I. Đọc hiểu (4,0 điểm)

Đọc đoạn trích sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

CHA TÔI

Nhà tôi có bốn người.

Cha tôi thế hệ 5X, chớm già. Hơn nửa thế kỉ có mặt trên đời thì bốn mươi năm cha mặc áo nhà binh, cầm súng và xa nhà. Mẹ thế hệ 6X, sinh sau cha hơn một giáp, luôn chịu cảnh xa chồng. Chị Mai tôi thế hệ 7X đã gần ba mươi tốt nghiệp đại học, chị đi làm cho một doanh nghiệp Nhật Bản, suốt ngày ăn cơm tiệm. Tôi, thế hệ 8X, mười chín tuổi, tốt nghiệp phổ thông hạng làng nhàng, thi vào đại học hai lần đều trượt. Sống theo ý mình luôn là cảm hứng thường trực và tự do muôn năm. Sống tự do theo ý thích, tôi suốt ngày chơi bời, đàn đúm. …đầu tóc thì đổi kiểu xoành xoạch, hết nhuộm hoe hoe vàng lại hấp màu lông chuột. Cha khoác ba lô về hẳn nhà, nghỉ hưu. Một ba lô quân phục màu phân ngựa. Hai đôi giầy đen một cũ một mới. Một mũ kê pi. Chín cái huân, huy chương đỏ rực, vàng chóe. Một đôi dép đúc mòn vẹt gót. Nghe nói cha cất giữ từ hồi ở Trường Sơn.

(…) Đến tận lúc về, con bé bạn tôi còn chưa hết hãi:

- Khiếp! Ông già mày ghê quá. Hỏi tao mà cứ như mật thám hỏi cung các chiến sĩ cộng sản trong nhà tù đế quốc thực dân ấy.

- Bố tao nghiêm thế. Nhưng mà thương vợ con và mọi người lắm.

- Tao đếch thích kiểu thương ấy. Bận sau nếu có chuyện gì tao với mày ra quán cà phê cho tiện. Cánh cổng khép lại. Tôi mang theo nỗi ấm ức của thằng con trai mới lớn.

- Cha cứ làm kiểu này thì con hết bạn, hết chỗ chơi. Từ bây giờ có giời bảo cũng chẳng đứa nào dám đến nhà mình nữa.

- Mẹ con con ăn uống, đi lại, ngủ nghỉ, chơi bời không ổn chút nào. Ma túy, tệ nạn xã hội đầy ra đấy. Các con còn non nớt. Rất dễ sa ngã.

Tôi tức quá cãi lại:

- Bao nhiêu năm qua không có cha, mẹ con con vẫn sống tốt cơ mà. Cả cuộc đời cha ở trong quân đội, ngoài việc sinh bọn con ra cha đã làm được cái gì cho cái nhà này chưa mà cha trách mắng mọi người...

Nói chưa dứt, mắt tôi đã hoa cả lên. Một cái tát nổ đom đóm mắt từ bàn tay thô ráp quen cầm súng nhà binh. Tôi ngã dúi. Cha quát to:

- Chả nhẽ cha đi bộ đội bao nhiêu năm cống hiến cho đất nước là để cho con nói với cha bằng cái giọng chợ giời ấy hả? Bà ấy đâu rồi? Con hư tại mẹ. Con hư tại mẹ, cháu hư tại bà. Bà tôi mất từ lâu lắm rồi còn mẹ ở cửa hàng mỹ phẩm vẫn chưa về, chị Mai ngoan ngoãn thì đi học thêm Anh văn. Dường như lòng tự trọng của đứa con trai mới lớn chấm hết. Tất cả kìm hãm, dồn nén sự khó chịu của tôi từ lúc cha về đã quá đủ. Cha - một người cha đi biền biệt bao nhiêu năm để rồi bỗng dưng về nhà xới tung lên mọi thứ với kỷ luật nhà binh. Tôi nói với cha:

- Thôi cha! Đừng bao giờ nói với con về những ngày tháng cha đi bộ đội. Thời oai hùng xa lắm lắm rồi, cha ạ.

Sắc mặt của cha tôi đỏ hồng lại tím nhanh dễ sợ. Môi ông lắp bắp:

- Mà... mày... nói... ca... cái... gì?

Ông ôm đầu, đau đớn, ngồi phịch xuống giường gấp.

- Chẳng có gì cả! Con nói là, - Tôi nhấn mạnh từng chữ - con chán ghét cha và cả những điều cha nghĩ, những gì cha nói và cha làm. Cha đã biến cả nhà ta thành trại lính.

Tôi cãi lại cha và tôi lao khỏi nhà. Tôi bỏ đi lang thang trên phố. Đêm tôi không về. Sau này, khi “trời yên biển lặng”, tôi mới biết: Suốt đêm ấy, cha lo lắng sợ tôi dạt vòm đi bụi đời. Ông điện thoại báo hung tin về thằng con quý tử bỏ nhà cho bạn bè, đồng đội đã phục viên, xuất ngũ, nghỉ hưu biết. Người nọ vội vã gọi người kia lan truyền theo cấp số nhân, như thể chiến tranh sắp nổ ra, huy động gần hết một “tiểu đoàn quân” đi tìm... tôi.

(Trích Cha tôi,  Sương Nguyệt Minh, vănnghe.ninhbinh.gov.vn )

(0,5 điểm) Đoạn trích trên sử dụng ngôi kể nào?

Trước khi cha về cuộc sống của gia đình “tôi” mỗi tối là:

- Tôi học hành ấm ớ rồi lướt web, chơi game, hoặc chat với mấy đứa “chíp con” cùng lớp đến một, hai giờ sáng.

- Một tuần, mẹ tôi sáu ngày đến vũ trường nhảy nhót, hoặc đi uống cà phê đến khuya mới về.

- Chị Mai mải xem phim Hàn Quốc liên miên. Cái thứ phim toàn khóc lóc, thất tình, ung thư, hoặc bệnh máu trắng rồi ân hận, sám hối… có gì đáng đồng tiền bát gạo mà lấy mất thời gian của chị tôi đến thế.

- Qua chi tiết “Cha tôi bảo: “Em đừng buồn. Anh mà ở lại thì anh không đi được nữa. Thôi nào con, cho bố đi nào” ta thấy người cha trong câu chuyện trên dù là một người chồng thương yêu vợ, một người cha yêu thương con cái; dù mong muốn sống hạnh phúc cuộc sống gia đình, muốn chiều chiều cùng con gái đi trên con đê ven sông,…. nhưng vì trách nhiệm với Tổ quốc, người cha đã dứt khoát bỏ lại tình cảm riêng ở phía sau (qua những câu văn ngắn, liên tục,…)

- Từ vẻ đẹp của người cha là đại diện cho vẻ đẹp của những người lính Quân đội Nhân dân Việt Nam vì trách nhiệm, nghĩa vụ lớn lao với Tổ quốc tạm gác lại hạnh phúc nhỏ ở trong tim. Tuy vậy, họ vẫn dành tình cảm cho những người thân yêu của mình dù bằng một cách thật đặc biệt nhưng cũng thật thiêng liêng và đáng trân trọng.

Học sinh lý giải hợp lý:

- Vì người cha muốn con trai lớn lên có thể bảo vệ được chính mình và những người xung quanh.

- Vì người cha muốn người con tiếp nối sự nghiệp dang dở của mình.

Học sinh trình bày quan điểm của bản thân

- Thể hiện thái độ đồng tình hoặc không đồng tình.

- Lý giải về quan điểm bản thân.

- Bài học bản thân, bài học liên hệ.

* Yêu cầu về hình thức, kĩ năng: Đảm bảo đoạn văn nghị luận có bố cục mạch lạc, sử dụng linh hoạt các kiểu câu và có sự liên kết chặt chẽ giữa các câu, các ý trong đoạn văn. Có cách diễn đạt trong sáng độc đáo, thể hiện những suy nghĩ, kiến giải mới mẻ về vấn đề nghị luận.

Yêu cầu về kiến thức: 

Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách, nhưng cần giới thiệu được vấn đề cần bàn luận, nêu rõ lí do và quan điểm của bản thân, hệ thống luận điểm chặt chẽ, lập luận thuyết phục, sử dụng dẫn chứng thuyết phục.

Sau đây là một hướng gợi ý: 

- Giải thích: Hiếu thảo là yêu thương, kính trọng và biết ơn cha mẹ, ông bà.

- Biểu hiện: Chăm sóc, vâng lời, giúp đỡ cha mẹ.

- Ý nghĩa: Giữ gìn tình cảm gia đình, rèn nhân cách, gắn kết các thế hệ.

- Bài học: Biết quan tâm, yêu thương và kính trọng cha mẹ hàng ngày.

Có sự sáng tạo trong cách viết

a. Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận

- Học sinh biết tạo lập một bài văn nghị luận đảm bảo đủ cấu trúc 3 phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. 

b. Xác định đúng vấn đề cần nghị luận

Phân tích nhân vật anh Đĩ Chuột.

c. Triển khai vấn đề nghị luận

- Chia vấn đề nghị luận thành các luận điểm, luận cứ phù hợp, có sức thuyết phục; sử dụng tốt các thao tác lập luận; biết kết hợp giữa nêu lí lẽ và đưa dẫn chứng.

- HS có thể triển khai theo những cách khác nhau, nhưng cần đảm bảo các ý cơ bản sau:

* Mở bài:

- Giới thiệu tác giả, tác phẩm.

- Giới thiệu nhân vật: anh Đĩ Chuột là người cha trong gia đình nông dân nghèo khổ, xuất hiện trong trích đoạn Nghèo của Nam Cao.

- Nêu nhận định khái quát: nhân vật thể hiện bi kịch của người nông dân trước cảnh nghèo đói và áp bức xã hội, đồng thời phản ánh tình thương, lòng hy sinh của người cha.

* Thân bài:

- Hoàn cảnh và tính cách:

+ Gia đình sống trong cảnh nghèo đói, thiếu thốn lương thực, thuốc men, phải vay tiền bà Huyện.

+ Anh là người chăm lo cho gia đình, yêu thương vợ con, nhưng bất lực trước nghèo đói và áp lực xã hội.

- Hành động và tâm lý:

+ Yêu thương con cái: gọi Gái vào hỏi chuyện, xót xa khi nhìn con ăn cám, rơi nước mắt.

+ Tuyệt vọng, đau khổ: cảm giác bất lực trước nghèo đói, nợ nần và áp lực từ bà Huyện.

+ Hành động bi kịch: định tự tử, thể hiện sự dằn vặt, căng thẳng tâm lý và bi kịch của người nông dân.

+ Tinh thần trách nhiệm: mặc dù tuyệt vọng vẫn lo cho con, chuẩn bị mọi thứ cẩn thận trước khi định tự tử.

- Bi kịch nhân vật:

+ Bị nghèo đói và áp bức xã hội đè nặng, không còn lối thoát.

+ Thể hiện mâu thuẫn giữa trách nhiệm với gia đình và sự bất lực của con người trước hoàn cảnh.

- Nghệ thuật xây dựng nhân vật:

+ Miêu tả tâm lý sâu sắc, diễn biến cảm xúc tinh tế, qua hành động, lời nói, nước mắt.

+ Ngôn ngữ giàu hình ảnh và cảm xúc, ví dụ: “cái bộ xương bọc da giãy giụa như một con gà bị bẫy”.

+ Tương phản: tình thương gia đình – áp lực xã hội, bi kịch cá nhân – đạo đức con người.

* Kết bài:

- Khẳng định vai trò của nhân vật: biểu tượng cho bi kịch người nông dân trước Cách mạng, đồng thời thể hiện tình thương và trách nhiệm của con người trong nghèo đói.

- Nêu cảm nhận: nhân vật gợi lên sự đồng cảm, trân trọng giá trị nhân văn, lòng hy sinh và phẩm giá con người.

d. Chính tả, ngữ pháp

Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp Tiếng Việt

e. Sáng tạo

- Bài viết có luận điểm rõ ràng, lập luận thuyết phục, diễn đạt trong sáng, bài viết thể hiện được sự sáng tạo, độc đáo riêng.           

- Chữ viết sạch đẹp, rõ ràng, văn phong lưu loát; không mắc lỗi chính tả, lỗi dùng từ, đặt câu.