I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc văn bản sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

NGOẠI ƠI!

Nguyễn Quang Thiều

Con về thăm ngoại, ngoại ơi!

Làng xưa chiều vắng nắng trong mưa.

Con đò gạt sóng về bến lở

Lưa thưa tu hú gọi cuối mùa.

 

Con tuổi hai lăm nỗi nhớ lên mười

Đâu bóng ngoại chiều mưa xuống bến

Gọi đò tiếng ngoại giục sang bên

Ngoại lọm cọm thăm con

Cái mối buộc khăn vuông giấu bao thứ lạ

Con mở ra vui suốt tuổi thơ mình.

 

Chiều nay con về mưa thưa mái tóc

Năm tháng xa quê đêm mơ tiếng ngoại

Tất tưởi tìm con trong ráng trời mỡ gà

Chiều nay

Ngoại không còn nữa ngồi bộc cửa

Nhổ sợi tóc xanh cuối cùng sót lại

Thắt thành chiếc thòng lọng

Cho con buộc cành tre đi bắt chuồn chuồn.

 

Mưa chiều nay như hoa cau rơi

Con đứng khóc trước sân nhà

Thương đời ngoại

Mấy gốc cau và một giàn trầu quế

Chân ngoại vui với Chợ Tía, Chợ Đình

 

Đêm về

Ngoại thắp đèn dầu để đếm tiền xu

Mắt ngoại mờ đếm lần nào cũng lẫn

Suốt đêm ấy ngoại nằm không ngủ được

Thương người mua đã trả tiền thừa

 

Chiều nay con về sao ngoại chẳng chờ con

Tay ngoại giấu sau lưng còng trái ổi

Bọc cau ngoại phơi vẫn treo trên gác bếp

Ngoại lo ngày con về không đúng vụ cau tươi

Ngoại ơi!

Suốt đời ngoại ở với làng

Nhưng máu xương người gửi nhiều miền đất nước

Bao cháu con đi đánh giặc không về

Đời ngoại như đời cau mọc thẳng

Chỉ sinh ra trái phúc cho người.

(Theo https://www.thivien.net)

(0,5 điểm) Xác định thể thơ của bài thơ trên.

- Những kỉ niệm:

+ Hình ảnh ngoại chiều mưa xuống bến, gọi đò giục sang bên để thăm con.

+ Cái mối buộc khăn vuông giấu bao thứ lạ – món quà giản dị, chứa đựng tình thương của bà dành cho cháu.

+ Con mở ra vui suốt tuổi thơ mình – kỉ niệm tuổi thơ hạnh phúc bên bà.

- Tình cảm của nhân vật con: tình yêu thương, lòng biết ơn và nỗi nhớ sâu sắc của người cháu dành cho người bà hiền hậu, tảo tần, luôn quan tâm, chăm chút cho cháu bằng tình cảm chân thành, giản dị.

- Hai dòng thơ gợi lên hình ảnh người bà gắn bó cả đời với làng quê, sống cuộc đời bình dị, khiêm nhường.

- Tuy không trực tiếp ra chiến trường, nhưng “máu xương người gửi nhiều miền đất nước” thể hiện sự hi sinh thầm lặng: bà đã tiễn con cháu ra trận, cống hiến máu xương của gia đình cho Tổ quốc.

=> Hai câu thơ ca ngợi đức hi sinh, tấm lòng yêu nước và sự cống hiến âm thầm của người phụ nữ Việt Nam

Hình ảnh người bà trong bài thơ là biểu tượng cho người phụ nữ Việt Nam trong thời chiến – những con người giàu đức hi sinh, nhân hậu, đảm đang và gắn bó sâu nặng với quê hương, gia đình. Họ âm thầm cống hiến, hy sinh hạnh phúc riêng để chờ đợi, nuôi nấng, tiễn đưa chồng con ra trận, góp phần vào thắng lợi chung của dân tộc. Qua đó, ta càng thêm trân trọng, biết ơn những người phụ nữ Việt Nam – những bông hoa thầm lặng tỏa hương trong cuộc đời, góp phần làm nên sức mạnh bền bỉ của dân tộc trong chiến tranh và cả thời bình.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

* Nội dung:

- Bài thơ là tiếng lòng xúc động, tha thiết của người cháu khi trở về quê cũ, nhớ thương và tưởng niệm người bà (ngoại) hiền hậu, tần tảo, giàu đức hi sinh.

- Thể hiện tình cảm sâu nặng, biết ơn, trân trọng của người cháu đối với ngoại – biểu tượng cho vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam truyền thống.

- Gợi lại những kỉ niệm tuổi thơ êm đềm, bình dị, chan chứa tình thương nơi quê nhà.

- Bày tỏ nỗi xót xa trước sự ra đi của ngoại, đồng thời khẳng định phẩm chất cao quý, hi sinh thầm lặng của ngoại dành cho con cháu và quê hương đất nước.

* Nghệ thuật:

- Giọng thơ chân thành, tha thiết, xen lẫn hoài niệm và tiếc thương.

- Hình ảnh thơ giàu sức gợi, đậm hồn quê (cau, trầu, mái tóc, con đò, tiếng tu hú…).

- Sử dụng nhiều chi tiết gợi cảm xúc, gắn liền với kỉ niệm tuổi thơ.

- Kết cấu đan xen giữa hiện tại và quá khứ tạo chiều sâu cảm xúc.

- Ngôn ngữ mộc mạc, gần gũi, thấm đẫm tình quê và tình bà cháu.

Có sự sáng tạo trong cách viết

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Tính trung thực.

c. Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

* Mở bài:

- Trong cuộc sống, lòng tin là sợi dây gắn kết con người với nhau.

- Câu nói “Sống trung thực là nền tảng của lòng tin” nhấn mạnh vai trò quan trọng của đức tính trung thực trong việc xây dựng và giữ gìn các mối quan hệ.

* Thân bài:

- Giải thích:

× Trung thực là luôn nói đúng sự thật, hành động đúng lẽ phải, không gian dối hay vụ lợi.

× Lòng tin là sự tin tưởng, tín nhiệm mà con người dành cho nhau.

→ Câu nói khẳng định: trung thực chính là nền móng để con người tin cậy, yêu quý và hợp tác bền vững trong mọi mối quan hệ.

- Biểu hiện của người sống trung thực:

× Thẳng thắn trong lời nói, không nói dối để che giấu lỗi lầm.

× Trung thực trong học tập, thi cử, không quay cóp, không gian lận.

× Trung thực trong công việc: làm đúng trách nhiệm, không vụ lợi, không lừa dối người khác.

× Biết nhận lỗi khi sai, dám chịu trách nhiệm về hành động của mình.

× Giữ chữ tín, không phản bội hay nói xấu sau lưng người khác.

- Ý nghĩa của đức tính trung thực:

× Giúp con người sống thanh thản, được người khác yêu quý và tôn trọng.

× Tạo dựng lòng tin – yếu tố quan trọng để duy trì các mối quan hệ tốt đẹp.

× Là nền tảng của đạo đức, giúp xã hội phát triển lành mạnh.

× Người trung thực dễ được tin tưởng, giao trọng trách và gặt hái thành công bền vững.

- Phản đề:

× Người không trung thực dễ đánh mất lòng tin, bị xa lánh, sống cô lập.

× Sự giả dối có thể đem lại lợi ích tạm thời nhưng sẽ khiến con người hối hận và mất uy tín.

- Bài học nhận thức và hành động:

× Cần rèn luyện đức tính trung thực từ những việc nhỏ trong đời sống, học tập, công việc.

× Tập dũng cảm nói thật, nhận lỗi, không vì lợi ích cá nhân mà gian dối.

× Tôn trọng và tin tưởng người trung thực, phê phán hành vi dối trá.

* Kết bài:

- Khẳng định lại: Trung thực là phẩm chất quý giá, là gốc rễ của lòng tin và nhân cách con người.

- Liên hệ bản thân: Em sẽ luôn sống trung thực, thẳng thắn để trở thành người đáng tin cậy trong mắt mọi người.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.