CHẠY GIẶC

(Nguyễn Đình Chiểu)

Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây,

Một bàn cờ thế phút sa tay.

Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạy,

Mất ổ bầy chim dáo dác bay.

Bến Nghé của tiền tan bọt nước,

Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây.

Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng,

Nở để dân đen mắc nạn này ?

                                       (Chạy giặc, Nguyễn Đình Chiểu )

Bài thơ Chạy giặc được viết theo thể thơ nào?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Cảm nhận về giá trị nội dung và cảm xúc yêu nước thể hiện trong bài thơ.

- Hệ thống ý:

+ Bức tranh chân thực, đau thương về cảnh nhân dân chạy giặc: “Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạy / Mất ổ bầy chim dáo dác bay”.

+ Tố cáo tội ác chiến tranh, sự tàn phá của quân xâm lược: “Bến Nghé của tiền tan bọt nước / Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây.”

+ Lời thơ chan chứa nỗi đau và lòng yêu nước, thể hiện qua câu hỏi xót xa: “Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng, / Nỡ để dân đen mắc nạn này?”

→ Bài thơ là tiếng kêu cứu nước, tiếng nói thương dân, khơi dậy tinh thần dân tộc.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ, cảm nhận về giá trị nội dung và cảm xúc yêu nước thể hiện trong bài thơ.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Bài thơ “Chạy giặc” của Nguyễn Đình Chiểu là tiếng kêu đau thương mà kiên cường của một tấm lòng yêu nước trước cảnh nước mất nhà tan. Chỉ bằng tám câu thơ ngắn gọn, tác giả đã tái hiện chân thực cảnh nhân dân lầm than trong những ngày đầu kháng chiến chống Pháp. “Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạy / Mất ổ bầy chim dáo dác bay” – hình ảnh ấy vừa hiện thực, vừa thấm đẫm nỗi xót xa. Chiến tranh không chỉ cướp đi của cải mà còn gieo rắc tang tóc lên cuộc sống yên bình: “Bến Nghé của tiền tan bọt nước / Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây.” Ẩn trong từng câu chữ là nỗi đau của một người dân yêu nước bất lực nhìn quê hương bị tàn phá. Câu hỏi “Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng” vang lên như một tiếng kêu uất nghẹn, thể hiện khát vọng có người đứng lên cứu dân, cứu nước. “Chạy giặc” không chỉ là lời thương dân mà còn là bản cáo trạng đanh thép lên án giặc ngoại xâm, thể hiện sâu sắc tinh thần yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu và của cả dân tộc Việt Nam.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ về lòng yêu nước và tinh thần trách nhiệm trước vận mệnh dân tộc.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Nguyễn Đình Chiểu: nhà thơ yêu nước, tiêu biểu cho văn học Nam Bộ nửa cuối thế kỉ XIX.

- Giới thiệu bài thơ “Chạy giặc”: sáng tác vào thời điểm Pháp xâm lược Nam Kỳ (1859), là tiếng kêu thương và phẫn uất của người dân mất nước.

- Dẫn vào vấn đề: Lòng yêu nước và tinh thần trách nhiệm trước vận mệnh dân tộc được thể hiện sâu sắc qua bài thơ và vẫn mang giá trị thời đại hôm nay.

* Thân bài:

a. Bức tranh hiện thực đau thương trong bài thơ

- Cảnh “tan chợ”, “lũ trẻ lơ xơ chạy”, “bầy chim dáo dác bay” gợi cảnh chiến tranh tàn khốc, nhân dân điêu linh.

- Hình ảnh “Bến Nghé của tiền tan bọt nước / Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây” khắc họa sự tàn phá nặng nề của giặc ngoại xâm.

→ Bài thơ như bức phóng sự bằng thơ, tái hiện chân thực cảnh đất nước bị giày xéo.

b. Nỗi đau, lòng yêu nước và tinh thần trách nhiệm của nhà thơ

- Nguyễn Đình Chiểu đau xót trước cảnh nước mất nhà tan, cảm thông sâu sắc với nỗi khổ của dân.

- Câu hỏi “Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng / Nỡ để dân đen mắc nạn này?” là tiếng kêu thống thiết của người dân mong có người đứng lên cứu nước.

→ Đó là tiếng nói của một tấm lòng yêu nước nồng nàn, chan chứa trách nhiệm với non sông.

c. Giá trị tư tưởng và ý nghĩa nhân văn

- “Chạy giặc” thể hiện truyền thống nhân nghĩa, yêu nước, thương dân của dân tộc Việt Nam.

- Bài thơ không chỉ ghi lại nỗi đau quá khứ mà còn gửi gắm thông điệp: trước những biến động của thời cuộc, mỗi người phải có trách nhiệm với Tổ quốc, không thờ ơ trước nỗi đau chung.

d. Liên hệ, mở rộng

- Trong thời đại hôm nay, tinh thần yêu nước vẫn cần được phát huy qua hành động thiết thực: học tập, lao động, bảo vệ chủ quyền và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc.

→ Giữ vững lòng yêu nước chính là tiếp nối ngọn lửa mà Nguyễn Đình Chiểu từng thắp lên.

* Kết bài:

- Khẳng định lại giá trị sâu sắc của “Chạy giặc”: vừa là tiếng kêu thương dân, vừa là lời thức tỉnh tinh thần dân tộc.

- Liên hệ bản thân: thế hệ trẻ cần biết trân trọng quá khứ, nuôi dưỡng lòng yêu nước, sống có trách nhiệm với cộng đồng và đất nước.

Bài viết tham khảo

Nguyễn Đình Chiểu là nhà thơ lớn của dân tộc, người đã dùng văn chương như vũ khí chiến đấu để bảo vệ Tổ quốc. Khi thực dân Pháp nổ súng xâm lược Nam Kỳ năm 1859, ông viết bài thơ “Chạy giặc” – tác phẩm mở đầu cho dòng văn học yêu nước chống ngoại xâm cuối thế kỷ XIX. Chỉ tám câu thơ ngắn gọn, nhưng đó là tiếng kêu đau thương, là lời tố cáo chiến tranh và là biểu hiện sâu sắc của lòng yêu nước, tinh thần trách nhiệm trước vận mệnh dân tộc.

Bức tranh trong “Chạy giặc” mở ra bằng cảnh “Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây / Một bàn cờ thế phút sa tay.” Chỉ hai câu thơ đã tái hiện tình huống bi kịch: cuộc sống thanh bình bị phá vỡ bởi tiếng súng xâm lăng. Cảnh “tan chợ”, “tiếng súng”, “phút sa tay” không chỉ nói lên sự bất ngờ, hỗn loạn mà còn gợi cảm giác đau đớn, bất lực trước thế cờ vận nước. Đau xót nhất là hình ảnh người dân vô tội: “Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạy / Mất ổ bầy chim dáo dác bay.” Hai câu thơ như một bức tranh động, phản ánh thảm cảnh chiến tranh khiến cả người và chim muông đều hoảng loạn. Nguyễn Đình Chiểu – người mù cả hai mắt – lại nhìn thấy bằng trái tim, bằng tấm lòng thương dân sâu sắc.

Không chỉ xót thương cho con người, ông còn đau đớn cho sự tàn phá của quê hương. “Bến Nghé của tiền tan bọt nước / Đồng Nai tranh ngói nhuốm màu mây.” Hai địa danh gắn liền với miền Nam trù phú nay tan hoang, khói lửa. Tài sản của dân “tan bọt nước”, nhà cửa “nhuốm màu mây” – hình ảnh ẩn dụ chỉ sự mất mát, tiêu điều. Từ hiện thực ấy, Nguyễn Đình Chiểu cất lên câu hỏi đầy phẫn uất: “Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng, / Nỡ để dân đen mắc nạn này?” Đây không chỉ là lời than mà còn là tiếng kêu gọi, thể hiện khát vọng có người đứng lên cứu dân, bảo vệ non sông. Ẩn trong đó là tinh thần trách nhiệm công dân và niềm tin vào chính nghĩa.

“Chạy giặc” vì thế không chỉ là một bài thơ thời sự, mà còn là bản tuyên ngôn yêu nước bằng thơ. Tác phẩm thể hiện rõ tinh thần nhân đạo, thương dân, yêu nước – cốt lõi của văn học Việt Nam. Nguyễn Đình Chiểu đã biến nỗi đau riêng thành tiếng nói chung của dân tộc, gửi gắm thông điệp rằng: khi đất nước lâm nguy, không ai được phép thờ ơ, trốn tránh trách nhiệm.

Ngày nay, tiếng thơ ấy vẫn còn vang vọng. Trong thời bình, lòng yêu nước không chỉ là cầm súng ra trận, mà còn thể hiện qua việc sống tốt, học tập, lao động, gìn giữ văn hóa dân tộc, bảo vệ môi trường và chủ quyền quốc gia. Mỗi người Việt Nam cần tiếp nối tinh thần mà Nguyễn Đình Chiểu từng gửi gắm – sống có nghĩa, có tình, có trách nhiệm với quê hương.

“Chạy giặc” là một trong những bài thơ yêu nước tiêu biểu nhất của văn học Việt Nam thế kỷ XIX. Bằng nỗi đau thương và lòng tin vào dân tộc, Nguyễn Đình Chiểu đã khơi dậy trong lòng người đọc ngọn lửa yêu nước cháy mãi. Hơn 160 năm đã trôi qua, tiếng thơ ấy vẫn như lời nhắc nhở thiêng liêng: hãy biết yêu thương dân mình, bảo vệ đất nước mình – đó chính là nghĩa lớn làm người Việt Nam.