạn kiệt tài nguyên,...

- Con người cần làm gì:

+ Nâng cao ý thức bảo vệ môi trường từ hành động nhỏ: không xả rác bừa bãi, tiết kiệm điện nước,...

+ Tăng cường trồng cây xanh, tái chế, sử dụng năng lượng sạch.

+ Giáo dục, tuyên truyền rộng rãi ý thức bảo vệ thiên nhiên.

+ Nhà nước ban hành và thực thi nghiêm các luật bảo vệ môi trường.

- Liên hệ, mở rộng:

+ Mỗi cá nhân là một "chiếc lá xanh" góp phần chữa lành mẹ thiên nhiên.

+ Thiên nhiên được xoa dịu thì con người mới có tương lai bền vững.