BÍCH CÂU KÌ NGỘ (Trích)

Lược dẫn: Tú Uyên là một thư sinh nghèo, cha mẹ mất sớm. Một lần đến Bích Câu, thấy phong cảnh đẹp chàng bèn làm nhà ở đấy để học. Một hôm nhân tiết xuân, Tú Uyên đi chơi hội chùa Ngọc Hồ, nhặt được một chiếc “lá hồng” có đề một câu thơ. Chàng định họa lại thì thấy một thiếu nữ tuyệt đẹp xuất hiện trước cửa tam quan. Cô gái ấy là Giáng Kiều, một nàng tiên giáng trần. Đoạn trích dưới đây nói về cuộc gặp gỡ ấy.

Thấy người trước cửa tam quan

Theo sau ba bảy con hoàn nhởn nhơ

Lạ lùng con mắt người thơ

Hoa còn phong nhụy, trăng vừa tròn gương

Rành rành xuyến ngọc thoa vàng

Quần Nghê tha thướt, sóng Tương rườm rà

Mỉa chiều nét ngọc làn hoa

Cá chìm mặt nước, nhạn sa lưng trời

Gần xem vẻ mặt thêm tươi

Mùi hương thoang thoảng thơm rơi ít nhiều

Làn thu lóng lánh đưa theo

Não người nhăn chút lông nheo cũng tình

Vốn mang cái bệnh Trương sinh

Gặp người nghiêng nước nghiêng thành biết sao?

Đưa tình một nét sóng đào

Dẫu lòng sắt đá cũng xiêu, lọ người

Nhân duyên ví chẳng tự trời

Từ lang chưa dễ lạc vời non tiên.

(Trích Bích Câu kì ngộ, Thi Nham Đinh Gia Thuyết đính chính và chú thích, Cổ văn Việt Nam, 1952)

Thể thơ được sử dụng trong đoạn trích trên là gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Quan điểm cho câu hỏi: Vì sao tác giả gọi cuộc gặp gỡ nói trên của chàng trai và cô gái là một cuộc kì ngộ?

- Hệ thống ý: Cuộc gặp gỡ trên được gọi là một cuộc kì ngộ (cuộc gặp gỡ kì lạ) vì:

+ Cô gái ở đây là một nàng tiên giáng trần

+ Vừa gặp họ đã đem lòng yêu nhau, như đã có duyên tiền định.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ, quan điểm cho câu hỏi: Vì sao tác giả gọi cuộc gặp gỡ nói trên của chàng trai và cô gái là một cuộc kì ngộ?

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Cuộc gặp gỡ giữa Tú Uyên và Giáng Kiều trong Bích Câu kì ngộ được gọi là một “cuộc kì ngộ” bởi lẽ đó là một cuộc gặp gỡ vừa hiếm có, vừa mang màu sắc huyền diệu. Trước hết, đây là một cuộc gặp gỡ giữa người trần và tiên nữ – giữa thế giới thực và thế giới thần tiên. Giáng Kiều không phải người phàm, mà là một nàng tiên giáng trần, xuất hiện giữa chốn nhân gian như một biểu tượng của vẻ đẹp siêu phàm, khiến Tú Uyên ngỡ ngàng, say đắm. Thứ hai, sự “kì ngộ” còn nằm ở chỗ ngay từ lần đầu gặp mặt, hai người đã như có sợi dây nhân duyên vô hình ràng buộc. Cảm xúc của họ đến nhanh, mãnh liệt, như thể là sự tiếp nối của mối tình đã được định sẵn từ kiếp trước. Cuộc gặp ấy không chỉ là một sự tình cờ mà còn là sự sắp đặt của số phận, của “duyên trời”. Chính điều đó khiến cho mối tình giữa Tú Uyên và Giáng Kiều trở nên vừa nên thơ, vừa mang đậm yếu tố huyền thoại – một “cuộc kì ngộ” đúng nghĩa, nơi tình yêu và cái đẹp hòa quyện trong không gian thiêng liêng, mộng ảo.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích, đánh giá chủ đề và những nét đặc sắc về nghệ thuật của đoạn trích trên.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu đoạn trích: “Bích Câu kì ngộ” là một truyện thơ Nôm đặc sắc trong kho tàng văn học Việt Nam về chủ đề tình yêu đôi lứa. Đoạn trích đã cho ở phần Đọc hiểu là một trong những đoạn trích tiêu biểu, nói về cái duyên hội ngộ kì lạ giữa Tú Uyên và Giáng Kiều.

- Nêu nội dung khái quát cần phân tích, đánh giá: Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng đi vào phân tích, đánh giá chủ đề và những nét đặc sắc về nghệ thuật của đoạn trích nói trên.

* Thân bài:

1. Xác định và phân tích, đánh giá chủ đề:

a. Xác định chủ đề: Thông qua cuộc hội ngộ bất ngờ giữa Tú Uyên và Giáng Kiều, đoạn trích ca ngợi vẻ đẹp của Giáng Kiều, thể hiện tâm hồn đa cảm, si tình của Tú Uyên, đồng thời cho thấy sự kì diệu của tình yêu đôi lứa.

b. Phân tích, đánh giá chủ đề:

- Chủ đề bao trùm của đoạn trích là gặp gỡ, cuộc gặp gỡ giữa tài tử và giai nhân. Và ngay trong khoảnh khắc gặp gỡ đầu tiên ấy, họ đã phải lòng nhau, một thứ tình yêu sét đánh, mà theo quan điểm của văn học Trung đại, nó đã được định sẵn từ tiền kiếp.

- Qua cái nhìn của Tú Uyên, Giáng Kiều hiện lên với vẻ đẹp hiếm có, chim sa cá lặn, sắc nước hương trời. Tú Uyên ngay lập tức xiêu lòng, và chàng không ngần ngại bày tỏ nỗi niềm say đắm của mình trước giai nhân. Sự bày tỏ tâm trạng một cách mạnh dạn này là một nét độc đáo, mới mẻ của truyện thơ “Bích Câu kì ngộ”, xét trong điều kiện xã hội phong kiến nhiều ràng buộc. Ở đây, ta đã thấy manh nha con người cá nhân, con người tự do, con người tự ý thức và dám bày tỏ cảm xúc của mình.

- Đoạn trích nói riêng và truyện thơ “Bích Câu kì ngộ” nói chung cũng ngầm thể hiện một sự ủng hộ về tình yêu tự do, vượt ra ngoài mọi sự ràng buộc của lễ giáo phong kiến: Tú Uyên là thư sinh nghèo, còn Giáng Kiều là tiên (ám chỉ tầng lớp thượng lưu quý phái), nhưng họ đã bất chấp để yêu nhau, đến với nhau.

3. Phân tích, đánh giá những nét đặc sắc về nghệ thuật:

- Ngôi kể: Đoạn trích được kể từ ngôi thứ ba, người kể chuyện ẩn danh. Việc dùng ngôi kể này làm cho câu chuyện mang tính khách quan. Tuy nhiên, điểm nhìn trần thuật có sự di chuyển vào bên trong, người kể chuyện đã hóa thân vào nhân vật Tú Uyên, điều này khiến cho tâm trạng, cảm xúc của nhân vật được thể hiện một cách sinh động.

tục đó, nên không thể giúp đỡ cô gái. Như vậy, vì tuân theo hủ tục, mọi người đều quay lưng, cả xã hội đều quay lưng lại với cô gái.

- Hình ảnh: Đoạn trích sử dụng nhiều hình ảnh mang tính chất ước lệ, tượng trưng, nhiều hình ảnh gắn với các điển tích, điển cố, nhiều hình ảnh lấy từ các thành ngữ dân gian, và các hình ảnh này chủ yếu tập trung khắc họa vẻ đẹp của Giáng Kiều. Đó là vẻ đẹp được ví với hoa, với trăng, với làn nước hồ thu, với sóng đào; đó là vẻ đẹp thần tiên với “Quần Nghê tha thướt, sóng Tương rườm rà”; đó là vẻ đẹp khiến “chim sa cá lặn”, “nghiêng nước nghiêng thành”.  

- Bút pháp miêu tả: Đoạn trích sử dụng lối miêu tả mang tính ước lệ, tượng trưng. Đặc điểm này đã làm cho bức chân dung của Giáng Kiều hiện lên với vẻ đẹp trang trọng, quý phái; khiến cho tâm trạng, cảm xúc của Tú Uyên, dù được bộc lộ một cách táo bạo, vẫn không mất đi sự tế nhị, không rơi vào thô tục.

* Kết bài:

- Khẳng định khái quát những nét đặc sắc về chủ đề và nghệ thuật của đoạn trích: Với sự kết hợp của các yếu tố nghệ thuật đặc sắc, đoạn trích đã cho ở trên đã thể hiện một cách sinh động và trang trọng vẻ đẹp của Giáng Kiều, đồng thời cho thấy tấm lòng si tình của chàng thư sinh nghèo Tú Uyên trong lần đầu tiên gặp gỡ.

- Nêu ý nghĩa của đoạn trích đối với bản thân và người đọc: Đoạn trích đã khiến ta cũng như được hòa vào cảm xúc lâng lâng của cuộc kì ngộ, khiến ta thêm thấm thía vẻ đẹp kì diệu của tình yêu đôi lứa.

Bài văn tham khảo

“Bích Câu kì ngộ” là một truyện thơ Nôm đặc sắc trong kho tàng văn học Việt Nam trung đại, kể về mối tình giữa chàng thư sinh Tú Uyên và nàng tiên Giáng Kiều. Đoạn trích được học trong chương trình là một trong những đoạn thơ tiêu biểu, miêu tả cuộc gặp gỡ định mệnh giữa hai nhân vật – một “cuộc kì ngộ” vừa diệu kỳ, vừa chan chứa cảm xúc lãng mạn.

Trước hết, đoạn trích thể hiện chủ đề về vẻ đẹp của tình yêu đôi lứa và khát vọng tự do của con người trong xã hội phong kiến. Thông qua cuộc gặp gỡ bất ngờ giữa Tú Uyên và Giáng Kiều, tác giả đã ca ngợi vẻ đẹp tuyệt sắc của người con gái cũng như tâm hồn si tình, đa cảm của người con trai. Giáng Kiều hiện lên với vẻ đẹp nghiêng nước nghiêng thành, “hoa còn phong nhụy, trăng vừa tròn gương”, vừa thanh thoát, vừa quyến rũ. Còn Tú Uyên – chàng thư sinh nghèo – lại bộc lộ cảm xúc say đắm, nồng nhiệt khi gặp người đẹp. Cái nhìn của chàng vừa ngưỡng mộ, vừa xao xuyến, vừa không giấu nổi niềm rung động trước vẻ đẹp lý tưởng. Cuộc gặp gỡ ấy không chỉ là duyên tình giữa hai con người, mà còn là sự hòa hợp giữa cái đẹp trần thế và cái đẹp thần tiên, giữa ước mơ và hiện thực. Qua đó, ta cảm nhận được quan niệm nhân văn sâu sắc của tác phẩm: tình yêu là điều thiêng liêng, có thể vượt qua mọi ranh giới về thân phận, địa vị và thế giới.

Đoạn trích cũng ngầm thể hiện tư tưởng mới mẻ của văn học Nôm: đề cao tình yêu tự do, khẳng định quyền được sống và bày tỏ cảm xúc của con người cá nhân. Ở đây, Tú Uyên không giấu giếm mà dám thể hiện tình cảm của mình – điều hiếm thấy trong văn học trung đại vốn đề cao lễ giáo. Từ đó, truyện thơ khơi gợi hình ảnh con người tự ý thức, con người biết yêu và dám yêu.

Về nghệ thuật, đoạn trích mang nhiều nét đặc sắc tiêu biểu cho bút pháp thơ Nôm truyền thống. Trước hết là lối miêu tả ước lệ, tượng trưng. Vẻ đẹp của Giáng Kiều được gợi qua những hình ảnh quen thuộc trong thi ca cổ điển: “cá chìm mặt nước, nhạn sa lưng trời”, “hoa còn phong nhụy, trăng vừa tròn gương”. Cách dùng điển tích, điển cố cùng hệ thống hình ảnh thiên nhiên – hoa, trăng, sóng nước – khiến cho bức chân dung nhân vật hiện lên huyền ảo, cao quý. Bên cạnh đó, nghệ thuật so sánh và phóng đại được vận dụng tinh tế, tạo nên vẻ đẹp vừa thực vừa mộng. Giọng thơ trang nhã, giàu nhạc tính góp phần diễn tả cảm xúc mê say, ngất ngây của chàng trai trước người đẹp. Đặc biệt, việc lựa chọn ngôi kể thứ ba nhưng điểm nhìn đặt vào Tú Uyên giúp người đọc cảm nhận trực tiếp dòng cảm xúc chân thực và say mê của nhân vật.

Từ nội dung đến hình thức, đoạn trích Bích Câu kì ngộ là khúc ca tuyệt đẹp về tình yêu và cái đẹp. Qua cuộc “kì ngộ” giữa Tú Uyên và Giáng Kiều, tác phẩm không chỉ tái hiện mối duyên giữa người và tiên, mà còn thể hiện khát vọng về một tình yêu lý tưởng, vượt lên mọi giới hạn của con người. Đoạn trích giúp ta thêm trân trọng vẻ đẹp của tình yêu trong văn học trung đại Việt Nam – vừa kín đáo, tinh tế, vừa mãnh liệt và đầy chất thơ.