CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ (Trích)

“… Đêm hôm ấy, lúc trại giam tỉnh Sơn chỉ còn vẳng có tiếng mõ trên vọng canh, một cảnh tượng xưa nay chưa từng có, đã bày ra trong một buồng tối chật hẹp, ẩm ướt, tường đầy mạng nhện tổ rệp, đất bừa bãi phân chuột phân gián.

Trong một không khí khói tỏa như đám cháy nhà, ánh sáng đỏ rực của một bó đuốc tẩm dầu rọi lên ba cái đầu người đang chăm chú trên một tấm lụa bạch còn nguyên vẹn lần hồ. Khói bốc tỏa cay mắt, họ dụi mắt lia lịa.

Một người tù cổ đeo gông, chân vướng xiềng, đang dậm tô nét chữ trên tấm lụa trắng tinh căng phẳng trên mảnh ván. Người tù viết xong một chữ, viên quản ngục lại vội khúm núm cất những đồng tiền kẽm đánh dấu ô chữ đặt trên phiến lụa óng. Và cái thầy thơ lại gày gò, thì run run bưng chậu mực. Thay bút con, đề xong lạc khoản, ông Huấn Cao thở dài, buồn bã đỡ viên quản ngục đứng thẳng người dậy và đĩnh đạc bảo:

- Ở đây lẫn lộn. Ta khuyên thầy Quản nên thay chốn ở đi. Chỗ này không phải là nơi để treo một bức lụa trắng trẻo với những nét chữ vuông vắn tươi tắn nó nói lên những cái hoài bão tung hoành của một đời con người. Thoi mực, thầy mua ở đâu mà tốt và thơm quá. Thầy có thấy mùi thơm ở chậu mực bốc lên không?... Tôi bảo thực đấy: thầy Quản nên tìm về nhà quê mà ở đã, thầy hãy thoát khỏi cái nghề này đi đã, rồi hãy nghĩ đến chuyện chơi chữ. Ở đây, khó giữ thiên lương cho lành vững và rồi cũng đến nhem nhuốc mất cái đời lương thiện đi.

Lửa đóm cháy rừng rực, lửa rụng xuống nền đất ẩm phòng giam, tàn lửa tắt nghe xèo xèo.

Ba người nhìn bức trâm rồi lại nhìn nhau.

Ngục quan cảm động, vái người tù một vái, chắp tay nói một câu mà dòng nước mắt rỉ vào kẽ miệng làm cho nghẹn ngào: “Kẻ mê muội này xin bái lĩnh”.

  (Nguyễn Tuân, Chữ người tử tù, Tuyển tập Nguyễn Tuân, tập một, NXB Văn học, H, 1981, tr.133)

Âm thanh nào đã báo hiệu cho cảnh đêm cho chữ trong đoạn trích trên?

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, móc xích…).

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 200 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ về ý nghĩa của vẻ đẹp thiên lương trong cuộc sống con người.

- Hệ thống ý:

+ Thiên lương là nền tảng của nhân cách: Người có thiên lương biết phân biệt đúng – sai, thiện – ác, biết sống nhân hậu và vị tha.

+ Thiên lương giúp con người hướng tới cái đẹp và cái thiện: Như viên quản ngục dù ở nơi “bùn nhơ”, vẫn biết trân trọng tài và đức của Huấn Cao, giữ trong mình sự trong sạch.

+ Thiên lương không mất đi dù trong nghịch cảnh: Huấn Cao dù là tử tù vẫn giữ khí phách, dùng nét chữ – biểu tượng cho cái đẹp và đạo đức – để thức tỉnh người khác.

+ Trong đời sống hôm nay, “thiên lương” là sức mạnh giúp con người đứng vững trước tham lam, giả dối, bạo lực, hướng đến chân – thiện – mỹ.

- Phát triển đoạn văn logic, thuyết phục

+ Dẫn chứng từ bài thơ để minh chứng cho nhận định.

+ Thể hiện rõ suy nghĩ về ý nghĩa của vẻ đẹp thiên lương trong cuộc sống con người.

- Đảm bảo ngữ pháp, liên kết:

+ Trình bày rõ ràng, mạch lạc, không mắc lỗi chính tả.

- Sáng tạo

+ Cách diễn đạt mới mẻ, có suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.

Đoạn văn tham khảo

Giữa bóng tối của nhà ngục, ánh sáng của thiên lương đã bừng lên rực rỡ qua cuộc gặp gỡ giữa Huấn Cao và viên quản ngục. Thiên lương là phần trong sáng, thiện lương, hướng về cái đẹp và cái đúng trong tâm hồn con người. Đó là cội nguồn của lòng nhân ái, là điểm tựa để mỗi người sống đúng với lẽ phải. Trong Chữ người tử tù, Huấn Cao dù là kẻ sắp chết vẫn giữ trọn nhân cách cao đẹp, dùng nét chữ của mình để thức tỉnh tấm lòng thiện trong viên quản ngục. Còn viên quản ngục, giữa chốn giam cầm ô uế, vẫn biết cúi mình trước cái đẹp, vẫn khao khát giữ cho “thiên lương” không bị vẩn đục. Câu chuyện ấy nhắc nhở rằng, thiên lương là ánh sáng không bao giờ tắt trong mỗi con người, dù trong nghịch cảnh hay nơi tăm tối nhất. Giữ được thiên lương, con người sẽ không lạc mất chính mình, sẽ biết yêu thương, trân trọng cái đẹp và sống xứng đáng với danh nghĩa làm người.

Gợi ý:

- Đảm bảo yêu cầu về hình thức, dung lượng

+ Viết đúng hình thức bài văn đầy đủ ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài.

+ Đảm bảo dung lượng khoảng 600 chữ.

- Xác định đúng vấn đề nghị luận: Trình bày suy nghĩ về sức mạnh cảm hóa của cái đẹp, của nghệ thuật chân chính trong cuộc sống con người.

- Lựa chọn được các thao tác lập luận phù hợp; kết hợp nhuần nhuyễn lí lẽ và dẫn chứng; trình bày được hệ thống ý phù hợp theo bố cục ba phần của bài văn nghị luận. Có thể triển khai theo hướng:

* Mở bài:

- Giới thiệu khái quát về tác giả Nguyễn Tuân – một cây bút tài hoa, say mê cái đẹp và người nghệ sĩ.

- Dẫn dắt đến Chữ người tử tù – truyện ngắn tiêu biểu thể hiện quan niệm thẩm mỹ sâu sắc: cái đẹp và cái thiện luôn song hành, có sức mạnh cảm hóa con người.

- Nêu vấn đề nghị luận: sức mạnh cảm hóa của cái đẹp, của nghệ thuật chân chính trong đời sống.

* Thân bài:

a. Giải thích

- “Cái đẹp” là những giá trị khiến con người rung động, hướng đến sự cao cả, hoàn mỹ – cả trong nghệ thuật lẫn nhân cách.

- “Sức mạnh cảm hóa” là khả năng lay động tâm hồn, khiến con người thức tỉnh, trở nên tốt đẹp hơn.

→ Nghệ thuật chân chính có thể cảm hóa con người, giúp họ sống nhân ái, cao thượng và giữ vững niềm tin vào cuộc đời.

b. Phân tích, chứng minh qua ngữ liệu

- Cảnh cho chữ là “một cảnh tượng xưa nay chưa từng có”: cái đẹp được sinh ra giữa chốn ngục tù tối tăm – nơi tưởng chừng chỉ có tội lỗi và bạo lực.

- Hình ảnh Huấn Cao – người nghệ sĩ tài hoa, khí phách hiên ngang – đã sáng tạo ra cái đẹp trong hoàn cảnh cùng cực, khẳng định sức mạnh bất diệt của nghệ thuật và nhân cách.

- Cái đẹp của nét chữ không chỉ là tài năng mà còn chứa đựng tâm hồn, hoài bão tung hoành, nhân cách thanh cao.

- Qua hành động của viên quản ngục, ta thấy cái đẹp có thể thức tỉnh lương tri con người, dù trong môi trường tăm tối, ô trọc nhất.

- Cuộc gặp gỡ giữa Huấn Cao và quản ngục là sự giao hòa giữa cái đẹp – cái thiện – cái cao cả, minh chứng cho sức mạnh cảm hóa của nghệ thuật chân chính.

c. Mở rộng, liên hệ

- Trong cuộc sống hôm nay, cái đẹp vẫn có khả năng lan tỏa và làm dịu đi sự khô cứng, vô cảm trong xã hội hiện đại.

- Nghệ thuật đích thực không chỉ để ngắm nhìn, mà còn giúp con người sống nhân văn hơn, biết trân trọng giá trị tinh thần và đạo đức.

- Tuy nhiên, cần phân biệt giữa cái đẹp đích thực với cái đẹp giả tạo, rẻ tiền, phục vụ cho danh lợi cá nhân.

* Kết bài:

- Khẳng định lại: Cái đẹp chân chính có sức mạnh lớn lao – cảm hóa, thanh lọc tâm hồn và hướng con người tới chân – thiện – mỹ.

- Liên hệ bản thân: Mỗi người cần nuôi dưỡng tâm hồn biết cảm thụ và sáng tạo cái đẹp, để cuộc đời trở nên nhân văn, ý nghĩa hơn.

Bài viết tham khảo

Nguyễn Tuân – người nghệ sĩ tài hoa bậc thầy của văn học Việt Nam hiện đại – suốt đời đi tìm và tôn thờ cái đẹp. Trong truyện ngắn Chữ người tử tù, ông đã khắc họa một cảnh tượng chưa từng có trong văn chương: một người tù cho chữ trong nhà ngục. Qua đó, nhà văn gửi gắm một thông điệp sâu sắc về sức mạnh cảm hóa của cái đẹp, của nghệ thuật chân chính trong cuộc sống con người.

Cái đẹp là ánh sáng trong tâm hồn con người, là giá trị khiến người ta rung động, hướng tới cái thiện, cái cao cả. Nghệ thuật chân chính không chỉ thỏa mãn nhu cầu thẩm mỹ mà còn có khả năng cảm hóa, thanh lọc tâm hồn, giúp con người sống nhân văn hơn. Trong đoạn trích, giữa khung cảnh ngục tù tối tăm, hôi hám, cái đẹp bất ngờ bừng sáng – “một cảnh tượng xưa nay chưa từng có” – khi người tử tù Huấn Cao cho chữ viên quản ngục. Ánh sáng của bó đuốc, của tấm lụa trắng và của những nét chữ vuông vắn, tươi tắn như xua tan bóng tối, ô uế. Cái đẹp ấy không chỉ là tài hoa nghệ thuật mà còn là biểu tượng cho khí phách, nhân cách, lòng tự do và sự thanh cao của người nghệ sĩ.

Huấn Cao – dù bị gông xiềng – vẫn là người sáng tạo ra cái đẹp, làm chủ không gian. Còn viên quản ngục – kẻ đại diện cho quyền lực – lại khúm núm, thành kính trước người tù. Sự đảo ngược vị thế ấy thể hiện chiến thắng của cái đẹp, của nhân cách trước quyền lực tăm tối. Lời khuyên của Huấn Cao “Thầy Quản nên thay chốn ở đi… Khó giữ thiên lương cho lành vững…” chính là lời thức tỉnh: hãy sống đúng với cái đẹp, thoát khỏi môi trường làm hoen ố tâm hồn. Giọt nước mắt của viên quản ngục là giọt nước mắt của sự giác ngộ – minh chứng cho sức mạnh cảm hóa lớn lao của nghệ thuật và cái đẹp.

Ngày nay, sức mạnh ấy vẫn hiện hữu trong cuộc sống. Một bức tranh, một bản nhạc, một câu thơ hay một hành động nhân ái đều có thể chạm đến trái tim con người, khiến ta sống tốt hơn, nhân hậu hơn. Tuy nhiên, trong thời đại vật chất, không ít người chạy theo vẻ đẹp hào nhoáng, quên mất ý nghĩa sâu xa của cái đẹp đích thực – cái đẹp gắn liền với đạo đức và nhân phẩm.

Cái đẹp chân chính, như Nguyễn Tuân quan niệm, luôn đồng hành cùng cái thiện và có khả năng cảm hóa con người. Khi ta biết tôn trọng và sáng tạo cái đẹp, cuộc sống sẽ trở nên cao quý và đáng sống hơn. Bởi cuối cùng, chỉ có cái đẹp và lòng nhân mới giúp con người vượt qua bóng tối, giữ vững ánh sáng của tâm hồn.