DÒNG SÔNG ƠI CHẢY VỀ ĐÂU?

(Bùi Nguyễn Trường Kiên)

Dòng sông ơi chảy về đâu

có ngang qua con đường làng thuở ấy

thời vụng dại nào ta có thấy

mắt mẹ buồn bên vạt sắn nương dâu.

 

Dòng sông ơi chảy về đâu

có mang được giùm ta lời nhắn

đã giữ mãi từ bao mùa mưa nắng

đất quê mình ai quên được ngàn sau.

 

Dòng sông ơi chảy về đâu

có ngang qua cánh rừng xưa ta ở

cho ta gởi trăm nghìn lần nỗi nhớ

cánh rừng xưa bè bạn thuở ban đầu.

 

Dòng sông ơi chảy về đâu

có ngang qua chỗ bạn ta nằm ngày ấy

mùa này biên giới mây trắng nhiều lắm đấy

đừng bay đi kẻo nắng những mái đầu.

 

Dòng sông ơi chảy về đâu

có ngang qua một thời kỷ niệm

ai nhớ ai quên ai suốt đời tìm kiếm

riêng ta buồn thức suốt những đêm thâu.

 

Dòng sông ơi chảy về đâu?

                                                    4.5.1996

 

(https://www.thivien.net/)

* Bùi Nguyễn Trường Kiên tên thật là Nguyễn Hữu Hà, quê xã Điện Ngọc, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Ông là nhà báo, nhà thơ, nhà văn, nhà giáo, tốt nghiệp cử nhân ngôn ngữ học tại Đại học Tổng hợp TP Hồ Chí Minh, cử nhân báo chí Học viện Báo chí và Tuyên truyền, từng là giảng viên Khoa Quan hệ công chúng và truyền thông của Đại học Văn Lang (TP Hồ Chí Minh), nay đã nghỉ hưu. Ông từng cộng tác tại các báo Tuổi trẻ, Phụ nữ TP Hồ Chí Minh, Vietnamnet, Logistics Vietnam, Người làm báo. Ông bắt đầu sáng tác truyện ngắn, thơ từ 1979 và đăng trên các báo Tuyến đầu, Phụ nữ Việt Nam, Phụ nữ TP Hồ Chí Minh, Tiền phong, Sài Gòn giải phóng, Người lao động, Thanh niên, Tuổi trẻ.

Xác định nhân vật trữ tình trong bài thơ.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích cảm xúc, tâm trạng và những suy tư của nhân vật trữ tình trong bài thơ “Dòng sông ơi chảy về đâu?” của Bùi Nguyễn Trường Kiên.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả, tác phẩm:

+ Bùi Nguyễn Trường Kiên là một nhà thơ hiện đại với giọng thơ nhẹ nhàng, sâu lắng, giàu suy tư.

+ Bài thơ “Dòng sông ơi chảy về đâu?” thể hiện nỗi nhớ thương, niềm hoài niệm khắc khoải của người con trước dòng chảy thời gian và những kỷ niệm xưa.

- Dẫn vào vấn đề: Bài thơ là tiếng lòng tha thiết của nhân vật trữ tình, gửi gắm qua hình tượng dòng sông – biểu tượng cho thời gian, ký ức và nỗi nhớ quê hương.

* Thân bài:

a. Cảm xúc nhớ thương, hoài niệm về quê hương và tuổi thơ

- Hình ảnh dòng sông mở đầu bài thơ gợi sự trôi chảy của thời gian và cuộc đời.

- “Con đường làng thuở ấy”, “vạt sắn nương dâu”, “mắt mẹ buồn” — những hình ảnh dung dị, thân thương gợi ký ức ấu thơ, gắn bó với mẹ và làng quê.

- Điệp khúc “Dòng sông ơi chảy về đâu” được lặp lại nhiều lần thể hiện nỗi khắc khoải, thao thức không nguôi của nhân vật trữ tình khi tìm về quá khứ.

b. Nỗi nhớ bạn bè, đồng đội, và những kỷ niệm của một thời đã xa

- Nhân vật trữ tình nhớ “cánh rừng xưa”, “bạn ta nằm ngày ấy” — gợi về thời tuổi trẻ, về những người bạn đã hy sinh nơi biên giới.

- Nỗi nhớ ấy không chỉ là ký ức cá nhân, mà còn là nỗi niềm tri ân, thương cảm dành cho một thế hệ đã cống hiến tuổi xuân cho Tổ quốc.

- Hình ảnh “mây trắng nhiều lắm đấy / đừng bay đi kẻo nắng những mái đầu” gợi sự ân cần, dịu dàng mà thấm đẫm nỗi buồn thương.

c. Nỗi buồn cô đơn, chiêm nghiệm về thời gian và cuộc đời

- Câu hỏi “dòng sông ơi chảy về đâu” không chỉ hướng ra ngoài mà còn hướng vào nội tâm – nỗi tự vấn của con người trước dòng đời trôi vô định.

- “Ai nhớ ai quên ai suốt đời tìm kiếm” – nỗi trăn trở về tình người, về sự lãng quên và lưu giữ trong ký ức.

- “Riêng ta buồn thức suốt những đêm thâu” – lời tự bộc bạch đầy cô đơn, gợi một tâm hồn nhạy cảm, nhiều suy tư, không nguôi tiếc nuối quá khứ.

d. Nghệ thuật biểu đạt

- Điệp từ “Dòng sông ơi chảy về đâu” như điệp khúc của nỗi nhớ, tạo nhịp điệu ngân nga, da diết.

- Hình ảnh thơ giản dị, ngôn ngữ mộc mạc mà gợi nhiều tầng ý nghĩa.

- Giọng điệu trầm buồn, giàu cảm xúc, thể hiện chiều sâu tâm hồn của nhân vật trữ tình.

* Kết bài:

- Khẳng định lại nội dung: Bài thơ là lời độc thoại nội tâm đầy xúc động, thể hiện tình yêu sâu nặng với quê hương, bạn bè, và những năm tháng đã qua.

- Nêu cảm nghĩ: Từ bài thơ, ta nhận ra giá trị của ký ức và sự trân trọng đối với quá khứ – điều làm nên cội nguồn, bản sắc và tình người trong mỗi chúng ta.

Bài viết tham khảo

Bùi Nguyễn Trường Kiên là một gương mặt thơ hiện đại với giọng điệu sâu lắng, giàu cảm xúc và hoài niệm. Trong bài thơ “Dòng sông ơi chảy về đâu?”, nhà thơ đã gửi gắm nỗi lòng của một người con xa quê, day dứt nhớ thương về quá khứ, về quê hương, về những người thân và bạn bè năm nào. Bài thơ là một khúc tâm tình nhẹ nhàng mà thấm thía, nơi nhân vật trữ tình đối thoại với dòng sông – biểu tượng của thời gian và ký ức.

Ngay từ khổ thơ mở đầu, tiếng gọi “Dòng sông ơi chảy về đâu” vang lên như lời tự vấn. Dòng sông trong thơ không chỉ là con sông quê hương, mà còn là dòng chảy vô tận của thời gian, đưa tuổi trẻ, kỷ niệm và người thân đi xa mãi. Những hình ảnh “con đường làng thuở ấy”, “vạt sắn nương dâu”, “mắt mẹ buồn” khơi dậy một miền ký ức ấu thơ bình dị mà sâu đậm. Đó là nơi tâm hồn con người được nuôi dưỡng bằng tình mẹ, bằng hương đồng gió nội, bằng những ngày tháng trong veo của quá khứ. Câu hỏi “chảy về đâu” vừa là nỗi tò mò, vừa là tiếng lòng tiếc nuối – như thể con người muốn níu giữ lại điều gì đó đã trôi đi mãi mãi.

Càng về sau, nỗi nhớ trong bài thơ càng mở rộng, không chỉ dừng ở quê hương và gia đình, mà còn là nỗi nhớ đồng đội, bạn bè – những người đã nằm lại “chỗ bạn ta nằm ngày ấy”. Giọng thơ trở nên trầm lắng, thương cảm khi tác giả viết: “mùa này biên giới mây trắng nhiều lắm đấy / đừng bay đi kẻo nắng những mái đầu”. Lời nhắn gửi ấy giản dị mà xúc động, chan chứa tình đồng đội, tình người. Đó là thứ tình cảm thủy chung, sâu nặng mà thời gian không thể xóa nhòa.

Khổ thơ cuối như một tiếng thở dài. “Ai nhớ ai quên ai suốt đời tìm kiếm” – con người nhận ra sự mong manh, vô định của đời sống, khi ký ức chỉ còn là mảnh vụn của thời gian. “Riêng ta buồn thức suốt những đêm thâu” là lời tự bộc bạch của một trái tim cô đơn, nhạy cảm, luôn trăn trở với quá khứ và hiện tại. Điệp khúc “Dòng sông ơi chảy về đâu” vang lên khắp bài thơ như một khúc nhạc buồn, gợi sự chảy trôi bất tận của thời gian, đồng thời bộc lộ khát vọng tìm về cội nguồn, tìm lại những điều thân thương đã mất.

Bằng ngôn ngữ giản dị, giàu sức gợi, cùng giọng điệu thiết tha, trầm buồn, Bùi Nguyễn Trường Kiên đã khắc họa thành công một nỗi nhớ quê hương sâu nặng và nỗi cô đơn của con người trước dòng chảy vô tình của thời gian. “Dòng sông ơi chảy về đâu?” không chỉ là lời gọi dòng sông, mà còn là lời gọi của trái tim – hướng về những giá trị vĩnh cửu của tình yêu, ký ức và con người.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Bàn về một giải pháp hợp lí để hạn chế rác thải điện tử ở địa phương mình.

- Hệ thống ý:

+ Tình cảm, cảm xúc: qua câu hỏi về dòng sông chảy trôi về đâu, tác giả đã thể hiện nỗi buồn, nỗi nhớ nhung da diết, thao thức khi nghĩ về một thời kỉ niệm trong quá khứ, từ đó thấy được sự trân trọng những kỉ niệm trong quá khứ của tác giả với quê hương, gia đình, bạn bè…

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ, cảm nhận về tình cảm, cảm xúc nhân vật trữ tình trong đoạn thơ trong bài thơ Dòng sông ơi chảy về đâu? – Bùi Nguyễn Trường Kiên.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Đoạn thơ “Dòng sông ơi chảy về đâu / có ngang qua một thời kỷ niệm / ai nhớ ai quên ai suốt đời tìm kiếm / riêng ta buồn thức suốt những đêm thâu” trong bài “Dòng sông ơi chảy về đâu?” của Bùi Nguyễn Trường Kiên vang lên như một tiếng thở dài đầy hoài niệm. Câu hỏi “dòng sông ơi chảy về đâu” không chỉ là câu hỏi dành cho dòng nước vô tri, mà còn là lời tự vấn của con người trước thời gian và ký ức. Trong nhịp chảy miên man của dòng sông là dòng chảy của đời người, của bao kỷ niệm không thể níu giữ. Nhân vật trữ tình như đang lạc trong miền nhớ, day dứt giữa “ai nhớ ai quên”, giữa cái còn và cái mất, giữa hiện tại và quá khứ. Nỗi nhớ ấy không ồn ào mà thấm sâu, hóa thành “nỗi buồn thức suốt những đêm thâu”. Đó là nỗi cô đơn của người từng đi qua tuổi trẻ, từng chứng kiến sự đổi thay của đời sống và khắc khoải tìm lại một thời đã xa. Qua những dòng thơ ấy, ta cảm nhận được tấm lòng tha thiết, trân trọng quá khứ, quê hương và những người thân yêu — một nỗi nhớ trong sáng, chân thành và đậm chất nhân văn.