I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc ngữ liệu sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:

Trai tài đầu bạc ngóng trời than,

Dựng nghiệp, mưu sinh luống lỡ làng.

Thu cúc xuân lan thành chuyện hão,

Hạ nồng đông rét giục ngày tàn.

Chó vàng thủ mãi quanh Hồng Lĩnh,

Mây trắng đau nằm cạnh Quế Giang.

Vẫn thích ở quê luôn có rượu,

Ba mươi đồng sẵn túi còn mang.

(Tạp thi 1 – Nguyễn Du, Nguyễn Thạch Giang dịch,

in trong Thơ chữ Hán Nguyễn Du, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội, 1978)

(0,5 điểm) Xác định thể thơ của bài thơ trên.

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng đối tượng nghị luận

Suy nghĩ về trách nhiệm của con người đối với xã hội.

c Triển khai đối tượng nghị luận

- Tổ chức, sắp xếp các ý tho trật tự hợp lí.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

a. Giải thích khái niệm

- Trách nhiệm với xã hội: Ý thức và hành động tự nguyện, tích cực nhằm đóng góp cho lợi ích chung của cộng đồng, bảo vệ và xây dựng xã hội tốt đẹp hơn.

- Bao gồm: tuân thủ pháp luật, bảo vệ môi trường, giúp đỡ người khó khăn, đóng góp trí tuệ và sức lực vào các hoạt động chung.

b. Vai trò của trách nhiệm xã hội

- Giúp xã hội ổn định, văn minh, nhân ái.

- Tạo ra sự gắn kết giữa con người.

- Nâng cao giá trị bản thân, được tôn trọng và tin tưởng.

- Mang lại niềm vui, ý nghĩa cho cuộc sống.

c. Biểu hiện của trách nhiệm xã hội

- Tham gia các hoạt động thiện nguyện, cứu trợ thiên tai.

- Giữ gìn trật tự an toàn giao thông, bảo vệ môi trường.

- Đóng góp ý kiến, sáng kiến xây dựng tập thể.

- Chia sẻ, giúp đỡ những người yếu thế.

d. Hậu quả của việc thiếu trách nhiệm

- Gây ra bất công, chia rẽ, xung đột trong cộng đồng.

- Làm trầm trọng thêm các vấn đề xã hội như ô nhiễm, tội phạm, nghèo đói.

e. Bài học nhận thức và hành động

- Nhận thức rõ vai trò và nghĩa vụ của bản thân.

- Bắt đầu từ những việc nhỏ hàng ngày: giữ gìn vệ sinh, ứng xử văn minh, sẵn sàng giúp đỡ người khác.

- Luôn rèn luyện để có đủ năng lực và phẩm chất cống hiến cho xã hội.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Nội dung

+ Hình ảnh “trai tài đầu bạc”: Gợi nỗi xót xa cho tuổi trẻ tài năng nhưng lỡ dở công danh.

+ Nỗi tiếc nuối: “Dựng nghiệp, mưu sinh luống lỡ làng” – công danh, sự nghiệp không trọn vẹn.

+ Cảm thức thời gian: “Thu cúc xuân lan thành chuyện hão” – vẻ đẹp, khát vọng tuổi xuân giờ chỉ còn là dĩ vãng.

+ Khung cảnh cô quạnh: “Chó vàng… mây trắng” – biểu tượng của sự tĩnh lặng, cô đơn nơi quê nhà.

+ Niềm an ủi nhỏ bé: Vẫn tìm thấy chút vui giản dị trong rượu và cuộc sống bình lặng.

- Ý nghĩa tư tưởng

+ Phản ánh tâm trạng bất mãn, tiếc nuối nhưng cũng chấp nhận số phận.

+ Gợi suy ngẫm về kiếp người hữu hạn, sự vô thường của đời người.

+ Thể hiện nét đẹp tâm hồn Nguyễn Du: vừa bi thương vừa ung dung.