XÚY VÂN GIẢ DẠI

(Xuý Vân vốn được cha mẹ sắp đặt gả cho Kim Nham, một học trò nghèo. Sau khi cưới, Kim Nham lên kinh dùi mài kinh sử; Xuý Vân buồn bã trong cảnh đợi chờ. Xuý Vân bị Trần Phương - một gã nhà giàu phong tình tán tỉnh, xui nàng giả điên để thoát khỏi Kim Nham. Xuý Vân nghe theo.)

XUÝ VÂN:  […]

Chị em ơi!

Ra đây có phải xưng danh, không nào?

(Đế(1)) Không xưng danh ai biết là ai?

XUÝ VÂN:

Bước chân vào, tôi thưa rằng vậy,

Chẳng giấu gì Xuý Vân là tôi.

Tuy dại dột, tài cao vô giá,

Thiên hạ đồn rằng tôi hát hay đã lạ,

Ai cũng gọi là cô ả Xuý Vân.

Phụ Kim Nham, say đắm Trần Phương,

Nên đến nỗi điên cuồng rồ dại.

(Hát điệu con gà rừng(2)):

Con gà rừng, con gà rừng ăn lẫn với công,

Đắng cay chẳng có chịu được, ức!

Mà để láng giềng ai hay?

Bông bông dắt, bông bông díu,

Xa xa lắc, xa xa líu,

Láng giềng ai hay, ức bởi xuân huyên(3),

Chờ cho bông lúa chín vàng,

Để anh đi gặt, để nàng mang cơm.

Bông bông dắt, bông bông díu,

Xa xa lắc, xa xa líu,

Láng giềng ai hay, ức bởi xuân huyên.

(Tiếng trống nhịp nổi lên, Xuý Vân múa điệu bắt nhện, xe tơ, dệt cửi. Múa xong, Xuý Vân hát lên rồi cười và hát điệu sa lệch(4)…)

(Trích Xuý Vân giả dại, chèo Kim Nham, Theo Tư liệu tham khảo văn học Việt Nam, tập một – Văn học dân gian, Bùi Văn Nguyễn, Đỗ Bình Trị chọn lọc, chú thích, giới thiệu, NXB Giáo dục, 1975)                                                                                                       

Chú giải:

(1) Đế: nói chêm vào lời của diễn viên trên sân khấu chèo (người nói là khán giả hoặc các diễn viên khác đứng sau sân khấu đối đáp với các diễn viên trên sân khấu).

(2) Điệu con gà rừng: một điệu hát chèo, thường được dùng khi muốn diễn tả nỗi niềm đắng cay, bực tức của nhân vật.

(3) Xuân huyên: cha mẹ (xuân: một loại cây to, sống lâu, được dùng để chỉ người cha; huyên: một loài cây lá nhỏ, dài, thường ví với mẹ).

(4) Điệu sa lệch: một điệu hát chèo, thường được dùng khi cần thể hiện tâm trạng lưu luyến, nhớ thương hay ai oán.

Đoạn trích “Xúy Vân giả dại” kể về sự việc gì?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ về khát vọng hạnh phúc và bi kịch của con người khi đánh mất chính mình.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu ngắn gọn về tác phẩm Xúy Vân giả dại – một lớp trò nổi tiếng trong nghệ thuật chèo dân gian Việt Nam.

- Dẫn vấn đề: Qua nhân vật Xúy Vân, người đọc cảm nhận sâu sắc khát vọng được yêu thương, được hạnh phúc – nhưng cũng thấy bi kịch của con người khi đánh mất chính mình để chạy theo những ảo tưởng hạnh phúc.

* Thân bài:

a) Giải thích vấn đề

- Khát vọng hạnh phúc: là mong muốn được sống đúng với tình cảm, được yêu thương, tự do, và được lựa chọn cuộc sống của bản thân.

- Đánh mất chính mình: là khi con người để cảm xúc, dục vọng, hay cám dỗ che mờ lý trí, khiến mình xa rời giá trị, nhân cách thật sự.

b) Phân tích biểu hiện trong nhân vật Xúy Vân

- Hoàn cảnh: bị gả ép cho Kim Nham – một người chồng nghèo, xa cách; cuộc sống cô đơn khiến Xúy Vân khát khao tình yêu chân thành.

- Hành động và lời nói: nàng “say đắm Trần Phương”, “giả dại” để trốn chạy cuộc hôn nhân không tình yêu → một hành động bồng bột, mù quáng.

- Biểu hiện nội tâm: đằng sau tiếng hát, điệu múa, tiếng cười là nỗi đau đớn, bối rối, hoang mang của một tâm hồn mất phương hướng.

- Bi kịch: Xúy Vân không chỉ mất chỗ dựa gia đình mà còn đánh mất nhân phẩm, đánh mất bản thân – cái “điên” là sự tan vỡ của lý trí và nhân cách.

c) Bình luận – mở rộng

- Con người ai cũng khao khát hạnh phúc, nhưng nếu thiếu bản lĩnh, thiếu lý trí, con người dễ lạc vào ảo vọng và đánh mất chính mình.

- Hạnh phúc chỉ bền vững khi xuất phát từ giá trị thật, lòng trung thực, và sự tự trọng.

- Trong cuộc sống hiện đại, có không ít người “đánh mất mình” vì chạy theo vật chất, danh vọng, hay những tình cảm hời hợt → hậu quả là trống rỗng, cô đơn.

- Cần học cách giữ vững bản lĩnh, biết đủ và biết dừng, trân trọng giá trị chân thật của tình yêu và cuộc sống.

* Kết bài:

- Khẳng định lại ý nghĩa nhân văn: Xúy Vân giả dại là lời cảnh tỉnh thấm thía về cái giá phải trả khi con người đánh mất chính mình.

- Từ câu chuyện xưa, mỗi người hôm nay cần biết tự chủ, tỉnh táo và chân thành trong hành trình tìm kiếm hạnh phúc.

→ Chỉ khi giữ được bản thân, con người mới giữ được cuộc đời và hạnh phúc thật sự.

Bài viết tham khảo

Tác phẩm Xúy Vân giả dại trong chèo Kim Nham là một trong những trích đoạn đặc sắc của nghệ thuật sân khấu dân gian Việt Nam. Nhân vật Xúy Vân – cô gái xinh đẹp, hát hay, giàu cảm xúc – đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người xem không chỉ bởi lối diễn xuất đa tầng mà còn bởi bi kịch của một con người khát khao hạnh phúc nhưng lạc lối, đánh mất chính mình.

Xúy Vân được gả cho Kim Nham – một người chồng nghèo, hiền lành nhưng xa cách. Cuộc sống trống trải khiến nàng mong chờ tình yêu đích thực. Khi Trần Phương – gã nhà giàu hào hoa đến tán tỉnh, những lời mật ngọt đã khiến Xúy Vân ngộ nhận rằng đó là hạnh phúc thật sự. Nàng nghe theo lời hắn, giả dại để trốn khỏi cuộc hôn nhân ràng buộc. Nhưng khi giả dại, nàng lại rơi vào trạng thái thật sự “điên cuồng”, mất lý trí, mất phương hướng, đánh mất cả nhân phẩm và bản thân. Hành động “giả điên” ấy là biểu hiện bi kịch của con người khi không làm chủ được cảm xúc, khi để khát vọng lấn át lý trí.

Qua Xúy Vân, người đọc nhận ra một chân lý: khát vọng hạnh phúc là chính đáng, nhưng hạnh phúc không thể đạt được bằng sự mù quáng hay phản bội. Khi con người từ bỏ giá trị đạo đức, sự trung thực và lòng tự trọng, họ sẽ đánh mất cả bản thân lẫn hạnh phúc. Trong cuộc sống hôm nay, có không ít người vì chạy theo tiền tài, danh vọng hay tình cảm ảo mà đánh mất chính mình – để rồi chỉ còn lại sự trống rỗng. Giữ được bản thân giữa những cám dỗ là điều khó, nhưng đó là cách duy nhất để con người sống xứng đáng và bình an.

Xúy Vân giả dại không chỉ kể lại một bi kịch xưa, mà còn là lời cảnh tỉnh cho hôm nay: hãy sống tỉnh táo, chân thành, và dám chịu trách nhiệm với lựa chọn của mình. Hạnh phúc không nằm ở chỗ ta có gì, mà ở chỗ ta giữ được ai – và giữ được chính ta.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ của mình về bi kịch của người phụ nữ trong xã hội xưa.

- Hệ thống ý:

+ Qua nhân vật Xúy Vân: nàng khát khao tình yêu, tự do, nhưng bị ràng buộc bởi hôn nhân sắp đặt; rơi vào lưới tình giả dối và phải “giả điên” để trốn chạy thực tại.

+ Sự “điên” ấy là biểu hiện của nỗi tuyệt vọng – phản ánh thân phận người phụ nữ bị xã hội phong kiến dồn vào bế tắc.

+ Từ Xúy Vân, có thể thấy: người phụ nữ dù tài năng, có cá tính vẫn không thoát khỏi những định kiến và áp lực của lễ giáo.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về bi kịch của người phụ nữ trong xã hội xưa.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Đọc đoạn trích “Xúy Vân giả dại” trong chèo Kim Nham, ta cảm nhận sâu sắc bi kịch của người phụ nữ trong xã hội xưa. Xúy Vân vốn là cô gái có tài hát xướng, khát khao yêu thương và hạnh phúc, nhưng cuộc đời nàng lại bị định đoạt bởi lễ giáo và tiền tài. Cuộc hôn nhân do cha mẹ sắp đặt với Kim Nham khiến nàng rơi vào cô đơn, trống vắng. Khi bị Trần Phương – gã nhà giàu giả nghĩa tán tỉnh, Xúy Vân đã ngộ nhận đó là tình yêu, để rồi phải giả dại, đánh mất cả nhân phẩm và lý trí. Nỗi “điên” ấy không chỉ là trò diễn, mà còn là tiếng kêu xé lòng của một người phụ nữ bị dồn đến đường cùng. Qua nhân vật Xúy Vân, ta thấy thân phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến thật nhỏ bé: bị ràng buộc, bị ép buộc và không có quyền quyết định hạnh phúc của chính mình. Hôm nay, khi xã hội đã tiến bộ, bi kịch ấy nhắc nhở chúng ta phải biết trân trọng, bảo vệ quyền bình đẳng và hạnh phúc của phụ nữ – những người xứng đáng được yêu thương, thấu hiểu và tôn trọng.