Từ bài thơ “Ngôn chí (Bài 5)” của Nguyễn Trãi, anh/chị hãy viết một bài văn khoảng 600 chữ trình bày suy nghĩ về quan niệm sống của con người có đức, có tài và thái độ ứng xử với danh lợi, quyền thế.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ về quan niệm sống của con người có đức, có tài và thái độ ứng xử với danh lợi, quyền thế.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả, tác phẩm:

+ Nguyễn Trãi (1380–1442) là danh nhân văn hóa kiệt xuất, nhà tư tưởng, nhà thơ lớn của dân tộc.

+ Ngôn chí là tập thơ thể hiện tâm sự, chí hướng và nhân sinh quan của Nguyễn Trãi sau khi lui về ở ẩn.

- Giới thiệu vấn đề nghị luận:

+ Qua Ngôn chí (bài 5), Nguyễn Trãi bộc lộ quan niệm sống cao đẹp: coi trọng đức và tài, sống thanh nhàn, giữ tiết tháo, xa lánh cửa quyền hiểm hóc, giữ lòng thanh sạch và tỉnh táo trước danh lợi.

* Thân bài:

a. Giải thích và cảm nhận khái quát

“Làm người chẳng có đức cùng tài,

So nghĩ đều thì kém hết hai”

→ Đức và tài là hai phẩm chất gốc của con người. Có tài mà không có đức thì dễ gây hại, có đức mà không có tài thì khó giúp đời. Người hoàn thiện phải hài hòa cả hai.

b. Phân tích nội dung và ý nghĩa từng cặp câu

“Hiểm hóc cửa quyền chăng đụt lặn,

Thanh nhàn án sách hãy đeo đai.”

→ Tác giả khẳng định lối sống ẩn dật, tránh xa chốn quan trường bon chen, giữ tâm hồn trong sạch. “Án sách” tượng trưng cho đời sống học tập, tri thức; “đeo đai” là biểu hiện của chí khí kẻ sĩ, dù ở ẩn vẫn giữ tiết tháo.

“Dễ hay ruột bể sâu cạn,

Khôn biết lòng người vắn dài.”

→ Bộc lộ sự từng trải và tỉnh táo của Nguyễn Trãi. Ông hiểu rằng lòng người khó lường, thế gian biến hóa — vì thế, càng phải giữ mình, sống chân thành và trung thực.

“Sự thế dữ lành ai hỏi đến,

Bảo rằng ông đã điếc hai tai.”

→ Hình ảnh ẩn dụ “điếc hai tai” thể hiện thái độ dửng dưng với thị phi, danh lợi. Đó là cách ông bảo vệ nhân cách trước thế gian nhiễu nhương.

c. Khái quát quan niệm sống của Nguyễn Trãi

- Con người có đức, có tài phải biết giữ mình, không bị cám dỗ bởi quyền thế.

- Sống thanh cao, ung dung, coi trọng giá trị tinh thần hơn vật chất.

- Quan niệm ấy phản ánh nhân cách của bậc đại Nho, đồng thời thể hiện triết lý sống nhân văn, sâu sắc của người từng trải.

d. Liên hệ – mở rộng

- Trong xã hội hiện đại, con người vẫn cần giữ vững “đức và tài” để sống có ích, biết phân biệt đúng sai, giữ bản lĩnh giữa vòng xoáy danh lợi.

- Lối sống thanh nhàn, hướng nội không phải trốn tránh cuộc đời mà là cách để giữ gìn nhân cách và tâm hồn.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị tư tưởng của bài thơ: Ngôn chí (bài 5) thể hiện nhân cách thanh cao, trí tuệ minh triết của Nguyễn Trãi.

- Nêu ý nghĩa thời đại: Quan niệm sống ấy vẫn còn nguyên giá trị — nhắc nhở con người hôm nay sống có đức, có tài, biết giữ mình giữa dòng đời đa đoan.

Bài văn tham khảo

Nguyễn Trãi là một trong những danh nhân văn hóa lớn của dân tộc Việt Nam, người không chỉ có công lao to lớn với đất nước mà còn để lại cho đời nhiều giá trị tư tưởng, đạo lý sâu sắc. Bài thơ “Ngôn chí (Bài 5)” thể hiện rõ nhân cách, bản lĩnh và quan niệm sống cao đẹp của ông – một con người coi trọng đức, trọng tài, đề cao sự thanh nhàn, trong sạch giữa thế gian đầy biến động.

Ngay từ hai câu mở đầu, Nguyễn Trãi đã khẳng định chuẩn mực căn bản của con người: “Làm người chẳng có đức cùng tài, / So nghĩ đều thì kém hết hai.” Theo ông, đức là gốc, tài là ngọn; chỉ khi hai yếu tố ấy hòa hợp thì con người mới thực sự hoàn thiện. Có đức mà không có tài thì khó giúp đời, có tài mà thiếu đức lại dễ gây họa cho thiên hạ. Lời thơ giản dị mà sâu xa, thể hiện quan niệm nhân sinh thấm đẫm đạo lý Nho gia nhưng đồng thời cũng là kinh nghiệm sống của người từng trải qua nhiều sóng gió chính trường.

Hai câu thơ tiếp theo mở ra hình ảnh con người ẩn dật, xa lánh nơi hiểm hóc cửa quyền: “Hiểm hóc cửa quyền chăng đụt lặn, / Thanh nhàn án sách hãy đeo đai.” Trước sự xô bồ, toan tính của chốn quan trường, Nguyễn Trãi chọn con đường thanh nhàn, lấy đọc sách làm vui, lấy sự học làm nền tảng nuôi dưỡng nhân cách. Ông không trốn đời, mà là rút lui để giữ lòng trong sạch, để sống đúng với bản ngã của mình.

Bằng trải nghiệm sâu sắc, Nguyễn Trãi hiểu rõ “ruột bể sâu cạn, lòng người vắn dài”. Lòng người khó đo lường, thế sự đổi thay khó lường, vì vậy chỉ có đạo đức và bản lĩnh mới giúp con người không bị cuốn theo dòng đời. Đến hai câu cuối, giọng thơ như lắng lại: “Sự thế dữ lành ai hỏi đến, / Bảo rằng ông đã điếc hai tai.” Câu thơ thể hiện thái độ bình thản, dửng dưng với thị phi, danh lợi. “Điếc hai tai” không phải là vô cảm mà là biểu hiện của sự tỉnh táo, của một tâm thế vững vàng giữa cuộc đời đầy cám dỗ.

Từ bài thơ, ta nhận thấy ở Nguyễn Trãi một nhân cách thanh cao, một quan niệm sống đáng kính: coi trọng đạo đức, đề cao tri thức, hướng đến đời sống tinh thần an nhiên. Trong xã hội hôm nay, giữa vòng xoáy vật chất và danh lợi, lời thơ của ông vẫn còn nguyên giá trị nhắc nhở mỗi người: hãy sống có đức, có tài, giữ tâm trong sáng và biết hướng thiện.

Bài Ngôn chí (bài 5) không chỉ là bộc bạch tâm sự của Nguyễn Trãi mà còn là lời gửi gắm nhân sinh sâu sắc của một bậc hiền triết. Quan niệm sống ấy, qua bao thế kỷ, vẫn soi sáng cho con người hôm nay về giá trị thật của đời sống – đó là sống có đạo, có trí, có lòng, và giữ được sự thanh thản trong tâm hồn.