NHÀ MẸ LÊ (Trích)

Nhà mẹ Lê là một gia đình một người mẹ với mười một người con. Bác Lê là một người đàn bà nhà quê chắc chắn và thấp bé, da mặt và chân tay răn reo như một quả trám khô. Khi bác mới đến phố, ai ai cũng chú ý đến đám con của bác: mười một đứa, mà đứa nhớn mới có mười bảy tuổi! Đứa bé nhất hãy còn bế trên tay.

Mẹ con bác ta ở một căn nhà cuối phố, cái nhà cũng lụp xụp như những căn nhà khác. Chừng ấy người chen chúc trong một khoảng rộng độ bằng hai chiếc chiếu, có mỗi một chiếc giường nan đã gẫy nát. Mùa rét thì giải ổ rơm đầy nhà, mẹ con cùng nằm ngủ trên đó, trông như một cái ổ chó, chó mẹ và chó con lúc nhúc. Đối với những người nghèo như bác, một chỗ ở như thế cũng tươm tất lắm rồi. Nhưng còn cách kiếm ăn? Bác Lê chật vật, khó khăn suốt ngày cũng không đủ nuôi chừng ấy đứa con. Từ buổi sáng tinh sương, mùa nực cũng như mùa rét, bác ta đã phải trở dậy để đi làm mướn cho những người có ruộng trong làng. Những ngày có người mướn ấy, tuy bác phải làm vất vả, nhưng chắc chắn buổi tối được mấy bát gạo và mấy đồng xu về nuôi lũ con đói đợi ở nhà. Đó là những ngày sung sướng. Nhưng đến mùa rét, khi các ruộng lúa đã gặt rồi, cánh đồng chỉ còn trơ cuống rạ dưới gió bấc lạnh như lưỡi dao sắc khía vào da, bác Lê lo sợ, vì không ai mướn bác làm việc gì nữa. Thế là cả nhà nhịn đói. Mấy đứa nhỏ nhất, con Tý, con Phún, thằng Hy mà con chị nó bế, chúng nó khóc lả đi mà không có cái ăn. Dưới manh áo rách nát, thịt chúng nó thâm tím lại vì rét, như thịt con trâu chết. Bác Lê ôm ấp lấy con trong ổ rơm, để mong lấy cái ấm của mình ấp ủ cho nó.

                  (Trích Nhà mẹ Lê - Thạch Lam, Nhà xuất bản Đời nay, 1937)

Xác định nhân vật chính trong đoạn trích.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Phân tích, đánh giá hình tượng người mẹ nghèo trong truyện, qua đó làm nổi bật giá trị nhân đạo sâu sắc của tác phẩm.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả Thạch Lam – cây bút tiêu biểu của văn học lãng mạn giai đoạn 1930–1945, nổi bật với phong cách nhẹ nhàng, tinh tế và nhân đạo.

- Giới thiệu đoạn trích “Nhà mẹ Lê”: kể về cuộc sống cơ cực của mẹ Lê – người phụ nữ nghèo với mười một đứa con, qua đó thể hiện lòng cảm thương và tinh thần nhân đạo của nhà văn.

- Dẫn đến vấn đề nghị luận: hình tượng người mẹ nghèo và giá trị nhân đạo trong tác phẩm.

* Thân bài:

a. Hình tượng người mẹ nghèo – hiện thân của nỗi khổ con người trong xã hội cũ

- Hoàn cảnh sống: Mẹ Lê là một người đàn bà nhà quê nghèo khổ, gầy gò, thấp bé, lam lũ; một mình nuôi mười một đứa con trong căn nhà chật hẹp, tồi tàn “rộng độ bằng hai chiếc chiếu”.

- Nỗi cơ cực: Cuộc sống của mẹ và các con là chuỗi ngày đói khát, rét buốt, không có việc làm, không đủ ăn.

→ “Ổ rơm đầy nhà”, “thịt chúng nó thâm tím lại vì rét” là những chi tiết hiện thực chân thật, gợi sự xót xa tột cùng.

- Tình mẫu tử thiêng liêng: Dù nghèo đói, mẹ vẫn cố “ôm ấp lấy con trong ổ rơm, để mong lấy cái ấm của mình ấp ủ cho nó”.

→ Tình thương con là sức mạnh duy nhất giúp mẹ vượt qua nghịch cảnh.

- Hình tượng mẹ Lê tiêu biểu cho người phụ nữ nghèo Việt Nam trước Cách mạng – chịu nhiều bất công, khổ đau nhưng vẫn giàu tình yêu thương, nhẫn nhịn và kiên cường.

b. Nghệ thuật thể hiện

- Ngòi bút hiện thực mà giàu chất nhân đạo: Thạch Lam không tô đậm bi kịch mà để nỗi đau lan tỏa nhẹ nhàng, thấm thía.

- Chi tiết tả chân tinh tế: so sánh “trông như ổ chó mẹ và chó con”, “thịt thâm tím như thịt con trâu chết” – hiện thực trần trụi nhưng ẩn chứa xót xa, cảm thương.

- Giọng văn thủ thỉ, đằm sâu, thấm đượm cảm xúc, làm bật lên tấm lòng nhân hậu của tác giả.

c. Giá trị nhân đạo sâu sắc

- Thạch Lam xót thương chân thành cho những kiếp người nghèo đói bị bỏ quên trong xã hội cũ.

- Ông trân trọng phẩm chất tốt đẹp – tình mẫu tử, nghị lực sống của con người trong nghèo khó.

- Qua đó, nhà văn gián tiếp phê phán xã hội bất công – nơi người nghèo không có cơ hội mưu sinh, không được hưởng hạnh phúc giản đơn.

- “Nhà mẹ Lê” không chỉ là một bức tranh hiện thực, mà còn là lời thức tỉnh lương tri, khơi dậy tinh thần nhân ái trong mỗi con người.

* Kết bài:

- Khẳng định lại: “Nhà mẹ Lê” là truyện ngắn giàu giá trị nhân đạo, tiêu biểu cho phong cách nhân văn, tinh tế của Thạch Lam.

- Mẹ Lê là biểu tượng cho những người mẹ Việt Nam nghèo khổ mà vĩ đại, đã nuôi con bằng tình thương và lòng hy sinh bất tận.

- Liên hệ, mở rộng: Tác phẩm nhắc nhở con người hôm nay biết trân trọng cuộc sống, chia sẻ với những phận đời bất hạnh – để xã hội ngày càng nhân văn hơn.

Bài văn tham khảo

Thạch Lam là cây bút tài hoa của văn học Việt Nam giai đoạn 1930–1945. Ông không viết về những biến cố lớn lao mà chọn những mảnh đời nhỏ bé, bình dị để gửi gắm lòng nhân đạo sâu sắc. Đoạn trích “Nhà mẹ Lê” là một trong những trang văn cảm động nhất của ông, tái hiện cuộc sống cơ cực của người lao động nghèo, đồng thời thể hiện tấm lòng thương người tha thiết của nhà văn.

Mẹ Lê là hình ảnh tiêu biểu cho người phụ nữ nghèo trong xã hội cũ. Bà thấp bé, lam lũ, gầy guộc, da sạm nắng, chân tay răn reo “như quả trám khô”. Cuộc sống của mẹ là chuỗi ngày cơ cực: một mình nuôi mười một đứa con trong căn nhà lụp xụp cuối phố, chật chội “rộng độ bằng hai chiếc chiếu”. Mùa rét đến, cả nhà phải nằm ổ rơm, “trông như ổ chó mẹ và chó con”, vừa đói vừa rét. Khi còn có người thuê, mẹ đi làm mướn suốt ngày, kiếm mấy đồng xu để nuôi lũ con nhỏ. Nhưng khi mùa gặt qua, mẹ lo sợ, vì “không ai mướn làm việc gì nữa”. Cả nhà rơi vào cảnh nhịn đói, những đứa nhỏ “thịt thâm tím lại vì rét như thịt con trâu chết”. Thế nhưng giữa cảnh đói nghèo ấy, người mẹ vẫn hết lòng ôm ấp, che chở cho con “để mong lấy cái ấm của mình ấp ủ cho nó”. Đó là tình mẫu tử thiêng liêng, là ánh sáng nhân bản tỏa ra từ bóng tối cơ cực. Mẹ Lê tuy nghèo vật chất nhưng giàu tình yêu thương, giàu nghị lực sống – hình ảnh tiêu biểu cho vẻ đẹp ẩn sâu trong những phận người bé nhỏ.

Bằng giọng văn nhẹ nhàng mà thấm thía, Thạch Lam không chỉ miêu tả hiện thực nghèo đói mà còn gợi lên niềm thương cảm sâu sắc. Ông nhìn thấy trong cảnh nghèo không chỉ nỗi khổ mà còn phẩm chất con người: tình yêu, sự chịu đựng, lòng nhân hậu. Chi tiết tả “ổ rơm”, “thịt tím vì rét” tuy trần trụi nhưng không gợi ghê sợ, mà khơi dậy lòng thương. Đó chính là ngòi bút nhân đạo – viết để lay động lương tri, để người đọc thấy cần sống nhân ái hơn giữa cuộc đời.

“Nhà mẹ Lê” không chỉ là truyện về một người mẹ nghèo mà là tiếng lòng của Thạch Lam – người nghệ sĩ có trái tim đầy yêu thương. Qua hình tượng mẹ Lê, nhà văn gửi gắm niềm thương cảm vô hạn cho những phận người bị cuộc đời bỏ quên và lời nhắc nhở nhân thế: hãy biết sẻ chia, biết yêu thương, để xã hội này bớt lạnh lẽo và đầy ắp tình người hơn.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận

+ Trình bày suy nghĩ về tình cảnh của người lao động nghèo trong xã hội và bài học nhân sinh rút ra cho bản thân.

- Hệ thống ý:

+ Mẹ Lê hiện lên là người phụ nữ lam lũ, chịu thương chịu khó, một mình nuôi mười một đứa con trong cảnh nghèo đói, túng thiếu.

+ Cuộc sống của mẹ và các con thể hiện nỗi khổ cùng cực của người lao động nghèo: đói ăn, rét mướt, bần hàn, không có việc làm, không nơi nương tựa.

+ Đằng sau những dòng văn là lòng thương người sâu sắc và tinh thần nhân đạo của Thạch Lam – ông nhìn người nghèo bằng con mắt cảm thông, không phán xét.

=> Tác phẩm gợi nhắc con người hôm nay phải biết trân trọng cuộc sống, biết sẻ chia, quan tâm đến những số phận yếu thế quanh mình.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ văn bản để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ, quan điểm về tình cảnh của người lao động nghèo trong xã hội và bài học nhân sinh rút ra cho bản thân.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Đoạn trích “Nhà mẹ Lê” của Thạch Lam đã khắc họa sâu sắc hình ảnh người lao động nghèo trong xã hội cũ với bao cơ cực, khổ đau. Mẹ Lê – người phụ nữ nhà quê gầy gò, lam lũ, một mình nuôi mười một đứa con trong căn nhà lụp xụp, thiếu ăn, thiếu mặc. Cuộc sống của mẹ và các con là chuỗi ngày đói khát, rét buốt, không có việc làm, không có tương lai. Những chi tiết như “ổ rơm”, “thịt chúng nó thâm tím lại vì rét” khiến người đọc không khỏi xót xa. Qua đó, nhà văn Thạch Lam bày tỏ tấm lòng nhân đạo sâu sắc: ông thấu hiểu, cảm thương và trân trọng nghị lực sống của người nghèo, đồng thời phê phán xã hội bất công khiến con người phải sống trong khốn cùng. Đọc truyện, ta không chỉ cảm nhận được nỗi đau của một kiếp người mà còn thấy trách nhiệm của bản thân: biết sẻ chia, giúp đỡ những người khó khăn quanh mình và sống nhân ái hơn giữa cuộc đời. Tác phẩm nhắc ta rằng lòng thương người là điều khiến con người trở nên cao đẹp và xã hội thêm nhân văn.