BẢO KÍNH CẢNH GIỚI (Bài 9)

(Nguyễn Trãi)

Trần trần mựa cậy những ta lành,

Phúc hoạ tình cờ xẩy chửa đành.

Miệng thế nhọn hơn chông mác nhọn,

Lòng người quanh nữa nước non quanh.

Chẳng ngừa nhỏ âu nên lớn,

Nếu có sâu thì bỏ canh.

Ở thế an nhàn chăng có sự,

Ngàn muôn tốn nhượng chớ đua tranh.

(Bảo kính cảnh giới bài 9, Đào Duy Anh, Nguyễn Trãi toàn tập, NXB Khoa học xã hội, 1976)

Chú thích:

– Trần trần: Tự nhiên, chất phác, ý chỉ lối sống có sao là vậy

– Mựa: chớ đừng – mựa cậy: Đừng ỷ vào, đừng cậy vào

– Tốn: từ tốn; nhượng: khiêm nhượng – ngàn muôn tốn nhượng: Muôn đời sống từ tốn, khiêm nhường

Xác định thể thơ của bài thơ.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày quan điểm về vấn đề: Để không bị ngả nghiêng trước những lời phán xét của người khác!

- Hệ thống ý:

+mTrong xã hội, lời phán xét là điều không tránh khỏi — có người hiểu đúng, có người nhìn sai.

+ Người bản lĩnh sẽ lắng nghe có chọn lọc, biết tiếp thu góp ý đúng đắn, nhưng không để lời khen chê vô căn cứ làm lung lay mình.

+ Muốn không bị ngả nghiêng, cần:

. Có niềm tin và mục tiêu rõ ràng.

. Hiểu rõ giá trị bản thân, không sống theo ánh nhìn của người khác.

. Biết giữ tâm an, như Nguyễn Trãi từng nói “ở thế an nhàn chăng có sự”.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ, quan điểm về vấn đề: Để không bị ngả nghiêng trước những lời phán xét của người khác!

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Trong cuộc sống, con người luôn phải đối diện với những lời khen chê, phán xét từ người khác. Có người hiểu đúng, cũng có người nhìn sai, vì thế nếu không đủ bản lĩnh, ta rất dễ bị ngả nghiêng, dao động trước dư luận. Không bị ngả nghiêng trước lời phán xét của người khác nghĩa là biết giữ vững niềm tin, bản lĩnh và sống đúng với giá trị của chính mình. Nguyễn Trãi từng nhắc nhở: “Miệng thế nhọn hơn chông mác nhọn, lòng người quanh nữa nước non quanh”, cho thấy sự nguy hiểm của lời thế gian và sự phức tạp của lòng người. Muốn vượt qua điều đó, mỗi người cần có mục tiêu sống rõ ràng, biết lắng nghe có chọn lọc và giữ cho tâm hồn thanh thản, an nhiên. Ta chỉ nên tiếp nhận những góp ý thiện chí, còn những lời phán xét vô căn cứ thì nên bỏ qua, đừng để chúng chi phối cảm xúc và hành động của mình. Sống bản lĩnh, vững vàng trước dư luận giúp con người giữ được phẩm chất, nhân cách và tìm thấy bình yên trong tâm hồn giữa dòng đời nhiều thị phi.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích, đánh giá bài thơ “Bảo kính cảnh giới bài số 9” của Nguyễn Trãi.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu về Nguyễn Trãi – danh nhân văn hóa thế giới, nhà tư tưởng, nhà thơ lớn của dân tộc.

- Giới thiệu khái quát “Bảo kính cảnh giới” – một phần trong “Quốc âm thi tập”, thể hiện tư tưởng, nhân cách, và lẽ sống của Nguyễn Trãi.

- Dẫn vào bài thơ số 9 – một bài thơ tiêu biểu cho những chiêm nghiệm sâu sắc của ông về đời, về người và về cách ứng xử trong cuộc sống.

* Thân bài:

a. Về nội dung: Phân tích theo bố cục Đề - Thực – Luận – Kết sau đó chỉ ra ý nghĩa của bài thơ

- Trần trần mựa cậy những ta lành,

Phúc hoạ tình cờ xẩy chửa đành.

+ Mựa” là chớ, đừng.

+ “Trần trần” là bẩm sinh chất phác, tự nhiên như thế. Đừng cậy mình đang an lành hạnh phúc mà phải biết đề phòng những bất trắc.

- Miệng thế nhọn hơn chông mác nhọn,

Lòng người quanh nữa nước non quanh.

+ Lí do cần đề phòng bất trắc, dù bản thân có ngay thẳng, chất phác nhưng miệng thế gian và lòng người là những điều khó đoán định

- Chẳng ngừa nhỏ âu nên lớn,

Nếu có sâu thì bỏ canh.

+ Tu chí khi nhỏ thì mới có thể thành người, chỉ cần sai phạm thì đều là thứ bỏ đi.

- Ở thế an nhàn chăng có sự,

Ngàn muôn tốn nhượng chớ đua tranh.

+ Những chiêm nghiệm về đời, về người và thái độ đề cao lối sống an nhàn, không bon chen của Nguyễn Trãi.

b. Về nghệ thuật:

- Thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật với bố cục chặt chẽ, cân đối.

- Biện pháp đối, so sánh, ẩn dụ giàu sức biểu cảm (“miệng thế nhọn hơn chông mác nhọn”, “lòng người quanh nữa nước non quanh”).

- Giọng thơ điềm đạm, triết lý, giàu tính chiêm nghiệm.

- Ngôn ngữ giản dị, gần gũi nhưng sâu sắc, mang vẻ đẹp của tư tưởng nhân sinh thuần Việt.

* Kết bài:

- Khẳng định giá trị nội dung: bài thơ thể hiện cái nhìn sâu sắc của Nguyễn Trãi về cuộc đời, con người và lẽ sống.

- Khẳng định giá trị nghệ thuật: ngôn từ tinh luyện, hình ảnh giàu sức gợi, kết cấu chặt chẽ.

- Mở rộng: Bài thơ cho thấy tư tưởng nhân nghĩa và nhân cách thanh cao của Nguyễn Trãi – người luôn hướng thiện, giữ mình giữa vòng đời nhiều thị phi.

Bài viết tham khảo

Nguyễn Trãi là bậc anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới, một trí tuệ lớn của dân tộc Việt Nam. Không chỉ là nhà chính trị, ông còn là cây bút lớn của nền văn học trung đại với tập Quốc âm thi tập – tác phẩm đánh dấu bước phát triển rực rỡ của thơ tiếng Việt. Trong đó, Bảo kính cảnh giới bài số 9 thể hiện những chiêm nghiệm sâu sắc của Nguyễn Trãi về đạo làm người, về mối quan hệ giữa cá nhân và thế giới, giữa danh lợi và an nhàn.

Hai câu mở đầu “Trần trần mựa cậy những ta lành, / Phúc hoạ tình cờ xẩy chửa đành” như lời nhắc nhở nhẹ nhàng mà sâu sắc. “Mựa cậy” – chớ tự mãn; “phúc họa tình cờ” – lẽ đời vốn biến chuyển khôn lường. Nguyễn Trãi khuyên con người không nên ỷ lại vào sự bình yên trước mắt, mà phải luôn tỉnh táo, đề phòng những rủi ro bất ngờ. Đó là cái nhìn thấu đáo của một người từng nếm trải nhiều thăng trầm trong cuộc đời.

Đến hai câu thực, nhà thơ chỉ ra nguyên nhân khiến cuộc đời đầy bất trắc: “Miệng thế nhọn hơn chông mác nhọn, / Lòng người quanh nữa nước non quanh.” Lời đời độc địa hơn cả mũi chông, mác nhọn; lòng người khúc khuỷu hơn cả dòng sông quanh co. Bằng những hình ảnh so sánh mạnh mẽ, Nguyễn Trãi phơi bày sự hiểm ác, giả trá của lòng người và thế gian. Câu thơ mang nỗi đau thấm thía của một kẻ sĩ từng bị nghi kỵ, từng chịu oan khiên, nhưng vẫn giữ tâm thế điềm nhiên, sáng suốt.

Hai câu luận lại là lời khuyên mang tính đạo đức: “Chẳng ngừa nhỏ âu nên lớn, / Nếu có sâu thì bỏ canh.” Con người phải biết đề phòng cái xấu từ khi còn nhỏ, bởi chỉ một sai lầm nhỏ cũng có thể dẫn đến hậu quả lớn. Hình ảnh “sâu bỏ canh” là một ẩn dụ sinh động cho triết lý tu thân: phải giữ tâm hồn thanh sạch, không để điều xấu len lỏi, làm hỏng bản tính tốt đẹp.

Kết thúc bài thơ, Nguyễn Trãi bày tỏ quan niệm sống của mình: “Ở thế an nhàn chăng có sự, / Ngàn muôn tốn nhượng chớ đua tranh.” Đó là lời chiêm nghiệm của bậc hiền triết đã hiểu rõ lẽ đời – sống an nhàn, không tranh đoạt, giữ tâm tĩnh tại giữa dòng đời biến động. “An nhàn” ở đây không phải trốn tránh, mà là sự lựa chọn sáng suốt, là kết quả của quá trình tu dưỡng tâm hồn.

Với kết cấu chặt chẽ, ngôn ngữ cô đọng, hình ảnh gợi nhiều tầng ý nghĩa cùng giọng thơ điềm đạm, triết lý, Bảo kính cảnh giới bài số 9 thể hiện rõ phong cách thơ Nguyễn Trãi – giản dị mà sâu sắc, đời thường mà thấm đẫm triết lý nhân sinh.

Bài thơ là một lời nhắn gửi muôn đời: hãy sống bình tâm, tu dưỡng đạo đức, đừng bị cuốn theo thị phi hay tranh đoạt. Qua đó, ta thêm trân trọng nhân cách thanh cao, tâm hồn minh triết của Nguyễn Trãi – một con người “dẫu chốn lao tù vẫn giữ lòng trong sáng như trăng thu.”