I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc ngữ liệu sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

BẠN ĐÃ BIẾT GÌ VỀ SÓNG THẦN?

1. Định nghĩa

Sóng thần, trong tiếng Nhật gọi là tsunami, là chuỗi sóng biển chu  kì dài (từ vài phút tới hàng giờ), lan truyền với vận tốc lớn. Tùy theo độ sâu của đáy biển, vận tốc lan truyền sóng thần có thể đạt từ 720km/giờ trở lên. Khi vào bờ, sóng thần có súc tàn phá rất ghê gớm.

Không như nhiều người tưởng, sóng thần không phải là những ngọn sóng ầm ầm, cuồn cuộn tiến vào đất liền mà người ta có thể mục kích và nghe được âm thanh của nó từ ngoài khơi xa. Ngay cả khi ngồi trên thuyền ngoài khơi, bạn cũng không thể biết nó từ ngoài khơi xa, không thể biết khi nào sóng thần bắt đầu xuất hiện. Do đó, bạn khó có thể nhận thấy dấu hiệu báo trước của một đợt sóng thần. Có thể vì thế mà trong phút chốc, cơn sóng thần do trận động đất mạnh ở Ấn Độ Dương gây ra ngày 26/12/2004 đã lấy đi mạng sống của hàng trăm nghìn người ở hơn chục quốc gia.

2. Cơ chế hình thành sóng thần

Khi sóng thần được tạo ra ở ngoài khơi xa, con sóng rất nhỏ vì nước quá sâu nhưng đó là một chuỗi sóng có tốc độ rất cao, lên đến 800km/giờ. Khi sóng thần dịch chuyển trên đại dương, chiều dài từ chóp sóng trước đến chóp sóng sau có thể cách xa hàng trăm km hoặc hơn và độ cao chóp sóng chỉ khoảng vài mét. Do vậy, người ta không thể thấy dấu hiệu rõ ràng của sóng thần. Nói cách khác, sóng thần không phải là sự di chuyển của bề mặt sóng mà là toàn bộ khối nước. Sóng thần chỉ thật sự hiện nguyên hình với sức mạnh hủy diệt kinh hoàng khi nó đến gần bờ. Ở vùng nước nông, một con sóng thần khổng lồ có thể cao đến 30m hoặc hơn (ngọn sóng thần tấn công vịnh Lytuya, Alaska vào năm 1958 cao đến 525m.

3. Nguyên nhân

Nguyên nhân gây ra sóng thần chủ yếu do động đất, ngoài ra còn do núi lửa phun trào, lở đất và các vụ nổ dưới đáy biển. (…)

4. Dấu hiệu sắp có sóng thần

Những người trên bờ biển khó biết sóng thần sắp tiến về phía mình. Dấu hiệu đầu tiên là nước biển chậm chạp cuộn lên với những con sóng không đổ, chứ không như sóng mạnh của một cơn bão sắp tới. Bỗng nhiên, mặt biển dao động nhiều hơn bình thường, sau đó nhiều bọt biển nổi lên, nước rút xuống nhanh và bất ngờ trong khoảng thời gian không phải thủy triều. Hoặc bạn có thể cảm thấy nước trong từng đợt sóng nóng bất thường và nghe thấy những âm thanh lạ,… Do vậy, khi đứng trên bãi biển và nhìn thấy nước biển đột ngột rút nhanh xuống, bạn hãy thông báo cho mọi người xung quanh biết là sắp có sóng thần và di chuyển nhanh khỏi bãi biển, đến vùng cao hơn để trú ẩn trước khi sóng thần đến. […]

(Theo Một số kiến thức về sóng thần, báo Nhân dân, ngày 16/03/2022)

(0,5 điểm) Xác định phương thức biểu đạt chính của văn bản trên.

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn thuyết minh

- Học sinh biết tạo lập một bài văn thuyết minh đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần thuyết minh

Hiện tượng sử dụng mạng xã hội

c. Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

1. Mở bài

- Giới thiệu chung: mạng xã hội (Facebook, TikTok, Instagram,...) ngày càng phổ biến.

- Hiện tượng: giới trẻ sử dụng mạng xã hội như một phần không thể thiếu trong đời sống.

2. Thân bài

* Giải thích khái niệm

- Mạng xã hội là nền tảng trực tuyến cho phép người dùng tạo hồ sơ, kết nối, chia sẻ thông tin, hình ảnh, video,...

- Giới trẻ hiện nay sử dụng mạng xã hội để học tập, giải trí, giao lưu và thể hiện bản thân.

* Biểu hiện cụ thể

- Dành nhiều thời gian mỗi ngày cho mạng xã hội.

- Tích cực tạo và chia sẻ nội dung: video, ảnh, trạng thái,...

- Tương tác qua like, comment, chia sẻ.

- Tham gia trào lưu, xu hướng (trend) phổ biến trên mạng.

* Nguyên nhân

- Nhu cầu kết nối, giao lưu, khẳng định bản thân.

- Tính tiện lợi, nhanh chóng của mạng xã hội.

- Tâm lý thích khám phá, học hỏi điều mới.

- Ảnh hưởng từ bạn bè và xu hướng toàn cầu hóa.

* Tác động

- Tích cực:

+ Giúp cập nhật thông tin nhanh chóng.

+ Học hỏi kỹ năng mới, truyền cảm hứng sống tích cực.

+ Mở rộng mối quan hệ, tăng cơ hội nghề nghiệp.

- Tiêu cực:

+ Nghiện mạng xã hội, bỏ bê học tập, sức khỏe.

+ Sống ảo, lệch lạc giá trị sống.

+ Tiềm ẩn nguy cơ bị lừa đảo, bạo lực mạng.

* Giải pháp

- Cần sử dụng mạng xã hội một cách thông minh, có chọn lọc.

- Tự giới hạn thời gian, tránh lệ thuộc.

- Phát triển kỹ năng sống và giao tiếp ngoài đời thực.

- Gia đình, nhà trường cần định hướng cho giới trẻ.

3. Kết bài

- Khẳng định: mạng xã hội là công cụ hai mặt.

- Giới trẻ cần tỉnh táo để sử dụng mạng xã hội đúng mục đích, phục vụ cuộc sống lành mạnh, văn minh.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Giải thích:

+ "Xoa dịu mẹ thiên nhiên" nghĩa là hành động tích cực nhằm phục hồi, bảo vệ môi trường sống.

+ Thiên nhiên bị tổn thương bởi biến đổi khí hậu, ô nhiễm, khai thác cạn kiệt tài nguyên,...

- Con người cần làm gì:

+ Nâng cao ý thức bảo vệ môi trường từ hành động nhỏ: không xả rác bừa bãi, tiết kiệm điện nước,...

+ Tăng cường trồng cây xanh, tái chế, sử dụng năng lượng sạch.

+ Giáo dục, tuyên truyền rộng rãi ý thức bảo vệ thiên nhiên.

+ Nhà nước ban hành và thực thi nghiêm các luật bảo vệ môi trường.

- Liên hệ, mở rộng:

+ Mỗi cá nhân là một "chiếc lá xanh" góp phần chữa lành mẹ thiên nhiên.

+ Thiên nhiên được xoa dịu thì con người mới có tương lai bền vững.