TỜ HOA (Trích)

Tại một công trường làm đường Tây Bắc, 1966.

        Tôi nhìn ra cái tàu lăn nghiến đá mặt đường mới, nhìn ra những kíp thợ xây dựng mở đường, nhìn ra một tổ ong của anh chị em làm đường vừa mang được ong chúa về. Cửa sổ buồng tôi viết, lúc nào cũng nhộn nhịp cánh tay người và những cánh ong quen dần với tổ mới. Ong bay trên trang sổ tay tôi. Ong tua tròn trên trang giấy chữ nhật trắng, như là tàu bay đảo nhiều vòng chờ lệnh hạ cánh xuống. Buồng bên có người bị ong đốt. Bởi vì người đó hoảng hốt vừa giết ong một cách không cần thiết, và ngửi thấy mùi máu, bọn ong cùng tổ liền xông tới đốt. Rồi ong cũng lăn ra chết, linh hồn xuất theo luôn với nọc đốt. Con ong bé cũng như con voi to, vốn tính lành nhưng khiêu khích chúng thì chúng đánh lại ngay, dẫu rằng có phải lấy bổn mạng⁽¹⁾ ra mà trả lời. Anh cán bộ địa chất liền cho tôi mượn một số tạp chí khoa học có mấy trang về nuôi ong. Giờ tôi mới biết rằng đó là một thế giới đầy sinh thú⁽²⁾. Đời sống con ong để lại cho người đọc nó một bài học về kiên nhẫn, về cần lao, về tích lũy, chế tạo và sáng tạo. Người ta đã đánh dấu con ong, theo dõi nó, và thấy rằng cái giọt mật làm ra đó, là kết quả của 2.700.000 chuyến (bay) đi, đi từ tổ nó đến khắp các nơi có hoa quanh vùng. Và trong một nửa lít mật ong đóng chai, phân chất ra được 5 vạn thứ hoa. Tính ra thành bước chân người thì tổng cộng đường bay của con ong đó là 8.000.000 cây số.

      Giữa rừng Tây Bắc đầy hoa, đầy bướm, đầy ong, cái tôi thấy say say trong chính mình là dầu không được một chuyến đi bằng một đời ong, mình cũng là một con sinh vật đang nung một thứ mật gì. Sự tích lũy ở mình cũng ngày ngày có giọt ra mà phần nào đem thơm thảo vào sự sống. Đối hoa xuân lắng ong mật mà thêm ngẫm tới đàn bướm tốt mã chấp chới bay, lộng lẫy những sắc phấn của sáo ngữ ồn ào. Bướm phù phiếm cũng bay vào hoa, nhưng cặp cánh hào nhoáng cũng chẳng để lại gì. Từ ngày có lịch sử tiến hóa của loài người, chưa ai dám nói đến mật bướm.

(Trích Tờ hoa⁽³⁾, Nguyễn Tuân⁽⁴⁾, Tuyển tập Nguyễn Tuân, NXB Văn học, 1998, tr. 5,6)

(1) Bổn mạng: tính mạng của bản thân.

(2) Sinh thú: thú vui trong cuộc sống.

(3) Tờ hoa: Tùy bút “Tờ hoa” được sáng tác trong những năm cả nước có chiến tranh, đăng trên báo Văn nghệ, số 143, Tết Bính Ngọ, 1966.

(4) Nguyễn Tuân: Nguyễn Tuân (1910-1987) là một nhà nghệ sĩ lớn của dân tộc Việt Nam. Ông được biết đến là một cây bút tài hoa, uyên bác, suốt đời say mê tìm kiếm vẻ đẹp của cuộc sống. Nguyễn Tuân có sở trường về thể loại tuỳ bút.

Văn bản trên thuộc thể loại gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ về ý nghĩa của việc con người sống có cống hiến, để lại “mật ngọt” cho đời.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu đoạn trích Tờ hoa – nơi Nguyễn Tuân nhìn thấy trong thế giới loài ong bài học về sự dâng hiến và sáng tạo.

- Dẫn vấn đề: Trong cuộc sống, mỗi người đều cần sống có cống hiến, để lại “mật ngọt” – tức là những giá trị tốt đẹp cho cộng đồng và cho đời.

* Thân bài:

a. Giải thích

- Sống có cống hiến: là sống biết lao động, tạo ra điều có ích cho người khác, cho xã hội; không chỉ nhận mà còn biết cho đi.

- “Mật ngọt cho đời” là ẩn dụ cho những giá trị tinh thần, vật chất, tình yêu thương mà con người để lại sau quá trình sống và làm việc.

b. Phân tích ngữ liệu – mở rộng ý nghĩa

- Nguyễn Tuân quan sát con ong như biểu tượng của sự lao động âm thầm, tận tụy, dâng hiến:

+ Ong bay hàng triệu chuyến, làm nên giọt mật kết tinh từ hàng vạn loài hoa.

+ Giọt mật ấy là thành quả của bền bỉ, của nỗ lực và lòng yêu đời.

+ Dẫu nhỏ bé, ong vẫn “đem thơm thảo vào sự sống”.

→ Từ đó, tác giả gửi gắm thông điệp: con người cũng cần sống như ong – làm việc chăm chỉ, lặng lẽ tạo nên giá trị, để lại hương vị tốt lành cho cuộc đời.

- Trái lại, hình ảnh “bướm tốt mã” là biểu tượng của lối sống phù phiếm, vô nghĩa – chỉ biết hưởng thụ vẻ đẹp bên ngoài, không tạo ra gì có ích.

→ “Chưa ai dám nói đến mật bướm” là lời cảnh tỉnh về kiểu sống ích kỷ, chỉ biết nhận mà không biết dâng hiến.

c. Bàn luận – mở rộng

- Cuộc đời chỉ thực sự có ý nghĩa khi ta để lại điều gì đó sau khi đi qua.

- Người sống cống hiến có thể không nổi tiếng, nhưng họ làm cuộc đời tốt đẹp hơn: người thầy gieo tri thức, người nông dân trồng cây, bác sĩ cứu người, nghệ sĩ sáng tạo cái đẹp...

- Phê phán lối sống thờ ơ, hưởng thụ, vô trách nhiệm, chỉ biết “bay lượn” giữa đời mà không để lại “mật ngọt” nào cho nhân gian.

d. Liên hệ bản thân

- Là người trẻ, ta phải học tinh thần “làm mật” của con ong:

- Học tập, làm việc chăm chỉ, góp phần nhỏ bé nhưng ý nghĩa.

- Biết cho đi lòng tốt, chia sẻ, sáng tạo và để lại dấu ấn tích cực.

- “Giọt mật” ấy có thể là nụ cười, là bài học, hay là sự tử tế dành cho người khác.

* Kết bài:

- Khẳng định lại: Sống có cống hiến giúp con người tìm thấy ý nghĩa của đời mình và làm đẹp cho cuộc sống chung.

- Liên hệ hình ảnh ong trong Tờ hoa: dù nhỏ bé, ong vẫn làm cho đời ngọt ngào – cũng như mỗi con người, dù bình thường, vẫn có thể để lại “mật ngọt” yêu thương cho thế giới.

Bài viết tham khảo

Trong tùy bút Tờ hoa, Nguyễn Tuân không chỉ miêu tả ong, bướm hay hoa lá của núi rừng Tây Bắc, mà còn gửi gắm một triết lý sống sâu sắc: sống là phải biết dâng hiến, biết làm ra “mật ngọt” cho đời. Giữa một thế giới ồn ào, lời nhắn nhủ ấy vẫn vang lên như một tiếng chuông đánh thức lòng người.

Con ong mà Nguyễn Tuân quan sát là một sinh vật nhỏ bé, nhưng lại làm nên những điều vĩ đại. Một giọt mật được tạo ra từ hàng triệu chuyến bay, từ hàng vạn loài hoa. Trong cái bé nhỏ ấy ẩn chứa tinh thần kiên trì, bền bỉ và cả niềm say mê sáng tạo. Ong làm việc không vì danh, vì lợi, mà vì bản năng dâng hiến – để lại vị ngọt cho đời, hương thơm cho người. Đó cũng chính là bài học lớn về cách con người nên sống: lặng lẽ, cần mẫn, và có ích.

Đối lập với ong là bướm – loài “tốt mã”, “lộng lẫy những sắc phấn của sáo ngữ ồn ào”, nhưng chẳng để lại gì ngoài vẻ ngoài phù phiếm. Nguyễn Tuân khẳng định: “Chưa ai dám nói đến mật bướm.” Câu nói tưởng nhẹ nhàng mà chứa đựng sự phê phán sắc bén. Cái đẹp thật sự phải là cái đẹp có cống hiến, cái đẹp làm nên giá trị cho đời. Người chỉ biết sống hưởng thụ, khoe khoang, chạy theo hào nhoáng sẽ không bao giờ để lại “mật ngọt” trong ký ức nhân loại.

Trong xã hội hôm nay, vẫn còn rất nhiều “con ong” âm thầm giữa đời: người thầy tận tụy, người công nhân trên công trường, y bác sĩ trong bệnh viện, hay nhà văn miệt mài sáng tạo... Họ làm việc, cống hiến, không ồn ào, không đòi hỏi, nhưng chính họ tạo nên hương vị ngọt ngào cho cuộc sống này. Mỗi chúng ta – dù chỉ là một cá thể nhỏ bé – cũng có thể làm nên “giọt mật” của riêng mình bằng hành động tử tế, lòng tốt và niềm say mê lao động.

Sống có cống hiến là sống thật với ý nghĩa của con người. Khi ta cho đi, là lúc ta đang làm giàu chính tâm hồn mình. Như ong chăm chỉ bay giữa trời hoa, mỗi chúng ta cũng hãy tự hỏi: “Mật ngọt mình để lại cho đời là gì?” Câu trả lời ấy sẽ quyết định giá trị thật của cuộc sống.

Nguyễn Tuân đã cho ta thấy: dù nhỏ bé đến đâu, con người vẫn có thể làm cho đời ngọt ngào hơn. Bởi lẽ, sống để cống hiến – chính là cách sống đẹp nhất.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về vai trò của lòng kiên nhẫn.

- Hệ thống ý:

+ Giúp chúng ta có ý chí bền bỉ để không ngừng cố gắng, vươn tới ước mơ, hoàn thiện, khẳng định bản thân.

+ Giúp mỗi người có được động lực, niềm tin; tích lũy tri thức, kĩ năng để đón nhận cơ hội, vượt qua thách thức.

+ Giúp con người điềm tĩnh, sáng suốt hơn, xử lí những vấn đề bất ngờ một cách tốt hơn…

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về vai trò của lòng kiên nhẫn.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong Tờ hoa, Nguyễn Tuân viết về loài ong như viết về con người biết sống bền bỉ và cống hiến. Giọt mật ngọt mà ong tạo ra là kết quả của hàng triệu chuyến bay, là biểu tượng cho sức mạnh của lòng kiên nhẫn. Kiên nhẫn là đức tính giúp con người giữ vững ý chí, không nản lòng trước khó khăn để vươn tới thành công và hoàn thiện bản thân. Trong học tập, công việc hay trong cả những mối quan hệ, chỉ khi có kiên nhẫn ta mới đủ bình tĩnh, sáng suốt để tìm ra cách giải quyết đúng đắn. Người kiên nhẫn không chỉ tích lũy tri thức và kỹ năng, mà còn tích lũy niềm tin vào chính mình. Ngược lại, sự nóng vội dễ khiến ta bỏ cuộc khi chưa kịp chạm đến đích. Giống như ong, con người cũng cần trải qua vô số lần “bay đi” và “trở về” để kết tinh nên “giọt mật” của đời mình. Lòng kiên nhẫn vì thế chính là phẩm chất quý giá, giúp ta trưởng thành, sáng tạo và mang lại những giá trị tốt đẹp cho cuộc sống.